Luka technologiczna
Luka technologiczna to rozmiar opóźnienia, względnie trwała różnica między poziomami potencjału technicznego i technologicznego dwu lub więcej gospodarek narodowych[1]. Jej tworzenie się i rozmiary są wypadkową dwóch procesów: kreacji innowacyjnych rozwiązań technologicznych przez liderów – innowatorów (tworzenie się lub narastanie luki) oraz dyfuzji innowacji i ich absorpcji przez imitatorów (domykanie luki)[2].
Teorie luki technologicznej
Formalnie luka techniczna i technologiczna została opisana już w latach 60. XX wieku w pracach badawczych M. V. Posnera (1961) oraz R. Vernona (1966).
Teoria Posnera opiera się na założeniu, że źródłem powstawania luki technicznej i technologicznej, z której monopolista (np. gospodarka danego kraju, sektor, przedsiębiorstwo) czerpie korzyści ekonomiczne, jest innowacja, a pojawiające się potem naśladownictwo ze strony konkurentów zmniejsza zyski oraz powstałą „tymczasową” przewagę konkurencyjną. O ile innowacja i monopol prowadzą do zachwiania równowagi rynkowej, to naśladownictwo ją przywraca. Według tej teorii o strukturze handlu międzynarodowego decyduje zdolność poszczególnych krajów, a więc ludzi, przedsiębiorstw, branż i całych gałęzi gospodarki, do opracowywania, opanowywania i wdrażania nowych technologii. Innowacyjne kraje (innowatorzy) mogą osiągnąć pozycję monopolistyczną w określonym segmencie rynku. Pozycja ta pozwala im rozwijać eksport nowoczesnych i wysoko przetworzonych produktów. Kraje o mniejszej zdolności innowacyjnej eksportują wyroby o mniejszym wkładzie postępu technicznego i technologicznego. Z czasem pojawiają się naśladowcy (imitatorzy),kraj traci pozycję monopolistyczną, ale naśladowcy nie osiągają już takich korzyści, jak innowator, gdyż naśladowców jest wielu, konkurencja między nimi ma charakter cenowy, a popyt na „opatrzony" produkt wykazuje małą dynamikę. Naśladowcy wytwarzają z reguły taniej niż innowator, ponieważ dysponują brakiem lub niewielkimi nakładami na badania i rozwój, tańszą, często nie najnowszą technologią, a w końcu zaczynają sprzedawać dany produkt także na rynku innowatora. Kraj innowacyjny traci korzyści technologiczne, a jego pozycja zależy od możliwości sprostania wymogom wyścigu technicznego poprzez wprowadzanie kolejnych innowacji[3].
R. Vernon oparł model teorii luki technicznej i technologicznej na cyklu życia produktu, na który składają się następujące etapy[4]:
- Faza „nowego produktu” – innowacje powstają w gospodarkach rozwiniętych, o wysokich dochodach w celu zaspokojenia popytu krajowego. Przedsiębiorstwo innowacyjne – innowator uzyskuje przewagę monopolistyczną oraz wysokie zyski.
- Faza „pełnej dojrzałości produktu” – kiedy popyt rośnie, produkt staje się standardowy, a przedsiębiorstwo osiąga efekt skali. Jednocześnie następuje dynamiczny wzrost eksportu, w wyniku czego produkt trafia na rynki zagraniczne. Wysokie bariery wejścia na rynek dają przewagę konkurencyjną.
- Faza „standaryzacji produktu” – pojawienie się przedsiębiorstw-naśladowców stopniowo osłabia przewagę innowatora, produkcja lokowana jest w krajach o najniższych kosztach pracy, przewaga rynkowa zostaje utrzymana poprzez wprowadzenie dyferencjacji produktu.
Z teorii Vernona wynika zatem, że kraje mające przewagę technologiczną są w stanie tworzyć nowe produkty, a kraje opóźnione technologicznie koncentrują się na produktach dojrzałych lub standardowych[5].
Czynniki wpływające na poziom luki technologicznej
Najważniejsze czynniki które wpływają na poziom luki technologicznej to[6]:
- klimat społeczny,
- system edukacyjny,
- potencjał naukowy,
- skala i jakość działalności badawczej,
- natura rynku lokalnego,
- jakość zarządzania oraz polityka rządu,
- inne czynniki określające technologiczną pozycję danego kraju.
Pomiar luki technologicznej
Wskaźniki wykorzystywane do pomiaru wielkości i dynamiki luki technologicznej[7]:
- Wydajność pracy mierzona jako PKB/zatrudnionego,
- Struktura eksportu,
- Wskaźnik terms of trade.
Przypisy
Bibliografia
- Barańska-Fischer M., Blażak R., Szymański G., (2016) Innowacje w biznesie. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź
- Encyklopedia PWN, (2022). Luka technologiczna
- Firszt D., (2010). Niwelacja luki technologicznej względem krajów rozwiniętych jako jeden z wymiarów modernizacji polskiej gospodarki, "Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy", nr 16, s. 227-228
- Kornacka D., (2001). Koncepcje luki technologicznej w teorii międzynarodowego transferu technologii, "Przegląd organizacji", nr 10, s. 18
- Kubielas S., (2009) Innowacje i luka technologiczna w gospodarce globalnej. Strukturalne i makroekonomiczne uwarunkowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
- Łobaziewicz M., (2008). Luka techniczna i technologiczna a konkurencyjność gospodarki opóźnionej technologicznie, "Roczniki Nauk Społecznych", tom XXXVI, Zeszyt 3, s. 198-200
- Read R., (2006). Foreign Direct Investment & Multinational Enterprise II, Econ 405, Lecture 7, Michaelmas: Lancaster Academy
Autor: Aleksandra Woźniak
