Holizm

Holizm
Polecane artykuły
Antropologia kulturowa Funkcjonalizm Nauki społeczne Strukturalizm Doktryna Socjotechnika Relatywizm kulturowy Ekologia Psychologia społeczna

Holizm (od gr. holos - całość) - filozoficzna koncepcja rozwoju rzeczywistości zakładająca stawiana w opozycji do redukcjonizmu. Wg tej koncepcji świat złożony jest z hierarchicznych całości niższego rzędu. Świat podlega dynamicznym zmianom w postaci ewolucji, które prowadzą do powstawania coraz to nowych części, wchodzących w skład hierarchicznej całości. Części te, nie podlegają jednak jakimkolwiek redukcjom prowadzącym do rozkładu na czynniki pierwsze. Wszelkie zjawiska wchodzące w skład części całościowych podlegają swoistym prawidłowościom, których nie można wywnioskować z nauk o prawidłowościach rządzących ich składnikami.

Geneza i rozwój pojęcia

Pojęcie holizmu w tym znaczeniu zostało stworzone przez J. Ch. Smutsa - południowoafrykańskiego polityka, filozofa i wojskowego, premiera Związku Południowej Afryki w latach 1919-1924. Pogląd ten zapoczątkowany został w latach 20 XX wieku, natomiast w późniejszym czasie był rozwijany przez biologów i i filozofów angielskich w pierwszej połowie XX wieku. Teoria Smutsa odnosiła się do najistotniejszego "problemu merytorycznego związanego z prawidłową interpretacją rzeczywistości przyrodniczej i głosiła, że całość nie da się sprowadzić do sumy części, a świat podlega ewolucji, w której toku wyłaniają się coraz to nowe całości". Holizm rozwijał się pod wpływem m.in. teorii względności A. Einsteina. Stało się tak, dlatego że ówczesna fizyka nie była w stanie odpowiedzieć na pytania odnośnie poznania świata atomów oraz ich podzielności, które stanowiły całość wyższego rzędu. Dlatego też postawiono tezę, że całość jest pewnego rodzaju celem, do którego dostosowują się poszczególne cząstki.

Holizm współcześnie

Współcześnie koncepcja holizmu jest obecna w wielu dziedzinach naukowych i odnosi się do filozoficznej teorii rozwoju (zapoczątkowanej przez Smutsa) oraz metodologii nauk społecznych. W metodologicznym ujęciu istnieje pogląd, że w wyjaśnianiu zjawisk społecznych powinno się skupiać uwagę na badaniu całości, a nie tylko na poszczególnych elementach, ponieważ w odniesieniu do całości, oderwane od niej części, mogą nie zostać właściwie zrozumiane. Wyróżnia się wersję słabszą i mocniejszą tego poglądu.

Holizm metodologiczny - kierunek, który postuluje o rozpatrywanie całości poprzez rozpatrywanie pewnych części, z których się składa. Koncpecja ta przeciwstawia się szczególnie rozdrabnianiu na mniejsze części tych elementów rzeczywistości, które odnoszą się do organizmów żywych oraz zjawisk psychicznych i społecznych z nimi związanymi oraz do różnego rodzaju organizacji.

Odmiany holizmu

• Organicyzm - pogląd mówiący że społeczeństwo rozwija się i funkcjonuje tak jak organizm, a wszelkie instytucje społeczne powiązane są ze sobą w taki sam sposób w jaki powiązane są ze sobą poszczególne organy w organizmie żywym, a ich wzajemna współpraca zależy od sprawnego funkcjonowania społeczeństwa.
• Psychologia postaci - koncepcja psychologiczna przeciwstawna koncepcji życia psychicznego. Postuluje ona za tym, aby życie psychiczne odbierać jako twór złożony z wielu całości.

Ujęcia

Pojęcie holizmu można postrzegać w dwóch ujęciach:

1. filozofia - teoria, której podstawy stworzył J.Ch. Smuts,
2. metodologia nauk społecznych - zjawiska społeczne składają się z układów, których prawidłowości nie da się wywnioskować z obserwacji prawidłowości rządzących jego składnikami.

Zobacz także: podejście systemowe.

Bibliografia

• Bunge M. (2000), Systemism: the alternative to individualism and holism, The Journal of Socio-Economics, Vol. 29/2, s. 147-157
• Macieszek J., Holizm znaczeniowy Kazimierza Ajdukiewicza, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź 2007, s. 10-28
• Spiekermann K., “Methodological Individualism and Holism in Political Science: A Reconciliation" American Political Science Review, 2013
• Ting Chen, Jiaheng Lu, Tok Wang Ling, (2005), On boosting holism in XML twig pattern matching using structural indexing techniques, SIGMOD '05, Maryland, USA, s. 455-466
• Uliński M., Holizm etyczny i fenomenologia, "Nowa Krytyka", 19/2006, s. 244-252
• Zahle, Julie, (2016), Methodological Holism in the Social Sciences, Metaphysics Research Lab, Stanford University

Autor: Sebastian Kaleciński, Izabela Ząbkowicz