Cechy charakteru

Cechy charakteru (z ang. character) "są trwałymi właściwościami czy atrybutami, predysponującymi jednostki do zachowania się w sposób spójny w różnych sytuacjach".(P.G. Zimbardo, R.J. Gerrig 2016, s. 568)

Na przykład uczciwość będzie objawiać się podczas skasowania biletu w tramwaju jak i podczas oglądania filmów z uczciwych źródeł. Cecha posiada właściwości różnicujące (dzięki niej możemy odróżnić ludzi lub przedmioty od innych).Cecha ma charakter ciągły (wszyscy mają daną cechę, ale ujawnia się ona w różnym stopniu-natężeniu). Cechy zorganizowane są hierarchicznie.

TL;DR

Artykuł omawia teorię cech osobowości według Gordona Allporta, Raymonda Cattella i Hansa Eysencka. Allport uważał, że cechy determinują zachowanie i dzielił je na indywidualne i wspólne dla wszystkich. Cattell stworzył 16 czynnikową analizę osobowości i podzielił cechy na źródłowe i powierzchniowe. Eysenck skupiał się na procesach w mózgu i stworzył hierarchiczny model osobowości. Artykuł również porusza kwestię spójności zachowania w różnych sytuacjach i paradoksu spójności w ocenie osobowości.

Teoria cech w ujęciu Gordona Allporta

Gordon Allport (1897-1967) uważał iż cecha to predyspozycja do określonego zachowania. Stawiał nacisk na jednostkę, jej wyjątkowość i jej realne problemy. Badał cechy poprzez badanie zachowania. Cechy determinują zachowanie i zapewniają jego spójność. Cecha ma charakter latentny. Oznacza to iż nie da się jej bezpośrednio zaobserwować, jest ukryta. Ujawnia się tylko w niektórych sytuacjach (Lindzey, Hall, Cambel 2013, s. 273-309)

Allport wyróżnił dwa ujęcia cech:

• indywidualne są to cechy idiograficzne, umożliwiają odrębne badanie jednostki.
• wspólne dla wszystkichsą to cechy nomotetyczne, umożliwiają porównywanie jednostek.

Oraz wyróżnił trzy główne rodzaje cech ze względu na poziom ogólności:

• dominujące: wpływają one na całe zachowanie człowieka, występują w każdej jego czynności. Ta cecha organizuje życie jednostki, ale nie u każdego człowieka się ona wykształca. Przykładem osoby, która taką cechę posiadała może być Święty Brat Albert, który poświęcał się dla innych całe swoje życie.
• centralne (zasadnicze): najłatwiej je zaobserwować, najbardziej charakterystyczne dla jednostki.
• wtórne (drugorzędne): są mało istotne dla opisu jednostki, dotyczą wąskiego zakresu bodźców. Mogą to być np. preferencje dotyczące ulubionych potraw czy napojów.

Allport uważał, że właśnie dzięki kombinacji tych trzech rodzajów cech człowiek jest jednostką wyjątkową. (P.G. Zimbardo, R.J. Gerrig 2016, s. 568) Zapoczątkował badania leksykalne. W 1936 roku stworzył listę 17 953 przymiotników opisujących człowieka i na tej podstawie kategoryzował cechy danej jednostki.

Teoria cech w ujęciu Raymonda Cattella

Raymond Cattell w 1979 stworzył 16 czynnikową analizę osobowości. Te 16 czynników wyodrębnił z parotysięcznego zbioru przymiotników G. Allporta. Cattel zrezygnował z podejścia idiograficznego, uważał, że najważniejsza jest cecha. Jego teoria miała służyć do przewidywania zachowania jednostki w oparciu o zdiagnozowaną osobowość na podstawie 16 czynników. Cecha to konstrukt psychiczny, który wyjaśnia między-czasową i między-sytuacyjną spójność zachowania.

W przeciwieństwie do jego poprzednika wyróżnił dwa rodzaje cech:

• źródłowe (czyt. 16 czynników) - są one źródłem naszego zachowania, osobowości badał poprzez te cechy.
• powierzchniowe - przejawiają się w zachowaniu, odzwierciedlają to co jest w nas.

Cechy źródłowe współdeterminują cechy powierzchniowe a te przejawiają się w zachowaniu jednostki.

Oprócz tego podzielił cechy na trzy kategorie:

• zdolnościowe: odpowiadają na pytanie jak dobrze coś robimy.
• temperamentne: odpowiadają na pytanie w jaki sposób coś robimy.
• dynamiczne: są aspektem motywującym nasze zachowanie.

Teoria Cattella była poddana krytyce głównie ze względu na wysoką subiektywność oraz bardzo skomplikowany i sformalizowany system klasyfikacji danej jednostki (Lindzey, Hall, Cambel 2013, s. 313-327)

Teoria cech w ujęciu Hansa Eysencka

Na podstawie swoich badań opartych o testy osobowości Hans Eynsenck (1973), wyodrębnił trzy ogólne wymiary: ekstrawersję (towarzyski - wyalienowany), neurotyczność (stabilność emocjonalna - negatywna emocjonalność) i psychotyczność (przystosowany społecznie - antyspołeczny). Każdy czynnik jest krańcem kontinuum. Każda cecha jednostki znajduje się w którymś punkcie z trzech linii kontinuum.

Eysenck w przeciwieństwie do swoich poprzedników skupiał się na procesach zachodzących w mózgu (pobudzenie korowe) a nie na obserwacji zachowania. Stworzył:

Hierarchiczny model osobowości

• Typ
• Cecha
• Nawykowe reakcje
• Specyficzne realcje

Cechy osobowości a przewidzenie zachowania

Zazwyczaj zakładamy iż jeżeli posiadamy naszym zdaniem jakąś cechę np. jesteśmy osobami bardzo spokojnymi to, że będziemy nimi w każdej sytuacji. W latach 20. XX wieku naukowcy zrobili ukłon w stronę tego zagadnienia i zaczęli badać zachowania związane z cechami w różnych okolicznościach. Ku ich zdziwieniu okazało się, że tylko w nielicznych sytuacjach występowała spójność zachowania. Jeżeli rzadko nasze zachowanie powtarza się w rożnych sytuacjach to dlaczego uważamy naszą osobowość za stałą? Fakt iż, oceny osobowości dokonywane w różnym czasie oraz przez różnych obserwatorów są ze sobą spójne, przeciwieństwie do oceny zachowań osoby w różnych sytuacjach są ze sobą niespójne możemy nazwać paradoksem spójności (P.G. Zimbardo, R.J. Gerrig 2016, s. 574)

Cechy charakteru — artykuły polecane

Teoria cech — Typologia — Osobowość — Temperament — Psychometria — Empatia — Segmentacja VALS — Badanie panelowe — Modus operandi

Bibliografia

• Chlewiński Z. (1987), Podstawy a cechy osobowości, Lublin
• Hall C., Lindzey G., Campbell J. (2010), Teorie osobowości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Jezierska-Wiejak E. (2012), Cechy charakteru czy kompetencje i umiejętności - dylematy rodzica XXI wieku, Uniwersytet Wrocławski
• Kraczla M. (2017), Osobowość jako czynnik zachowań menedżerskich świetle teorii wielkiej piątki, Zeszyty naukowe politechniki śląskiej, nr kol. 1980
• Strelau J. (red.) (2008), Psychologia: podręcznik akademicki. Podstawy psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
• Zdrojewski E., Gajewski D. (2009), Koncepcje osobowościowe i ich zastosowanie w procesie naboru pracowników, Zeszyty Naukowe Instytutu Ekonomii i Zarządzania, nr 13
• Zimbardo P., Gerrig R. (2012), Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Anna Błaszkiewicz