Posiadanie

Posiadanie polega na faktycznym władztwie nad rzeczą, a przez władztwo rozumiemy możliwość władania rzeczą. Posiadanie złożone jest z dwóch elementów:

• faktyczne władztwo nad rzeczą (cerpus possesionis)
• wola władania rzeczą dla siebie (animus)

Nie jest konieczne, aby treść oznaczonego prawa podmiotowego i faktyczne władztwo nad rzeczą pokrywały się, więc zgodnie z art. 336 KC posiadaczem rzeczy mogą być zarówno

• faktycznie władający nią jak właściciel (posiadacz samoistny)
• osoba faktycznie władająca, np: użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca, lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

Posiadanie ma określoną wartość majątkową i dlatego jest składnikiem majątku wspólnego małżonków i przedmiotem dziedziczenia. Dziedziczenie posiadania rzeczy polega na przejściu na spadkobierców wszystkich skutków prawnych wynikających z posiadania rzeczy przez spadkodawcę. (J. Ciszewski, A. Stępień-Sporek 2013, s. 301)

Trzy domniemania związana z posiadaniem:

• posiadania samoistego (art. 339 KC),
• ciągłość posiadania (art. 340 KC),
• zgodność posiadania z prawem (art. 341 KC).(J. Ciszewski, A. Stępień-Sporek 2013, s. 302)

TL;DR

Posiadanie to faktyczne władztwo nad rzeczą i wola władania nią dla siebie. Może być zarówno samoistne, zależne, prawne, bezprawne, w dobrej wierze i w złej wierze. Posiadanie może być nabrane pierwotnie lub pochodnie. Posiadacz ma prawo do ochrony posiadania i może zastosować obronę konieczną. Postępowania w sprawach o naruszenie posiadania bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt naruszenia. Dochodzenie roszczenia o ochronę posiadania może trwać rok, a roszczenie zależy od rodzaju naruszenia.

Rodzaje posiadania

W art. 336 KC rozróżnia się posiadanie samoistne i zależne.

• Posiadacz samoistny to osoba faktycznie władająca, a jego zamiarem jest władanie dla siebie (cum animo rem sibi habendi). Posiadanie jest samoistne nawet jeśli, posiadacz jest świadomy, że nie jest właścicielem rzeczy, ale posiada ją tak, jakby nim był. Charakterze posiadania z takim przypadku zależne jest od jego zakres, np. posiadacz, który wniósł budynek na cudzym gruncie, może dochodzić roszczenia z przepisu art. 231 KC, jako posiadacz.
• Z posiadaniem zależnym wiążą się inne niż własność prawa podmiotowe, dlatego może powstać poprzez zawarcie określonej umowy dotyczące czasowego korzystania z rzeczy.
• Posiadanie prawne - jeśli stan faktyczny władztwa pokrywa się z uprawnieniami do władania nad rzeczą
• Posiadanie bezprawne - gdy stan faktyczny władztwa nie odpowiada uprawnieniom. Przykładami posiadaczy bezprawnych są: złodziej, nieformalny nabywca nieruchomości.
• Posiadanie w dobrej wierze - faktyczne władanie rzeczą dla siebie w przekonaniu, że posiada się rzecz zgodnie z prawem przysługującym posiadaczowi.
• Posiadanie w złej wierze - występuje w sytuacji, gdy osoba władająca rzeczą nie tylko wie o braku prawa władania nią, lecz również wtedy, gdy powinna taką wiedzę mieć (scit aut scire debet) (J. Ciszewski, A. Stępień-Sporek 2013, s. 302)
• współposiadacze - faktyczne władztwo nad rzeczą posiada więcej niż jedna osoba.

Nabycie posiadania

Pierwotne nabycie posiadania polega na braku następstwa między obecnym a dotychczasowym posiadaczem. Np. zawładnięcia rzeczą niczyją. W przypadku nabycia pochodnego władztwo nad rzeczą aktualnego posiadacza stanowi kontynuację władztwa posiadacza dotychczasowego.(J. Ciszewski, A. Stępień-Sporek 2013, s. 304)

Proces przeniesienia posiadania:

• wydanie rzeczy (traditio corporalis)(art. 348 zd. 1 KC)
• wydanie dokumentów, na podstawie których można rozporządzać rzeczą. Umożliwia to wydanie środków dające faktyczne władztwo, stanowi wydanie rzeczy (longa manu traditio)(art. 348 zd. 2 KC)
• zachowanie rzeczy przez dotychczasowego posiadacza samoistnego, jako posiadacz zależny, lub dzierżyciel na podstawie ustalonego stosunku prawnego (constitutum possesorium)(art. 349 KC)
• w przypadku rzeczy będącej w posiadaniu zależnym, bądź dzierżeniu poprzez umowę i zawiadomienie posiadacza samoistnego, lub dzierżyciela jest możliwe przeniesienie posiadania samoistnego. (traditivobrevi manu)(art. 351 KC)

Ochrona posiadania

Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze. (art. 342 KC) W przypadku samowolnego naruszenia posiadania posiadacz ma prawo zastosować obronę konieczną. Obrona konieczna zezwala na zaatakowanie osoby dokonującej zamachu i zastosowanie niezbędnej przemocy. Posiadacz może przywrócić stan poprzedni własnym działaniem. W przypadku posiadacza nieruchomości powinno działać się bezzwłocznie, natomiast posiadacz rzeczy ruchomej może ją odebrać jedynie zaraz po naruszeniu posiadania.

Postępowania ochrony posiadania:

• W sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego.(art. 478 KPC)
• W sprawach o naruszenie posiadania powództwo wzajemne nie jest dopuszczalne. (art. 479 KPC)

Dochodzenie roszczenia o ochronę posiadania może trwać rok od chwili samowolnego naruszenia posiadania, po tym czasie ochrona posiadania wygasa. Naruszenie to będzie samowolne, jeśli obiektywnie uzna się ja za bezprawne. W takich okolicznościach dobra, lub zła wiara nie ma żadnego znaczenia. Treść roszczenia zależy od rodzaju naruszenia. Jeśli miejsce miało naruszenie posiadania, roszczenie wymaga przywrócenia stan poprzedniego (art. 344 § 1 KC)

Posiadanie — artykuły polecane

Zdolność do czynności prawnych — Dłużnik — Wierzytelność — Stosunek przysposobienia — Cesja wierzytelności — Osoba fizyczna — Pełnomocnictwo — Autorskie prawa osobiste — Darowizna

Bibliografia

• Ciszewski J., Stępień-Sporek A. (2013), Prawo cywilne. Część ogólna, prawo rzeczowe i prawo rodzinne w pytaniach i odpowiedziach, Lexis Nexis, Warszawa
• Katner W. (red.) (2017), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Autor: Katarzyna Mateja

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.