Efekt domina

Efekt domina to określenie opisujące sytuację zapoczątkowaną jednym zdarzeniem, które pociągnęło za sobą serię wielu innych, wynikających kolejno z siebie. Pojęcie to jest często wymiennie określane efektem lawiny lub efektem kuli śnieżnej. Każde z tych pojęć jest metaforą, jaką można zastosować dla sytuacji, które zostały wywołane przez jeden czynnik oraz spowodowały w gwałtowny sposób ciąg zdarzeń, którego nie da się zatrzymać, jeśli już pierwsza “kostka domina" spadła. Najczęściej tego określenia używa się w odniesieniu do sytuacji, które są gwałtowne i niemożliwe lub trudne do opanowania.

Efekt domina to określenie opisujące sytuację zapoczątkowaną jednym zdarzeniem, które pociągnęło za sobą serię wielu innych, wynikających kolejno z siebie. Pojęcie to jest często wymiennie określane efektem lawiny lub efektem kuli śnieżnej. Każde z tych pojęć jest metaforą, jaką można zastosować dla sytuacji, które zostały wywołane przez jeden czynnik oraz spowodowały w gwałtowny sposób ciąg zdarzeń, którego nie da się zatrzymać, jeśli już pierwsza “kostka domina" spadła.

Najczęściej tego określenia używa się w odniesieniu do sytuacji, które są gwałtowne i niemożliwe lub trudne do opanowania. Na podstawie pewnych zjawisk politycznych, które występowały masowo jedno po drugim, eksperci stosunków międzynarodowych próbowali określić ich przyczynę jako efekt domina, co zostało określone teorią domina.

TL;DR

Efekt domina, znany również jako efekt lawiny lub efekt kuli śnieżnej, opisuje sytuację, w której jedno zdarzenie pociąga za sobą serię kolejnych zdarzeń, które są trudne do zatrzymania. Przykładem tego jest Jesień Ludów, fala rewolucji w Europie Środkowej i Wschodniej, która doprowadziła do upadku komunizmu. Teoria domina, popularna w polityce Stanów Zjednoczonych podczas zimnej wojny, sugeruje, że jedno państwo pod kontrolą komunistyczną może prowadzić do rozprzestrzenienia się tego systemu. Teoria ta podkreśla znaczenie sojuszy i dwustronnych porozumień w stosunkach międzynarodowych.

Etymologia wyrażenia

Nazwa efekt domina wzięła się od popularnej rodziny gier z użyciem prostokątnych kafelków zwanych “domino". Każdy prostokątny klocek dzieli się na dwa kwadraty, a na każdym z nich znajduje się wzór utworzony z od 1 do 6 kropek, tworzących różne kombinacje - podobnie jak w kostce do gry. Gry domino przeważnie składają się z zestawu kafelków, który zawiera 28 klocków. Zestaw ten tworzy urządzenie za pomocą którego można grać w różne gry, podobnie jak karty lub kości.

Metafora efekt domina odnosi się dokładnie do jednej z nich, która polega na układaniu blisko siebie w pozycji pionowej kostek domina, tworząc długi rząd w taki sposób, aby go nie zburzyć. Jeśli jedna kostka domina spadnie, uderza sąsiednie kafelki, a te pociągają za sobą serię kolejnych spadających kostek. W ostateczności uderzenie pierwszego kafelka skutkuje zburzeniem całego rzędu, aż do ostatniego kafelka domina.

Jesień Ludów

Jesień Ludów to termin, którym określano rewolucje, będące częścią częścią fali rewolucyjnej na przełomie lat 80. i 90., która doprowadziła do zakończenia rządów komunistycznych w Europie Środkowej i Wschodniej, a także poza nią. Okres ten często nazywany jest również upadkiem komunizmu lub Jesienią Narodów (Roszkowski W., 2003, s. 125).

Wydarzenia Jesieni Ludów rozpoczęły się w Polsce w 1989 r., a kontynuowane były na Węgrzech, w Niemczech Wschodnich, Bułgarii, Czechosłowacji i Rumunii. Cechą wspólną większości z tych wydarzeń było szerokie wykorzystanie kampanii oporu obywatelskiego, demonstrującego powszechny sprzeciw wobec kontynuacji rządów jednopartyjnych i przyczyniającego się do presji na zmiany. Rumunia była jedynym krajem bloku wschodniego, którego obywatele gwałtownie obalili komunistyczny reżim. Protesty na placu Tiananmen (kwiecień-czerwiec 1989) nie zdołały pobudzić znaczących zmian politycznych w Chinach, ale wpływowe obrazy odważnego oporu podczas tych protestów przyczyniły się do przyspieszenia wydarzeń w innych częściach świata. W dniu 4 czerwca 1989 r. związek zawodowy Solidarność odniósł przytłaczające zwycięstwo w częściowo wolnych wyborach w Polsce, co doprowadziło do pokojowego upadku komunizmu w tym kraju latem 1989 r. Również w czerwcu 1989 r. Węgry rozpoczęły demontaż swojej części fizycznej żelaznej kurtyny. Otwarcie bramy granicznej między Austrią a Węgrami na Pikniku Paneuropejskim 19 sierpnia 1989 r. wywołało reakcję łańcuchową, na skutek której nie było już NRD, a Blok Wschodni rozpadł się. Doprowadziło to do masowych demonstracji w takich miastach jak Lipsk, a następnie do upadku muru berlińskiego w listopadzie 1989 roku, który stał się symboliczną bramą do zjednoczenia Niemiec w 1990 roku.

Teoria Domina

Teoria domina (ang. domino theory) funkcjonowała w polityce Stanów Zjednoczonych podczas zimnej wojny. Według tej teorii każde wydarzenie polityczne lub społeczno-polityczne powoduje kolejne zdarzenie, podobnie jak w łańcuchu przyczynowo-skutkowym. Zgodnie z nią wystarczy, aby jedno państwo znalazło się pod kontrolą polityki komunistycznej, aby w konsekwencji system ten rozprzestrzenił się na terenie całego regionu. Odzwierciedleniem takiego biegu wydarzeń jest domino, ponieważ wystarczy by jedna kostka upadła, aby pociągnąć za sobą sąsiednie elementy układanki.

Prezydent USA Dwight D. Eisenhower opisał tę teorię podczas konferencji prasowej 7 kwietnia 1954 r., odnosząc się do komunizmu w Indochinach słowami: "Finally, you have broader considerations that might follow what you would call the falling domino principle. You have a row of dominoes set up, you knock over the first one, and what will happen to the last one is the certainty that it will go over very quickly"(David F. Schmitz, 2005, s.16).

Teoria domina jest istotna ze względu na to, że podkreśla znaczenie sojuszy, które mogą się od siebie różnić w zależności od sytuacji. Oznacza to więc, że teoria jest przydatna w ocenie intencji i celu utworzenia sojuszu z innymi państwami, w tym z grupą innych państw w danym regionie.

Podczas gdy intencje i cel mogą być różne dla każdego kraju, Victor Cha przedstawia asymetryczny dwustronny sojusz pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i krajami Azji Wschodniej jako podejście strategiczne, w którym Stany Zjednoczone mają kontrolę i władzę nad mobilizacją oraz stabilizacją swoich sojuszników. Przemawia za tym sposób, w jaki Stany Zjednoczone stworzyły sojusze dwustronne z Republiką Korei, Republiką Chin i Japonią, by powstrzymać, ale również by ograniczyć potencjalne nieuczciwe sojusze przed angażowaniem się w takie zachowania, które mogą przekształcić się w większe kontyngenty wojskowe w regionie lub wywołać efekt domina, podczas gdy kraje azjatyckie popadłyby w komunizm.(V. Cha, 2016, s. 158).

Ponieważ Stany Zjednoczone zmagały się z wyzwaniem zbójeckich sojuszy i groźbą upadku domina, aby stworzyć przerażający scenariusz uwięzienia Stanów Zjednoczonych (V. Cha, 2016, s. 158), teoria domino jeszcze bardziej podkreśla znaczenie dwustronnych sojuszy w stosunkach międzynarodowych. Wynika to z faktu, że zapewniła Stanom Zjednoczonym podejście koalicyjne, w ramach którego stworzyła szereg głębokich, ścisłych sojuszy dwustronnych(V. Cha, 2016, s. 158) z krajami azjatyckimi, w tym z Tajwanem, Koreą Południową i Japonią, w celu kontrolowania ich zdolności do użycia siły oraz wspierania materialnej i politycznej zależności od Stanów Zjednoczonych(V. Cha, 2016, s. 158).

Teoria domina pomaga w obserwacji efektu sojuszy jako kamienia milowego lub przeszkody w stosunkach międzynarodowych. Podkreśla to korelację między teorią domina a uzależnieniem od ścieżki, w której retrospektywny upadek jednego kraju, opanowanego przez komunizm może mieć nie tylko negatywne skutki dla innych krajów, ale co ważniejsze, dla zakresu podejmowania decyzji i kompetencji w pokonywaniu obecnych i przyszłych wyzwań. Dlatego jest bez wątpienia znaczącą teorią, która zajmuje się bliskim związkiem między mikro oraz makro-skutkami, sugerując, że mogą one mieć długoterminowe reperkusje.

Efekt domina — artykuły polecane

Relatywizm kulturowy — Trzeci Świat — Społeczeństwo obywatelskie — Migracja — Ubóstwo — Kultura narodowa — Trójpodział władzy — Złoty podział — G-8 — Randomizacja

Bibliografia

• Butterfly L. (2012), Rhetoric and Reality - A History of the Formation of the Domino Theory, History Studies. Journal of the University of Limerick History Society, nr 13
• Cha V. (2016), Powerplay: The Origins of the American Alliance System in Asia, Princeton University Press, Princeton
• Fiszer J. (2019), 30-ta rocznica wyborów do Sejmu i Senatu w 1989 roku. Transformacja ustrojowa w Polsce i jej konsekwencje dla Europy i świata, Biuletyn Analiz i Opinii, Zakład Europeistyki, Instytut Studiów Politycznych PAN, nr 03
• Roszkowski W. (2003), Najnowsza historia Polski 1980-2002. Świat Książki, Warszawa
• Sabet P. i in. (2013), Application of Domino Theory to Justify and Prevent Accident Occurance in Construction Sites, IOSR Journal of Mechanical and Civil Engineering (IOSR-JMCE), nr 6
• Schmitz D. (2005), The Tet Offensive: Politics, war and public opinion, Rowman&Littlefield Publishers

Autor: Wiktoria Tabak