Budżet partycypacyjny

Budżet partycypacyjny, nazywany również budżetem obywatelskim, jest to zapewnienie mieszkańcom jednostek samorządowych możliwości wyboru, najczęściej w formie głosowania, zagospodarowania części środków finansowych, które zostały wydzielone z budżetu miasta. Przyznawane są one na realizację lokalnych przedsięwzięć inwestycyjnych, które są zgłaszane jako projekty indywidualne lub zbiorcze przez wspólnoty, a następnie podlegają weryfikacji przez władze lokalne. Dzięki wzajemnemu dialogowi pomiędzy władzami lokalnymi a obywatelami w tym zakresie, realizowane są wspólne cele oraz ułatwione jest gospodarowanie środkami finansowymi w sposób skuteczny i efektywny.

TL;DR

Budżet partycypacyjny, znany również jako budżet obywatelski, to sposób, w którym mieszkańcy mogą decydować o części środków finansowych przeznaczonych na lokalne projekty inwestycyjne. Po raz pierwszy wprowadzony w Brazylii, budżet partycypacyjny jest teraz stosowany w wielu krajach, w tym w Polsce. W Polsce wprowadzono nowe przepisy prawne, które obligują gminy do wprowadzenia budżetu obywatelskiego, a mieszkańcy mają możliwość zgłaszania i głosowania na projekty. Model budżetu partycypacyjnego obejmuje kilka faz, od opracowania zasad do realizacji wybranych projektów.

Historia budżetu partycypacyjnego

Budżet partycypacyjny po raz pierwszy pojawił w Brazylii, w mieście Porto Alegre, w 1989 roku, związany z demokratycznymi przemianami ustrojowymi, zachodzącymi wówczas w państwie. Następnie, w kolejnych latach, rozprzestrzeniając się, objął swoim zasięgiem większość Ameryki Południowej. Od roku 2000 zaczęły wdrażać go państwa europejskie, takie jak Wielka Brytania, Francja, czy Hiszpania. Z kolei w Polsce, po raz pierwszy, budżet partycypacyjny został zastosowany w 2011 roku w Sopocie (K. Czarnecki 2014, s. 125)

Budżet partycypacyjny a polskie prawo

Dotychczas, budżet partycypacyjny był instrumentem nieuregulowanym w sensie legislacyjnym, co oznacza, że organ wykonawczy nie był zobligowany do współtworzenia z mieszkańcami projektów budżetowych, czy konsultowania z nimi ważnych decyzji finansowych. Z drugiej strony nie było przeciw temu żadnych przeciwwskazań. Jeśli jednak wyrażono chęć zastosowania tego instrumentu opierano się, jako podstawie prawnej, na artykule 5a Ustawy o samorządzie gminnym, który umożliwia gminom konsultacji z mieszkańcami w sprawach ważnych dla gminy. Ponadto, w roku 2009, umożliwiono prawnie wprowadzenie, obok tradycyjnych budżetów, tzw. fundusze sołeckie, które zgodnie z regulacją, na wniosek sołectwa, rada gminy może wydzielić daną kwotę z budżetu na rzecz funduszu sołeckiego (M. Poniatowicz 2014, s. 177)

Natomiast, dnia 11 stycznia 2018 roku, w życie weszła Ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, za której sprawą, doszło do zmian we wspomnianej już wcześniej ustawie o samorządzie gminnym. Do przywoływanego artykułu 5a, wprowadzono nowe przepisy, a dokładniej ust. 3-7 o brzmieniu:

• "3. Szczególną formą konsultacji społecznych jest budżet obywatelski.
• 4. W ramach budżetu obywatelskiego mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy. Zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione w uchwale budżetowej gminy. Rada gminy w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego.
• 5. W gminach będących miastami na prawach powiatu utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkowe, z tym że wysokość budżetu obywatelskiego wynosi co najmniej 0,5% wydatków gminy zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu.
• 6. Środki wydatkowane w ramach budżetu obywatelskiego mogą być dzielone na pule obejmujące całość gminy i jej części w postaci jednostek pomocniczych lub grup jednostek pomocniczych.
• 7. Rada gminy określa w drodze uchwały wymagania, jakie powinien spełniać projekt budżetu obywatelskiego, w szczególności:
  • 1) wymogi formalne, jakim powinny odpowiadać zgłaszane projekty;
  • 2) wymaganą liczbę podpisów mieszkańców popierających projekt, przy czym nie może być ona większa niż 0,1% mieszkańców terenu objętego pulą budżetu obywatelskiego, w którym zgłaszany jest projekt;
  • 3) zasady oceny zgłoszonych projektów co do ich zgodności z prawem, wykonalności technicznej, spełniania przez nie wymogów formalnych oraz tryb odwołania od decyzji o niedopuszczeniu projektu do głosowania;
  • 4) zasady przeprowadzania głosowania, ustalania wyników i podawania ich do publicznej wiadomości, biorąc pod uwagę, że zasady przeprowadzania głosowania muszą zapewniać równość i bezpośredniość głosowania". (Ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych 2018, s. 1)

Model budżetu partycypacyjnego

1. Faza l polega na opracowaniu zasad, procedur oraz określeniu puli środków finansowych, która zostanie zagospodarowana na inwestycje wybrane przez mieszkańców,
2. Faza ll polega na zgłaszaniu pomysłów (inwestycji) przez lokalną społeczność, które, jej zdaniem, należy zrealizować za pomocą środków z budżetu miasta,
3. Faza lll polega na wyselekcjonowaniu zgłoszonych projektów, sprawdzeniu możliwości ich wykonania przez Prezydenta Miasta współpracującego ze specjalnie powołaną komisją Rady Miasta,
4. Faza lV polega na poddaniu do wyboru wyselekcjonowanych inwestycji mieszkańcom,
5. Faza V polega na wpisaniu do budżetu wybranych projektów, a następnie na ich realizacji (M. Szaranowicz-Kusz 2016, s. 2)

Budżet partycypacyjny — artykuły polecane

Ustawa — Proces legislacyjny — Subsydiarność — Wydatki niewygasające — Budżet obywatelski — Europejska Karta Samorządu Terytorialnego — Inicjatywa — Ocena oddziaływania na środowisko — Budżet

Bibliografia

• Czarnecki K. (2014), Udział mieszkańców w ustalaniu wydatków budżetu gminy w ramach tzw. Budżetu partycypacyjnego (na przykładzie Torunia w latach 2013-2014), Prawo budżetowe Państwa i Samorządu, nr 1(2)
• Kulesza M., Sześciło D. (2013), Polityka administracyjna i zarządzanie publiczne, Wolters Kluwer, Warszawa
• Łukomska-Szarek J. (2014), Budżetowanie partycypacyjne jako instrument współzarządzania sferą publiczną, Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 40 (4)
• Michalak B., Sokala A., Uziębło P. (2013), Leksykon prawa wyborczego i referendalnego oraz systemów wyborczych, Wolters Kluwer, Warszawa
• Poniatowicz M. (2014), Kontrowersje wokół idei budżetu partycypacyjnego jako instrumentu finansów lokalnych, Studia Ekonomiczne / Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, nr 198, cz. 1 Finanse - problemy - decyzje 2014. Cz. 1
• Szaranowicz-Kusz M. (2016), Budżet partycypacyjny w Polsce, Infos, nr 1 (205)
• Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych Dz.U. 2018 poz. 130

Autor: Justyna Piotrowska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.