Paradygmat

Paradygmat
Polecane artykuły
Metoda Jean Piaget Epistemologia Zdrowy rozsądek Psychologia ekonomiczna Teoria systemów Strukturalizm Nauki społeczne Cybernetyka

Paradygmat stanowi ogólną koncepcję, wzór lub ramy myślowe, które wyznaczają sposób rozumienia i interpretacji rzeczywistości przez naukowców i praktyków w danej branży lub dziedzinie wiedzy. Najczęściej w skład paradygmatu wchodzą przekonania, wartości, wytyczne metodologii, reguły i zasady postępowania, techniki badań i interpretacji wyników, itp., które wpływają na sposób myślenia, badania i podejścia do problemów w danej dziedzinie. Paradygmat może być interpretowany jako matryca dyscyplinarna, czyli uporządkowany zbiór przekonań, nastawień czy przeświadczeń podzielanych przez uczonych uprawiających daną dyscyplinę.

Paradygmaty są szczególnie istotne w naukach społecznych, takich jak psychologia, socjologia i nauki polityczne, gdzie różne paradygmaty mogą mieć różne podejścia do badania ludzkiego zachowania i społecznych zjawisk. Przykładowe paradygmaty w tych dziedzinach to paradygmat behawioralny, paradygmat humanistyczny czy paradygmat konstruktywistyczny.

W naukach przyrodniczych również istnieją różne paradygmaty, które wpływają na sposób rozumienia i badania przyrody. Na przykład w fizyce istnieje paradygmat klasyczny i paradygmat kwantowy, które różnią się w swoim podejściu do opisu i wyjaśniania zjawisk fizycznych. Paradygmaty nie tylko definiują dominujące podejścia i teorie w danej dziedzinie, ale również określają granice i zakres akceptowanych metod badawczych. Mogą również wpływać na przyjęte metody komunikacji, terminologię i sposoby interpretacji danych. Przykłady znanych paradygmatów naukowych to kopernikański paradygmat heliocentryczny, ewolucyjny paradygmat biologiczny czy paradygmat kwantowy w fizyce.

Geneza pojęcia paradygmatu

Od lat 60 XX wieku pojęcia paradygmat używa się dla oznaczenia schematów myślowych w nauce. Wcześniej pojęcie to używane było głównie w gramatyce, retoryce i lingwistyce, najczęściej dla oznaczenia klasy podobnych do siebie elementów. Jest to fundamentalne modele a nawet układy odniesienia, których używamy, by uporządkować nasze obserwacje i rozumowanie.

Ważne jest zrozumienie, że paradygmaty nie są stałe i niezmienne. Wraz z rozwojem nauki i postępem wiedzy mogą ewoluować, a nowe paradygmaty mogą zastępować stare. Przejście między paradygmatami może być wynikiem rewolucji naukowej, w wyniku której zmienia się fundamentalne rozumienie danej dziedziny. Twórcą koncepcji paradygmatów w nauce jest Thomas Kuhn, który definiuje paradygmat jako:

• wzorzec, mówiący o tym, że paradygmat jest rozwiązaniem pewnego problemu, zaakceptowane przez wspólnotę naukową
• macierz dyscypliny naukowej

Paradygmat określa:

• co ma być badane i analizowane;
• rodzaj pytań, które można zadawać;
• sposób w jaki te pytania powinny być konstruowane,
• jakie narzędzia badawcze należy stosować w praktyce naukowej,

Wymogi stawiane wobec paradygmatów:

• spójność logiczna i pojęciowa;
• prostota i zawieranie tylko tych pojęć i teorii, które są dla danej nauki rzeczywiście niezbędne;
• możliwość tworzenia teorii szczegółowych zgodnych ze znanymi faktami.

Różnice między paradygmatem a dogmatem

Paradygmat różni się od dogmatu, gdyż:

• nie jest on dany raz na zawsze – jest on przyjęty na zasadzie konsensusu większości badaczy,

lecz nie oznacza, że naukowcy głosują nad przyjęciem lub odrzuceniem paradygmatu, liczy się zgodność paradygmatu z dotychczasową wiedzą i spełnienie wielu warunków (w zakresie np. istniejących dowodów)

• może okresowo ulec zasadniczym przemianom prowadzącym do głębokich zmian w nauce (rewolucja naukowa)
• podważa sens absolutnej słuszności (lecz samo pojęcie "absolutnej słuszności” nie ma charakteru naukowego)

Przykłady

• paradygmaty w naukach społecznych - nie są tak bezwzględne jak w naukach przyrodniczych, dlatego że mogą zyskiwać lub tracić popularność, ale nigdy nie zostaną uznane za prawdziwe lub fałszywe;
• paradygmaty programowania - jest to ogół oczekiwań programisty wobec języka programowania i komputera, na którym będzie działał program
• paradygmat konfliktu - zachowania społeczne mogą być postrzegane jako nieustanna walka sprzecznych grup interesu; konflikt w społeczeństwie jest nieunikniony

Przykładem paradygmatu mogą być również:

• Kopernikańska koncepcja Ziemi poruszającej się wokół Słońca,
• teoria ewolucji Darwina;
• Mechanika newtonowska;
• teoria względności Einsteina

Zaletą wiedzy o paradygmatach jest przede wszystkim możliwość łatwego zrozumienia na pozór dziwne poglądy i działania tych, którzy funkcjonują w ramach innego paradygmatu.

Bibliografia

• Bobrowski I. (1998). Zaproszenie do językoznawstwa, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków
• Czakon W. (2011)https://przegladorganizacji.pl/artykul/2011/10.33141po.2011.11.01 Paradygmat sieciowy w naukach o zarządzaniu], Przegląd organizacji
• Griffin R., W. (1996). Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo PWN, Warszawa
• Krzyżanowski L., J. (1999). O podstawach zarządzania inaczej: paradygmaty, modele, metafory, filozofia, metodologia, dylematy, trendy, Wydawnictwo PWN, Warszawa
• Kuhn T.(1962). Struktura rewolucji naukowych
• Stalmaszczyk P. (2013). Metodologie językoznawstwa. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź