Efekt Veblena

Efekt Veblena jest to paradoks związany z zależnością pomiędzy popytam a ceną danego dobra. Polega on na tym, "że niektóre gospodarstwa domowe nabywają tym większe ilości danego dobra, im jest ono droższe. Korzyść konsumpcyjna polega wówczas na demonstrowaniu swoich możliwości konsumpcyjnych" (B.Klimczak, 1995, s. 78).

Efekt Veblena dotyczy najbogatszych grup społecznych oraz dóbr luksusowych przez nich nabywanych i jest spowodowany wzrostem wielkości popytu na dane dobro luksusowe pomimo wzrostu jego ceny, co jest działaniem nieracjonalnym z punktu ekonomicznego, natomiast jest spowodowane chęcią bycia "trendy".

TL;DR

Efekt Veblena to paradoks, w którym popyt na dobra luksusowe rośnie wraz ze wzrostem ich ceny. Najbogatsze grupy społeczne kupują te dobra, aby demonstrować swoje możliwości konsumpcyjne. Efekt ten jest spowodowany chęcią bycia "trendy". Amerykański socjolog Thorstein Veblen badał zjawisko kupowania dóbr luksusowych i odkrył, że jest ono związane z próżniactwem i marnotrawstwem. Zależność pomiędzy popytem a ceną jest często przeciwna, ale efekt Veblena jest jednym z paradoksów, które naruszają to prawo. Inne paradoksy to efekt Giffena i efekt spekulacyjny. Przykładem dobra Veblena jest iPhone, którego cena rośnie, ale popyt na niego wciąż wzrasta.

Efekt Veblena, czyli dobra luksusowe

Według nauk ekonomicznych pojęcie dobra luksusowego definiowane jest jako produkt, na który popyt rośnie szybciej, niż wzrasta dochód konsumenta, co powoduje, że dobra luksusowe zaprzeczają zarówno prawu popytu jak i prawu podaży, ponieważ poprzez wzrost ceny danego dobra luksusowego, popyt na nie rośnie, co powoduje, że jest ono trudniej dostępne. Przez wiele lat ekonomiści na całym świecie uważali, że dobra luksusowe są zbędne i bezużyteczne, ponieważ nie zaspokajały podstawowych potrzeb ludzkich, dlatego przyjęło się, że owe dobra nie wymagają żadnych dodatkowych badań czy analiz. Pierwszą osobą, która zgłębiła temat dóbr luksusowych i zbadała zjawisko ich kupowania był amerykański socjolog i ekonomista Thorstein Veblen, który w 1899 roku opublikował Theory of the Leisuure Class (tłum. Teoria klasy próżniaczej), w której opisał amerykańską klasę wyższą i jej zachowania odnośnie dóbr luksusowych. Zjawisko to jest łatwe do zaobserwowania szczególnie u najbogatszych grup społecznych, które w ten sposób pokazują jak duży jest ich majątek i wszystkim przedstawiają swój status materialny. Drogie produkty, czy serie limitowane są szczególnie pożądane przez zamożną część społeczeństwa - im wyższa cena czy unikalność danego produktu, tym chętniej takie osoby dokonują zakupu. Dobra wyższego rzędu (luksusowe) zostały nazwane dobrami veblenowskimi od nazwiska twórcy teorii.

Teoria klasy próżniaczej

Amerykański socjolog i ekonomista Thorstein Veblen, zwrócił uwagę na wzrost prestiżu społecznego spowodowanego kupowaniem dóbr luksusowych i drogich. Przeprowadził on analizę jednej z amerykańskich grup społecznych, do której przynależność była uzależniona od wielkości luksusu. Dotyczyła ona nie tylko posiadania dóbr luksusowych, ale także okazywania swojego statusu materialnego. W wyniku badań okazało się, że luksus stał się jednym z elementów decydujących o wprowadzeniu hierarchii zamożności społeczeństwa. Podstawą efektu Veblena jest chęć prezentowania przez zamożną część ludności swojego statusu materialnego w celu dowartościowania swojej osobowości. Podejmowana przez nich konsumpcja dóbr luksusowych na pokaz cechuje się ostentacyjnym próżniactwem, a także widocznym i wystawnym marnotrawstwem, dlatego jednym z określeń efektu Veblena jest efekt snoba.

Zależności pomiędzy popytem a ceną

W większości przypadków zależność pomiędzy ceną danego dobra a popytem na to dobro wygląda następująco: wraz ze wzrostem ceny danego dobra lub usługi, popyt na to dobro maleje, natomiast jeśli cena spada, to popyt na to dobro lub usługę wzrasta - zjawisko to nazywamy prawem popytu. W prawie popytu możemy wyróżnić trzy rodzaje odchyleń od głównej reguły, które z racji swych nieprawidłowości zostały nazwane paradoksami. Jednym z tych paradoksów jest efekt Veblena.

Inne paradoksy

Paradoks Veblena dotyczy dóbr luksusowych wyższego rzędu, które zamożne osoby nabywają wraz ze wzrostem ich ceny, natomiast przy spadku ceny danego dobra tracą nim zainteresowanie. Oprócz paradoksu Veblena wyróżniamy jeszcze dwa wyjątki od prawa popytu:

• Paradoks Giffena - w przeciwieństwie do paradoksu Veblena, efekt Giffena dotyczy dóbr podstawowych. Po przeprowadzeniu badań, Robert Giffen stwierdził ze zdziwieniem, że "im chleb jest droższy, tym więcej osób go spożywa", co było spowodowane wzrostem cen innych dóbr i ludzie zastępowali droższe produkty tj. mięso relatywnie tańszym chlebem.
• Paradoks spekulacyjny - jest on związany z przewidywaniem wzrostu lub spadku cen danych dóbr. Zakładając, że cena danego dobra ma znacząco wzrosnąć w niedalekiej przyszłości, ludzie robią zapasy i kupują daną rzecz w większych ilościach, mimo że jej cena już wzrosła w stosunku do poprzedniej ceny. Podobnie jest z przewidywanymi spadkami cen - mimo że cena danego dobra zaczęła spadać, to ludzie i tak się powstrzymują od zakupu tych produktów, ponieważ oczekują jeszcze większych obniżek.

iPhone jako dobro Veblena

Przykładem dobra veblenowskiego jest słynny smartphone amerykańskiej firmy Apple, którego pierwszy model został wypuszczony na rynek w 2007 roku. Od tego czasu iPhone bardzo ewaluował i w dalszym ciągu jest rozwijany poprzez dodawanie nowych funkcji, bądź ulepszanie obecnych. Rozwój telefonu powoduje, że cena każdego kolejnego modelu jest znacząco wyższa od ceny poprzedniego, a mimo to coraz więcej ludzi kupuje właśnie ten smartphone, ponieważ jest on dobrem luksusowym. Produkt ten jest bardzo dobrym przedstawieniem efektu Veblena, gdzie mimo wzrostu ceny społeczeństwo nabywa ten smartphone.

Efekt Veblena — artykuły polecane

Dobro Giffena — Użyteczność — Popyt konsumpcyjny — Prawo Gossena — Dobro normalne — Krzywa popytu — Użyteczność całkowita — Skłonność do konsumpcji — Ekonomia neoklasyczna

Bibliografia

• Adamowicz M. (2016), Komunikacja marketingowa a zachowania nabywców na rynku towarów konsumpcyjnych, Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, nr 45
• Czarny E. (2006), Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dach Z. (2007), Mikroekonomia dla studiów licencjackich, Wydawnictwo Naukowe SYNABA, Kraków
• Klimczak B. (2006), Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław
• Kochaniak E. (2016), Iphone jako przykład dobra luksusowego - analiza wielkości sprzedaży i cen w latach 2010-2014, Współczesna Gospodarka, 7(1)
• Łukaszewicz M. (2016), Wyzwania stojące przed producentami luksusowej odzieży w dobie globalnego rynku i rewolucji informacyjnej, Handel Wewnętrzny, 2 (361)
• Veblen T. (1998), Teoria klasy próżniaczej, Muza, Warszawa

Autor: Wiktor Ziemskow, Kinga Madej