Wywiad

Wywiad jest jedną z popularniejszych metod pozyskiwania informacji. Według S. Kvale wywiad to specyficzna forma rozmowy, w trakcie, której wiedzę tworzy się w toku interakcji między osobą prowadzącą wywiad a respondentem (S. Kvale 2010, s. 19).

Narzędziami pomiarowymi w wywiadzie mogą być kwestionariusze, scenariusze wywiadu bądź dyspozycje do wywiadu. Najczęściej jednak (w wypadku wywiadów jakościowych) wywiad ma bardziej swobodny charakter, badacz ma określone jedynie ogólne zagadnienia i kierunki do poruszenia w rozmowie.

Wyróżniamy następujące etapy wywiadu:

• określenie tematu,
• projektowanie;
• prowadzenie wywiadu;
• transkrypcja;
• analiza;
• weryfikacja;
• raportowanie.

TL;DR

Artykuł omawia różne metody i techniki przeprowadzania wywiadów. Wyróżnia się wywiad bezpośredni, telefoniczny, pogłębiony, zogniskowany i panelowy. Opisuje również przebieg wywiadu, czynniki wpływające na odpowiedzi respondentów oraz różne rodzaje wywiadów, takie jak wywiady swobodne, ustrukturyzowane, częściowo ustrukturyzowane, jawne, ukryte, skoncentrowane na problemie, recepcyjne, terapeutyczne i rekrutacyjne.

Techniki przeprowadzania wywiadu

W obrębie metody wywiadu wyróżnia się następujące techniki:

• wywiad bezpośredni (osobisty, indywidualny);
• telefoniczny;
• pogłębiony (głębinowy);
• zogniskowany (focus),
• panelowy.

Wywiad osobisty przybiera postać szczególnej rozmowy typu face-to-face, wykorzystującej zarówno ustne komunikaty werbalne, jak i pełną gamę komunikatów niewerbalnych. W wywiadzie tym badacz prowadzi wywiad tylko z jednym respondentem, co nadaje mu osobisty, indywidualny charakter; Prowadzący może wspomagać się kwestionariuszem, do którego dostęp ma tylko on.

Wywiad telefoniczny jest pośrednią metodą wywiadu. Może objąć tylko tę część populacji, która ma aparaty telefoniczne. Wywiady telefoniczne oparte są na zaprojektowanych kwestionariuszach. Pytania muszą być krótkie, proste i zrozumiałe dla rozmówcy, ważną rolę odgrywa głos prowadzącego. Wywiady telefoniczne są często skomputeryzowane, co znacznie ułatwia pomiar, (są to tzw. CATI - Computer Assisted Telephone Interviewing).

Pogłębiony (głębinowy) wymaga od badacza wysokich kompetencji merytorycznych i komunikacyjnych; Jego celem jest uzyskanie szczegółowych opinii i informacji od konkretnych osób, spełniających określone przez badacza kryteria. Jedną z jego odmian jest narracyjny wywiad ekspercki.

Zogniskowany wywiad grupowy (focus group interview) to szczególna odmiana wywiadu. Prowadzony jest przez moderatora, poza naturalnym środowiskiem respondentów, w formie grupowej dyskusji, według określonego scenariusza, często z wykorzystaniem technik wspomagających i projekcyjnych. Często wywiad ten jest połączony również z obserwacją.

Wywiad panelowy może występować w kilku różnych formach. Może kilku badających zadawać pytania jednemu respondentowi lub drugą formą jest zadawanie pytań kilku respondentom przez jednego badającego.

Przebieg wywiadu

Wprowadzenie do sesji to przedstawienie celów i zasad spotkania, a także w trakcie tej fazy tworzą się relację pomiędzy rozmówcami. Na tym etapie rozmowy dokonywane jest powitanie uczestników, ich prezentacja. Prowadzący wywiad podaje także przewidywany czas trwania i plan rozmowy. Faza druga pytania i odpowiedzi respondenta służy do omówienia określonego tematu. Ostatnią fazą jest podsumowanie najważniejszych informacji.

Czynniki wpływające na odpowiedzi respondentów

Czynniki pozytywnie wpływające na odpowiedzi respondentów:

• ciekawość poznawcza,
• ciekawość danego tematu,
• chęć udzielenia "pomocy" badaczowi,
• szansa na własną ekspresję,
• traktowanie wywiadu, jako wyróżnienie własnej osoby.

Czynniki negatywnie wpływające na odpowiedzi respondentów:

• całkiem nowa sytuacja społeczna,
• drażliwa tematyka wywiadu,
• osoby mogą nie lubić "się wysilać",
• rozmówcy boi się konsekwencji wynikających z udzielenia wywiadu,
• zasłanianie się brakiem kompetencji,
• niewłaściwe nastawienie badacza,
• respondent chce się pokazać z jak najlepszej strony.

Rodzaje wywiadów

Wywiady swobodne (nieustrukturyzowane) ich podstawową cechą jest możliwość stawiania dowolnych pytań, pogłębienia określonych wątków oraz możliwość wszechstronnej oceny. Trudność może sprawić porównanie wyników, gdyż każdy badany mógł usłyszeć odmienne pytania.

Wywiady ustrukturyzowane polegają na szczegółowym przygotowaniu każdego pytań do wywiadu i określeniu kolejności, w jakiej będą zadawane. Aby zapewnić jak najwyższy stopień obiektywności należy zadawać wszystkim rozmówcom pytania w identyczny sposób.

Wywiady częściowo ustrukturyzowane - jest to metoda mieszana. Oprócz wcześniej ułożonych pytań, zadaje się również pytania dodatkowe umożliwiające pogłębienie interesującego tematu.

Wywiad jawny - badany jest poinformowany o celu prowadzonych rozmów. Może on być formalny i nieformalny.

Wywiad ukryty - badany nie jest poinformowany o roli ankietera, o celach i przedmiocie rozmowy. W trakcie luźnej rozmowy badający usiłuje ukierunkować tak rozmowę, aby uzyskać interesujące go dane. Wywiad ten stosuje się, gdy zagadnienia wywiadu są drażliwe bądź, jeśli rola społeczna badanego w danej zbiorowości określa ściśle jego opinie lub postawy, które niekiedy mogą być różne od osobistych (M. Żelazo 2013, s. 224).

Wywiad skoncentrowany na problemie - badacz stara się uzyskać informacje na temat badanego problemu, nie informując rozmówcy o swej koncepcji by nie wymuszać wypowiedzi. Gdy badania dotyczą zmian w środowisku lokalnym, badaniu jest poddawana cała społeczność. Na podstawie współpracy między badaczami sporządza się opis badań i wnioski.

Wywiad recepcyjny - może stanowić technikę uzupełniającą dla innych metod czy technik badawczych. Badania takie odbywają się w naturalnym środowisku dla osób badanych, stanowiąc ważny kontekst przeprowadzanego wywiadu. Badacz przyjmuję formę pasywną i tylko się przysłuchuje oraz swoim zachowaniem (mową niewerbalną) stara się zachęcić do mówienia. Przedmiotem wywiadu recepcyjnego jest codzienność i sprawy z nią związane.

Wywiad terapeutyczny ma na celu zmianę postawy respondenta przez emocjonalną interakcję niż dzięki silnej argumentacji. Celem wywiadu terapeutycznego jest pomoc pacjentowi w przezwyciężaniu cierpienia, a jego ubocznym rezultatem jest budowa wiedzy na temat kondycji ludzkiej.

Wywiad rekrutacyjny to okazja do lepszego poznania się pracodawcy i potencjalnego pracownika. Jej celem jest pozyskanie i weryfikacja informacji czy kandydat spełnia wymagania pracodawcy oraz przedstawienie proponowanej oferty pracy.

Wywiad — artykuły polecane

Ankieta — Selekcja — Obserwacja — Development centres — Testy psychologiczne — Rozmowa kwalifikacyjna — Metody pozyskiwania informacji z rynku — Metody i techniki konsultowania — Test inteligencji

Bibliografia

• Armstrong M. (2011), Zarządzanie zasobami ludzkimi, Wolters Kluwer, Warszawa
• Dale M. (1999), Jak to robić lepiej Interview, Wydawnictwo Samorządowe FRDL, Warszawa
• Hensel P. (2011), Diagnoza organizacji, Pierwszy krok do uzdrowienia firmy, Wydawnictwo Helion, Gliwice
• Hipisz N. (2012), Standaryzowane techniki badawcze jako szczególny sposób komunikowania się, Przegląd Socjologiczny, nr 1
• Jankowska Z. (2010), Zarządzanie zasobami ludzkimi, Polskie wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Juszczyk S. (2013), Badania jakościowe w naukach społecznych. Szkice metodologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice
• Kaczmarczyk S. (2003), Badania marketingowe. Metody i techniki, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Kaczmarek M. (2013), Badania jakościowe – metody i zastosowania, CeDeWu, Warszawa
• Kvale S. (2010), Prowadzenie wywiadów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Matejun M. (2011), Metoda studium przypadku w pracach badawczych młodych naukowców z zakresu nauk o zarządzaniu, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 19
• Mazurek-Łopacińska K. (red.) (2016). Badania marketingowe. Metody, techniki i obszary aplikacji na współczesnym rynku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Nazurko J., Ejdys J. (red.) (2011), Metodologia i procedury badawcze w projekcie foresight technologiczny, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok
• Schroeder J., Bartosik-Purgat M., Mruk H. (2013), Międzynarodowe badania marketingowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań
• Żelazo M. (2013), Kwestionariusz wywiadu jako narzędzie badawcze, Obronność - Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej, nr 2(6)

Autor: Anna Majewska, Aleksandra Głowniak