Wielki Skok

Wielki skok - kampania gospodarcza realizowana w Chińskiej Republice Ludowej. Na skutek "Wielkiego Skoku Naprzód", bo tak nazywano tę kampanię, w latach 1958-1962 miliony chińskich obywateli przeżyło koszmar. Za sprawą chorych ambicji i przekonaniu o własnej boskości i nieomylności ówczesnego Przewodniczącego Komitetu Politycznego Komunistycznej Partii Chin Mao Zedonga śmierć poniosły dziesiątki milionów Chińczyków.

TL;DR

W latach 1958-1962 w Chinach przeprowadzono kampanię gospodarczą o nazwie "Wielki Skok", która miała przyspieszyć rozwój kraju. Kampania ta spowodowała jednak śmierć dziesiątek milionów Chińczyków z powodu głodu. W ramach kampanii wprowadzono kolektywizację wsi, zburzono domy i zabierano mienie, a chłopi byli zmuszani do pracy w komunach. Wzrost produkcji stali miał być drugim filarem rozwoju, ale przetapiano stal niskiej jakości. Kampania zakończyła się w 1962 roku po prywatnym śledztwie przewodniczącego Liu Shaoqi, który zakończył Wielki Skok. Liczba ofiar głodu jest trudna do określenia, ale szacuje się, że zginęło nawet 30 milionów Chińczyków.

Objęcie władzy i ogłoszenie planu rozwoju gospodarczego

W 1958r. dziewięć lat po objęciu władzy Mao Zamierzał wydobyć Chiny z zacofania i w ciągu piętnastu lat prześcignąć gospodarczo Wielką Brytanię. Ogłosił to 18 listopada 1957r. podczas przemowy na konferencji w Moskwie zorganizowanej z okazji czterdziestej rocznicy rewolucji październikowej. Do wykonania tego zadania zamierzał wykorzystać to czego Chińska Republika Ludowa posiadała najwięcej, mianowicie tanią siłę roboczą w postaci chłopów.

Założenia kampanii

Powszechna kolektywizacja własności rolników, skupienie ich w komuny ludowe, gdzie nie istniała żadna prywatna własność, a wszystko było wspólne, systemy punktowe za pracę w komunie ludowej na podstawie, które wydawano pożywienie, nacisk na wzrost produkcji zboża, a także szał wytopu stali na wsiach napędzany przez propagandę do rywalizacji wynikowej między skolektywizowanymi gospodarstwami miał doprowadzić do zapowiadanego Wielkiego Skoku.

Początek kolektywizacji

W 1957r. zaczęto łączyć gospodarstwa kolektywne w wielki jednostki administracyjne. Proces ten zapoczątkował Zhang Gouzhong. F. Dikötter opisuje, że Gouzhong, miejscowy przywódca w powiecie Xushui do projektu Wielkiego Skoku podszedł jak do kampanii wojskowej. Stał się dowódcą jednego z kolektywu rekrutując ludzi do pracy, po czym podzielił ich na mniejsze oddział i zorganizował życie i pracę wokół ich jednostki osadniczej, gdzie spali i żywili się (Dikötter F. 2013, s. 88). Sposób ten okazał się bardzo skuteczny, jeśli chodziło o wzrost produktywności co wprawiło w zachwyt Mao, który nakazał rozsławienie tego przykładu na cały kraj, wskutek czego powstawało coraz więcej gigantycznych kolektywów. Militaryzacja chłopów była wychwalana, a dodatkowy zachwyt wzbudzała u Mao idea wspólnych żłobków, stołówek i domów starców, dzięki czemu kobiety mogły obowiązki domowe zastąpić obowiązkami pracowniczymi w komunach ludowych.

Jak pisze F. Dikötter: "Oszołomiony zdolnością mas do podboju przyrody, Mao wezwał w 1958r. do likwidacji szczurów, much, komarów i wróbli. Wróblom zarzucano, że zjadają ziarno, pozbawiając ludzi owoców ich pracy. Szanghaj donosił zatem triumfalnie, że w jednej z okresowych wojen przeciwko wszelkim szkodnikom unicestwił:

• 48 695,49 kg much,
• 930 486 szczurów,
• 1213,05 kg karaluchów,
• 1 367 440 wróbli" (Dikötter F. 2013, s. 1).

Osłabienie nastrojów

W miarę realizacji celów komuny ludowej chłopi coraz bardziej tracili entuzjazm będąc jedynie jednostką w armii dążącej do realizacji planu Partii, w którym nie wolno było się wyróżniać. Chłopów o świcie budził wojskowy sygnał, ogłaszający rozpoczęcie dnia. Wtedy Chińczycy udawali się do stołówki na śniadanie, po czym gwizdki sygnalizowały rozpoczęcie prac na polach. Przemarsz na pola odbywał się w formacjach podczas śpiewów wojskowych niosąc transparenty i flagi (Dikötter F. 2013, s. 92).

Życie i realia kolektywów

Aby nakłonić chłopstwo do korzystania ze wspólnych stołówek postanowiono skolektywizować całą ich własność, domy burzono i palono, a meble, narzędzia i maszyny zabierano do kolektywu. Jeśli któraś z rodzin nie korzystała ze wspólnych stołówek, żywiąc się własnymi ukrytymi zapasami była oskarżana o sabotowanie komuny i karana przez milicję. Ludzi w kolektywach, w których zebrane były ich własności nakłaniano do jedzenia do syta, a nawet przejadania się.

Był to krótki czas rozkwitu komuny, ponieważ dowodzący kolektywami, z obawy przed Mao oszukiwali w raportach na temat zbiorów i podawali fałszywe liczby. Mao zwiększył eksport towarów za granicę, a zarządcy kolektywów wysyłali w niektórych przypadkach niemal całość zbiorów, ponieważ ziarno, które trzeba było oddać państwu było wyliczane od fałszywej podstawy. Do tego wszystkiego wiosenne zbiory w 1959r. były tragiczne. Przyczyniło się to do eskalacji i tak już panującego głodu.

Jak wspomina Jisheng Y. w mniej niż 9 miesięcy tylko w jednej komunie umarła ponad jedna trzecia ludności - 12 000 osób, a głód był tak wielki, że kanibalizm był częstym zjawiskiem nawet na zmarłych członkach własnej rodziny (Branigan T. 01.01.2013).

Uruchomienie drugiego filaru by przyśpieszyć Wielki Skok

W 1959r. Mao postanowił przyspieszyć plan Wielkiego Skoku. Realizacji tego upatrywał w zwiększonej produkcji stali. Wytop stali, będący wówczas miernikiem rozwoju przemysłu miał być drugim filarem, oprócz rolnictwa, który miał przyspieszyć realizację planu. W tym celu nakazano chłopom w prowizorycznych piecach własnej roboty przetapiać stal. Przetapiano wszystko co zawierało metal i choć produkcja stali znacznie się zwiększyła to w rzeczywistości była to stal niskiej jakości, która do niczego się nie nadawała.

Punkt zwrotny

W 1960r. Nikita Chruszczow poróżniony zdaniami z Mao zawiesił układ o współpracy z Chinami i rozkazał powrót do kraju stacjonującym w Chinach doradcom i pracownikom wysłanym tam wcześniej by służyli swoją wiedzą przy budowie komunizmu. W 1961r. przewodniczący Liu Shaoqi przeprowadził prywatne śledztwo w rodzinnej prowincji. Dowiedział się, że jego bliscy i znajomi umarli wskutek głodu. Postanowił zakończyć Wielki Skok, a winą obarczał Partię. Mao bronił się wskazując, że Partia tylko w niewielkim stopniu jest winna sytuacji głodu. W 1962r. Partia rozkazała aktywistom w całym kraju zaprzestać przedsięwzięcia.

Podsumowanie

Jak twierdzi N. Eberstadt żaden wcześniejszy głód nie zebrał tak wielkiego żniwa trupów ludzkich jak ten w Chinach (Eberstadt N. 16.02.1997). Dokładna liczba zgonów prawdopodobnie nigdy nie będzie mogła być określona, gdyż statystki w raportach były celowo zaniżane, lub zawyżane w zależności od potrzeb propagandowych i jedynie najwyższe osoby w Partii mogą znać dokładną liczbę zgonów. Analiza oficjalnych lokalnych spisów ludności w Chinach przeprowadzona przez zachodnich analityków wykazała, że nawet 30 milionów Chińczyków poniosło śmierć z przyczyn nienaturalnych w samych tylko latach 1959-1961. Określono to mianem "nadmiernej śmiertelności" (Eberstadt N. 16.02.1997).

Wielki Skok — artykuły polecane

Komunizm — Friedrich Hayek — TOT — Ludwig von Mises — Jachting — Ubóstwo — Projekt Manhattan — Kryzys pracy — Zarządzanie w średniowieczu

Bibliografia

• Becker J. (1996), Hungry ghosts. Mao's secret famine
• Branigan T. (2013), China's Great Famine: the true story, The Guardian, 01.01.2013
• Dikötter F. (2013), Wielki głód. Tragiczne skutki polityki Mao 1958-1962, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec
• Eberstadt N. (1997), The Great Leap Backward, The New York Times On The Web
• Jisheng Y. (2012), Tombstone: The untold story of Mao's Great Famine
• Kosiński K. (2014), Artykuły recenzyjne i recenzje, Dzieje Najnowsze, Rocznik XLVI, Warszawa

Autor: Mariusz Dąbrowski