Kodeks karny

Kodeks karny jest to zbiór przepisów, akt normatywny dotyczący odpowiedzialności karnej, przestępstw oraz kar uchwalony w formie ustawy. Ustawą regulującą prawo karne w Polsce jest Ustawa z dnia z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, która weszła w życie 1 września 1998. Ustawa ta jest głównym źródłem prawa karnego. Kodeks karny podlega ciągłym zmianą, ze względu na dostosowanie przepisów do norm unijnych oraz do orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego (Filar M. i in. 2016, s. 25).

TL;DR

Kodeks karny jest zbiorem przepisów dotyczących odpowiedzialności karnej, przestępstw i kar. W Polsce obowiązuje Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. Kodeks karny był zmieniany w celu dostosowania przepisów do norm unijnych i orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Historia prawa karnego na terenie zaborów obejmuje kodeksy takie jak Józefina, Franciszkańska, Landrecht pruski, Kodeks Karzący Królestwa Polskiego i kodeksy rosyjskie. Kodeks karny z 1932 roku nazywany Kodeksem Makarewicza był uważany za nowoczesny i precyzyjny. Obecny Kodeks karny z 1997 roku składa się z części ogólnej, szczególnej i wojskowej. Określa on odpowiedzialność karną, przestępstwa, formy ich popełnienia, kary i środki karne.

Zarys historii prawa karnego na terenie zaborów

Po pierwszym rozbiorze na terenie zaboru austriackiego obowiązywał kodeks karny cesarza Józefa II z roku 1787, nazywany Józefiną. Wprowadzał on po raz pierwszy zasadę nullum crimen sine lege, co oznaczało że nie ma przestępstwa bez odpowiednich przepisów prawa. Kodeks zawierał również wyraźnie określone kary, które mogły być stosowane. Kolejnym kodeksem karnym w roku 1797 na terenie Galicji zachodniej został projekt ustawy, zwany Franciszkaną. W roku 1804 stał się on kodeksem obowiązującym w całej monarchii habsburskiej. W 1852 roku wprowadzony został nowy kodeks karny, który obowiązywał przez 80 lat czyli do roku 1932.

Na terenie zaboru pruskiego obowiązywał Landrecht pruski. Zawierał on w sobie zasadę nullum crimen sine lege oraz nulla poena sine lege. W roku 1851 został zastąpiony przez kodeks karny pruski, który definiował odpowiedzialność karną oraz warunki wyłączające odpowiedzialność. Kodeks z 1851 roku stanowił podstawę do tworzenia kodeksu karnego w Rzeszy Niemieckiej.

Na terenie zaboru rosyjskiego w 1818 roku został uchwalony Kodeks Karzący Królestwa Polskiego. Wprowadzał on trójpodział przestępstw: zbrodnie, występki oraz wykroczenia. Każde z przestępstw było zagrożone inną karą m.in. karą główną, karą poprawczą oraz karą policyjną. Kolejną ustawą regulującą prawo karne był Kodeks Kar Głównych i Poprawczych, który był tworzony na podstawie kodeksu rosyjskiego. W 1878 roku na terenie zaboru zaczął obowiązywać kodeks rosyjski z 1866 roku. Został on zastąpiony przez kodeks Tagancewa, który wprowadził np. warunkowe zawieszenie kary oraz na nowo zdefiniował zasady odpowiedzialności karnej (Buchała K., Zoll A. 1995, s. 30)

Kodeks karny z dnia 11 lipca 1932 roku

Kodeks ten nosił nazwę Kodeksu Makarewicza. Nazwa pochodzi od jednego z jej twórców - Juliusza Makarewicza. Był uznawany za jeden z najnowocześniejszych oraz najbardziej precyzyjnych kodeksów, głównie ze względu na prosty, zrozumiały język. Został napisany w sposób bardzo dokładny, przez co udało się uniknąć ciągłych nowelizacji (Lubelski M., Pawlik R., Strzelec A. 2014, s. 9). Składał się 42 rozdziałów podzielonych na część ogólną i szczególną. Zakres odpowiedniej kary został na nowo zdefiniowany, ponieważ kara miała mieć także charakter prewencyjny, czyli miała zapobiegać popełnianiu w przyszłości podobnych przestępstw.

Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 roku

Kodeks ten został uchwalony przez Sejm. Składa się z 3 części: ogólnej, szczególnej oraz wojskowej. W części ogólnej znajdują się podstawowe zasady i zagadnienia prawa karnego, takie jak: odpowiedzialność karna, przestępstwo, formy popełnienia przestępstwa, kary, środki karne. Zaś w części szczególnej zostały opisane wszystkie przestępstwa, które są karane np. przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne, przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, przeciwko środowisku, wolności, rodzinie i opiece.

• Odpowiedzialność karna jest to konieczność poniesienia odpowiedniej kary, za popełnienie czynu zabronionego.
• Przestępstwo jest to czyn zabroniony, który dzieli się na zbrodnie lub występek. Zbrodnia jest zagrożona kara pozbawienia wolności nie mniejszą niż 3 lata oraz jest popełniana tylko umyślnie. Natomiast występek można popełnić umyślnie lub nie, za co można otrzymać grzywnę, karę ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.
• Formy popełnienia przestępstwa to usiłowanie, pomocnictwo, podżeganie oraz przygotowanie.
• Kary wyszczególnione w kodeksie to kara grzywny, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności, kara 25 lat pozbawienia wolności oraz kara dożywotniego pozbawienia wolności.
• Środki karne są pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Kodeks karny — artykuły polecane

Kodeks — Akty prawa miejscowego — Wynalazek — Administracja samorządowa — Prawo upadłościowe — Europejska Karta Samorządu Terytorialnego — Prawo administracyjne — Ustawa o prawie autorskim — Konwencja wiedeńska

Bibliografia

• Buchała K., Zoll A. (1995), Polskie prawo karne, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa
• Filar M. (red.) (2016), Kodeks karny: komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa
• Gałązka M. (red.) (2015), Kodeks karny - część szczególna, C.H. Beck, Warszawa
• Helios J., Jedlecka W. (2015), Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa dla ekonomistów, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
• Jurewicz J. (2013), Życie ludzkie jako przedmiot handlu ludźmi - uwagi na tle definicji z art. 115 par. 22 Kodeksu karnego, Prawo życia i śmierci
• Lubelski M., Pawlik R., Strzelec A. (2014), Idee nowelizacji kodeksu karnego, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków
• Śledzik W. (2006), Prawo penitencjarne. Kodeks karny wykonawczy z przepisami wykonawczymi i związkowymi, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Zakamycze
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny. Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
• Waszczyński J. (1988), Projekt międzynarodowego kodeksu karnego, Folia Iuridica, nr 35

Autor: Patrycja Walas

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.