Materializm historyczny

Materializm historyczny jest to koncepcja polegająca na założeniu, że kwestie ekonomiczne są główną determinantą formowania się świadomości społecznej oraz że biorą one znaczący udział w tworzeniu systemów polityczno-prawnych danego państwa. Autorem tego zagadnienia jest znany niemiecki filozof Karol Marks.

Siła wytwórcza jako podstawa rozwoju historycznego

Karol Marks zwraca uwagę na dużą zależność między metodami wytwarzania oraz dostarczania dóbr, a tempem oraz kierunkiem biegu historii danego społeczeństwa. Fundamentem do tego jest zapewnienie podstawowych elementów egzystencji takich jak:

• jedzenie
• picie
• ubiór
• miejsce do zamieszkania

Dopiero po tym jak człowiek zaspokoi wyżej wymienione potrzeby będzie mógł podejmować bardziej złożone działania. Nie wiąże się to jednak z tym, że ludzie będą motywować wszystkie swoje działania kwestiami ekonomiczno-bytowymi tylko ma za zadanie pokazać nam istotę związku pomiędzy wielkością siły wytwórczej i przyrostu możliwości technologicznych, a późniejszym kształtowaniem się systemów działania oraz myślenia reprezentowanych przez dane społeczeństwo.

Materializm historyczny a społeczeństwo

Według Marksa wszelkie zachodzące zmiany oraz rewolucje w danej zbiorowości wynikają z przekształceń w ekonomicznych fundamentach społeczeństwa. Wielkość tych przemian determinuje intensywność tego procesu. Oznacza to, że najistotniejsza w danej sferze ekonomicznej metoda produkcji obrazuje w pełni jej charakter, a rewolucja społeczna wynika z przemian zachodzących w rzeczowych materiałach wytwórczych.

Wszelkie zachodzące transformacje społeczne oraz religijne, a także rewolucje ideologiczne i zmiany prawno-politycznych wynikają według Marksa z niezgodności w materialnych fundamentach społeczeństwa określanych szerzej jako sprzeczność między "społecznymi siłami wytwórczymi, a stosunkami produkcji".

Nie-Marksowski materializm historyczny

Nie-Marksowski materializm historyczny jest koncepcją opracowaną przez polskiego filozofa Leszka Nowaka, która była potem rozwijana przez innych polskich uczonych, a jej ostateczną formę nadał jej Oskar Lange w książce Ekonomia polityczna. Od koncepcji zaproponowanej przez Karola Marksa różni się następującymi elementami:

• Nie-Marksowski materializm historyczny skupia się zdecydowanie bardziej na kwestiach społecznych i zakłada, że tym co wpływa na rozwój historyczny są konflikty międzyludzkie, a konkretnie te zachodzące między klasami społecznymi.
• Drugą różnicą jest brak hierarchii wykazującej fundamenty, na których następnie formowane są bardziej złożone elementy. W tej koncepcji zdefiniowane są trzy obszary społeczne takiej jak: ekonomiczna, polityczna oraz duchowa i każda z nich jest odrębna.
• Kolejną różnicą jest wynikający z powyższego punktu podział klas. W Marksowskiej koncepcji istnieje podział ze względu na posiadanie lub nieposiadanie zasobów wytwórczych, a w nie-Marksowskiej możemy wyróżnić trzy takie grupy. Są nimi: właściciele i producenci, rządzący i mieszkańcy, a także duchowni i wierni.

W kwestii nie-Makrskowskiego materializmu historycznego istotne jest także zwrócenie uwagi, że konflikt zachodzi również między panującymi w danej klasie, a podporządkowanymi. Do rywalizacji dochodzi również wśród tych, którzy stoją na czele danej zbiorowości. Wszystkie te sprzeczności łączą się ze sobą i wpływają na ostateczną dynamikę relacji społecznych w konkretnej klasie.

Bibliografia

• Cichoracki M. (2012). Marksowski materializm historyczny – koncepcja związku między bazą a nadbudową oraz prymatu czynników ekonomicznych "Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna", 1(1), 134-135
• Czajkowski W. (2013). Kilka uwag o Leszka Nowaka nie-marksowskim materializmie historycznym... [w:] "Jednostka w układzie społecznym. Próba teoretycznej konceptualizacji" K. Brzechczyn, M. Ciesielski, E. Karczyńska (red.), Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych, Poznań 2013, 196-197

Autor: Dominik Wojdyła