Krzywa Beveridge'a

Krzywa Beveridge'a jest to model wyrażający odwrotną oraz nieliniową zależność pomiędzy liczbą wolnych stanowisk pracy (wakatów), a liczbą osób niezatrudnionych, przy pozostałych czynnikach niezmienionych (ceteris paribus) (P. Idczak 2012, s. 79). Przy wykorzystaniu jej założeń można określić poziom bezrobocia strukturalnego w bezrobociu rzeczywistym. Koncepcja ta zakłada, że pojawiająca się większa liczba osób niepracujących, występuje równocześnie z mniejszą liczbą wakatów i odwrotnie. Natomiast jakiekolwiek przesunięcia wzdłuż krzywej mają związek ze zmianami cyklicznymi oraz skutkują zmianami w obrębie popytu na pracę (P. Idczak 2014, s. 113).

Charakterystyka

Teoria krzywej Beveridge'a stanowi jedno z podstawowych narzędzi analitycznych, stosowanych w pomiarze zmian jakościowych na rynku pracy. Została ona opracowana przez brytyjskiego ekonomistę i polityka Williama Beveridge’a, który zwrócił uwagę na ujemną relację między stopą bezrobocia, a liczbą wakatów. Twierdził również, że pracodawcy chętnie poszukują osób do pracy w momencie, kiedy sytuacja na rynku pracy ulega polepszeniu. Poprzez wzrost liczby nowych zleceń (wzrost ilości pracy), a przez to wzrost sprzedaży, rośnie również zapotrzebowanie na większą ilość rąk do pracy. Wówczas występuje niska stopa bezrobocia. Z kolei w warunkach pogarszającej się sytuacji na rynku, następuje spadek zapotrzebowania na pracę, a pracodawcy zaprzestają aktywnych poszukiwań nowych kandydatów do pracy. Stan ten powoduje wzrost stopy bezrobocia (M. Drozdowicz-Bieć i in. 2007, s. 16).

Budowa krzywej

Położenie oraz wygląd krzywej Beveridge’a wskazuje na korelację popytu i podaży na rynku pracy. Istotą kształtowania się krzywej jest siła zależności między poziomem zmienności wakatów i stopy bezrobocia (M. Drozdowicz-Bieć i in. 2007, s. 16). Jeżeli dopasowania na rynku pracy funkcjonują prawidłowo, wtedy krzywa jest nachylona ujemnie i znajduje się w pobliżu początku osi układu współrzędnych. Jeśli natomiast w tym samym czasie wzrasta liczba nieobsadzonych stanowisk pracy oraz liczba osób bezrobotnych, to niedopasowania narastają i mamy wówczas do czynienia z bezrobociem o charakterze strukturalnym - krzywa przemieszcza się na układzie współrzędnych w prawo od jego początku (K. Nagel 2016, s. 35). Na zmianę pozycji krzywej Beveridge’a wpływa zmiana skuteczności działania rynku pracy, a więc dynamiczne dopasowanie popytu oraz struktury podaży pracy (S. Piocha, R. Dylkiewicz 2009, s. 145).

Wszelkie zmiany powodujące przesunięcie wzdłuż krzywej skutkują zmianami w zakresie popytu na pracę i mają związek ze zmianami cyklicznymi. W przypadku spowolnienia gospodarczego oraz spadku zapotrzebowania na nowych pracowników, następuje spadek liczby wolnych stanowisk pracy, co w rezultacie powoduje wzrost bezrobocia, a krzywa Beveridge'a przesuwa się wówczas w stronę osi odciętych. W sytuacji poprawy, czy też pogorszenia się efektywności dopasowań (zachwiania się harmonii) na rynku pracy cała krzywa zostaje odpowiednio przesunięta na układzie w prawo bądź w lewo. Jeśli przesunięcie nastąpi w prawo oznaczać to będzie, że w stosunku do wcześniejszego położenia krzywej podniesie się jednocześnie ilość oferowanych miejsc pracy oraz osób bezrobotnych. Spowoduje to utrudnienia w procesie zatrudnienia nowych osób w sytuacji wysokiej stopy bezrobocia, a pracownicy przez wzgląd na ograniczoną liczbę wolnych posad odczują trudności związane z brakiem lub możliwością znalezienia odpowiadającej im pracy. Tak przedstawiona efektywność systemu dopasowań między chętnymi osobami do pracy, a jej oferentami powoduje w rezultacie wzrost poziomu bezrobocia strukturalnego oraz bezrobocia frykcyjnego, a przez to także naturalnego poziomu bezrobocia. W praktyce taka sytuacja może świadczyć o tworzącym się nowym punkcie równowagi na rynku pracy, będącym wyznacznikiem dla zakresu i typu czynności ukierunkowanych na usprawnienie działania systemu dopasowań zapotrzebowania na pracę oraz liczbę kandydatów do pracy (P. Idczak 2014, s. 113).

W tradycyjnym podejściu przy konstruowaniu krzywej Beveridge’a wykorzystywano stopę wolnych miejsc pracy. Informacje statystyczne dotyczące wolnych miejsc pracy gromadzone przez GUS czy Eurostat pomijają znaczną część informacji dotyczących tego segmentu rynku pracy. Przykładowo nie obejmują informacji na temat nowych miejsc pracy, które oferują przedsiębiorcy niekorzystający z pośrednictwa rejonowych urzędów pracy, czy też zatrudniający mniej niż 9 pracowników. Wskaźnik wolnych miejsc pracy kształtuje się w gospodarce polskiej na jednym z najniższych poziomów w UE, co nie oznacza, że pracodawcy nie poszukują pracowników na istniejące wolne miejsca pracy. Z tej też przyczyny konieczne stało się skonstruowanie i wykorzystanie mierników alternatywnych, np. Barometru Ofert Pracy [Drozdowicz-Bieć, Pater i Wargacki, 2007, s. 13-21] czy wskaźnika „niedoboru pracowników” (LSI). LSI został opracowany na podstawie badań statystycznych przedsiębiorstw w UE i określa odsetek zakładów produkcyjnych wskazujących na niedobór pracowników jako czynnik ograniczający produkcję. Coraz częściej też zostaje on wykorzystany przy konstrukcji krzywej Beveridge’a. Relacja pomiędzy stopą bezrobocia i wskaźnikiem niedoboru pracowników dla gospodarki polskiej w latach 2008-2014 została przedstawiona na rys. 2. Jak napisano wy¿ej, krzywa ma nachylenie ujemne. Ze wzglêdu na wystêpuj¹ce na rynku pracy frykcje ma ona kszta³t nieliniowy. Jackman, Layard i Pissarides (1984) wyró¿niaj¹ trzy rodzaje wstrz¹- sów, prowadz¹cych do zmian zale¿noœci pomiêdzy stop¹ wolnych miejsc pracy, a bezrobociem, maj¹- cych odzwierciedlenie w poruszaniu siê po krzywej lub przemieszczaniu samej krzywej. Wstrz¹s popytowy, a wiêc zmniejszenie popytu na pracê w wyniku zmniejszenia popytu na dobra i us³ugi, prowadzi do wzrostu stopy bezrobocia i spadku stopy wolnych miejsc pracy. Oznacza to wystêpowanie bezrobocia cyklicznego. Odzwierciedla to ruch po krzywej (z punku A, w kierunku punktu B). Wstrz¹s strukturalny polega na zwiêkszaniu siê niedopasowania poda¿y pracy do popytu na ni¹. Rosn¹ca liczba wolnych miejsc pracy nie przek³ada siê na zmniejszenie bezrobocia. Powoduje to oddalenie krzywej od pocz¹tku uk³adu wspó³rzêdnych (przesuniêcie z punktu C do D). Sugeruje to nasilenie siê bezrobocia strukturalnego i cyklicznego. Trzeci z szoków, który mo¿na zidentyfikowaæ za pomoc¹ krzywej Beveridge’a to wstrz¹s popytowo-strukturalny. Wtedy to nasila siê zarówno bezrobocie równowagi jak i nierównowagi. J. Moller (1989) zwróci³ uwagê na krzyw¹ Beveridge’a jako u¿yteczne narzêdzie analizy deprecjacji kapita³u ludzkiego. Jest to równie¿ zwi¹zane z dopasowaniem poda¿y pracy do popytu na ni¹, szczególnie w przypadku utrzymuj¹cego siê wysokiego bezrobocia w d³ugim okresie czasu. Wtedy to te¿ jakoœæ poda¿y pracy ulega pogorszeniu. W takim przypadku krzywa Beveridge’a traci swoje ujemne nachylenie. Przy p³askiej krzywej pracodawcy zg³osili pewien popyt na pracê, ale ich wymagania s¹ zbyt wysokie w porównaniu do umiejêtnoœci bezrobotnych. W warunkach dodatnio nachylonej krzywej wystêpuje najwiêksze niedopasowanie strukturalne, którego przyczyn mo¿na upatrywaæ w deprecjacji kapita³u ludzkiego. Rosn¹cy popyt na pracê nie zmniejsza rozmiarów bezrobocia, poniewa¿ d³ugookresowe przebywanie bez pracy spowodowa³o, ¿e umiejêtnoœci bezrobotnych znacznie siê pogorszy³y. Znacznemu nasileniu ulega bezrobocie strukturalne i wystêpuje efekt histerezy bezrobocia, a wiêc sytuacji, w której krótkookresowe (cykliczne) czynniki, które wyst¹pi³y w przesz³oœci spowodowa³y wzrost bezrobocia równowagi (Phelps, 1972). Niektórzy autorzy przedstawili koncepcjê okreœlenia rozmiarów poszczególnych typów bezrobocia na podstawie analizy krzywej Beveridge’a. J. Creedy (1981) oraz J.J. Hughes i R. Pearlman (1984) starali siê okreœliæ rozmiary bezrobocia cyklicznego, rozumiej¹c je jako nadwy¿kê liczby bezrobotnych nad liczb¹ wolnych miejsc pracy. Wielkoœæ bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego, wg tej koncepcji, mo¿na okreœliæ jako liczbê wolnych miejsc pracy. Rozumowanie to ma jednak zasadnicze wady. Pierwsz¹ z nich jest nieoszacowanie ³¹cznych rozmiarów bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego w okresie recesji, kiedy to ofert pracy jest stosunkowo ma³o (patrz Kwiatkowski 2005, s. 68). ¯eby dokonaæ takich szacunków konieczne by³oby wy³¹czenie z analizy zmian strukturalnych na rynku pracy, a pozostawienie jedynie sk³adowej cyklicznej szeregów czasowych bezrobocia i wolnych miejsc pracy. To jednak uniemo¿liwi³oby podanie wielkoœci tych typów bezrobocia w liczbach bezwzglêdnych. Co wiêcej taka dekompozycja napotyka na powa¿ne trudnoœci zwi¹zane z samym wyodrêbnieniem bezrobocia naturalnego lub NAIRU, a wiêc przede wszystkim bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego. Drugi problem pojawia siê w przypadku samego pomiaru wolnych miejsc pracy. Temu tematowi poœwiêcone s¹ nieliczne badania. Badania reprezentatywne prowadzone s¹ stosunkowo rzadko, czêœciej bazuje siê na badaniach, które pokazuj¹ tendencje w kszta³towaniu siê wolnych miejsc pracy (badania ofert pracy), ale nie wskazuj¹ na ich bezwzglêdn¹ wielkoœæ w gospodarce (Shimer 2005).

Bibliografia

• Drozdowicz-Bieć M., Pater R. , Wargacki M. (2007), Identyfikacja zmian rynku pracy za pomocą barometru ofert pracy, "Barometr Regionalny", nr 1 (7), s. 13-21
• Idczak P. (2014), Efektywność mechanizmu dopasowań na rynku pracy w UE, "Edukacja Ekonomistów i Menedżerów: problemy, innowacje, projekty", nr 2 (32), s. 109-125
• Idczak P. (2012), Geograficzny wymiar luki kompetencyjnej na rynku pracy UE, "Edukacja Ekonomistów i Menedżerów: problemy, innowacje, projekty", nr 3 (25), s. 73-89
• Nagel K. (2016), Wybrane mierniki określające niedopasowania kwalifikacji i umiejętności na rynku pracy na przykładzie Polski, "Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach", nr 258, s. 29-40
• Piocha S., Dylkiewicz R. (2009), Współczesne teorie ekonomiczne o ograniczaniu bezrobocia w gospodarce, "Zeszyty Naukowe Wydziału Nauk Ekonomicznych", nr 13 (1), s. 141-159.

Autor: Dominika Kowalczyk