Oszustwo księgowe

Oszustwo księgowe jest niezgodnym z prawem, planowanym oraz celowym naginaniem informacji, które przedstawiane są w sprawozdaniach finansowych w celu uzyskania korzyści materialnych. Oszustwo obejmuje: wprowadzanie w błąd poprzez manipulowanie, fałszowanie lub zmiany zapisów księgowych lub dokumentów źródłowych, sprzeniewierzenie zasobów majątkowych, zawłaszczenie majątku jednostki, rejestrowanie transakcji, które nie miały miejsca, celowe błędne stosowanie zasad rachunkowości.

TL;DR

Oszustwo księgowe polega na fałszowaniu informacji finansowych w celu osiągnięcia korzyści materialnych. Przyczyny oszustw to m.in. ukrywanie rzeczywistej sytuacji finansowej, pozyskiwanie inwestorów i partnerów handlowych oraz uzyskanie korzystnych warunków kredytowych. Techniki oszustw obejmują manipulację przychodami i kosztami, manipulowanie terminami płatności, oraz fałszowanie dokumentów. Przykładowe przypadki oszustw to Enron, WorldCom, Dynegy, Ahold, Parmalat i Freddie Mac.

Przyczyny

Oszustwa księgowe służą zazwyczaj ukryciu rzeczywistej sytuacji finansowej i majątkowej danego podmiotu przed otoczeniem. Korzystniejszy obraz ma na celu:

• zwabienie inwestorów i pozyskanie funduszy z rynku,
• poprawę płynności aktywów,
• przekonanie partnerów handlowych o swojej pozycji,
• przekonanie kredytodawców o wiarygodności podmiotu.

Techniki przedstawiające firmę w lepszym świetle są stosowane również gdy:

• wynagrodzenie menedżera jest skorelowane z wynikami firmy,
• zarząd ma wygórowane ambicje,
• firma nie potrafi funkcjonować w obliczu globalnej konkurencji.

Obraz gorszy przedstawiany jest w celu:

• wykazania dynamiki wzrostu w przyszłym okresie,
• zaniżenia wartości jednostki po to, by ją wykupić,
• uzasadnienia zwolnień lub nie wypłacania dywidendy.

W przeważającej części przypadków w wyniku fałszowania obraz jednostki staje się korzystniejszy, w mniejszej - gorszy.

Techniki popełniania oszustw księgowych

Jak już pokazano oszustwem księgowym jest łamanie prawa w sposób bezpośredni lub pośredni przez praktyki wykorzystujące luki prawne dotyczące języka rachunkowości. Celem tych praktyk jest wprowadzenie w błąd odbiorców informacji w postaci sprawozdań finansowych. Oszustwa księgowe mogą być dokonywane w ciągu roku gospodarczego jednostki gospodarczej oraz na koniec okresu czyli na dzień bilansowy. W praktyce większość technik oszustw księgowych dotyczy fałszowania kategorii przychodów i kosztów co bezpośrednio wpływa na wynik finansowy jednostki w bieżącym okresie lub okresach kolejnych. W mniejszym zakresie oszustwa odnoszą się bezpośrednio do aktywów i pasywów przedsiębiorstwa (M. Kutera, 2006, s. 57)

Do głównych technik stosowanych przez przedsiębiorstwa w celu uzyskania pożądanego przez siebie obrazu firmy głównie zaliczamy:

• przedwczesne uznawanie przychodów,
• ujmowanie w księgach fikcyjnych przychodów,
• zwiększenie dochodów jednostki przy pomocy jednorazowych zysków,
• przesunięcie kosztów bieżącego okresu sprawozdawczego w ciężar przyszłych okresów,
• manipulowanie terminami płatności,
• sterowanie odpisami amortyzacyjnymi i nakładami na ulepszenie,
• zaniechanie ujęcia w księgach lub nieujawnianie wszystkich zobowiązań,
• sprzedaż fikcyjną,
• sprzedaże z klauzulą odkupu,
• wykorzystanie cen transferowych,
• rozwiązywanie nieuzasadnionych rezerw,
• przesunięcie bieżącego dochodu do okresów późniejszych,
• ujęcie w księgach bieżącego okresu kosztów, które dotyczą przyszłych okresów,
• brak uwzględnienia normalnego rozmiaru działalności w wycenie zapasów.

Przykłady oszustw księgowych

• Enron:

Przypadek Enronu jest jednym z najgłośniejszych skandali ostatnich lat. Oszukańczy proceder trwał bardzo długo, wymagał zatem ścisłej współpracy zarządu, agencji ratingowych, analityków. Centrala korporacji mieściła się w Huston, stąd określenie "księgowość z Huston" stało się synonimem oszustw. Enron upadł w roku 2001, ponieważ zostały ujawnione oszustwa księgowe, które miały na celu fałszowanie wyników spółki. Zarząd postanowił utworzyć 33 partnerskie przedsiębiorstwa, dzięki czemu można było ukryć powstałe straty-aktywa firmy były sztucznie powiększane. Menedżerowie, tuż przed ogłoszeniem bankructwa, wypłacili 100 mln USD premii i bonusów, które sami sobie przyznali.

• WorldCom:

Była to najlepiej notowana firma na Wall Street. Nieprawidłowości księgowe na skutek oszustw przekroczyły kwotę 10 mld dol. Firma w 2001 przyznała, że zwiększała swoje dochody o 3,85 mld dolarów. Kilka osób wbrew zasadom rachunkowości wykonywało polecenia kierownictwa w zamian za odpowiednie gratyfikacje finansowe. Po ujawnieniu tych informacji akcje firmy spadły do kilku centów. Przez bankructwo Worldcom'u pracę straciło 17 tysięcy ludzi oraz utraciło szanse na składki emerytalne.

• Dynegy

Firma elektryczna z Houston, była bliska bankructwa w 2002 roku. Upadek Enron'u spowodował, że cena akcji Dynegy spadła o 42 procent. Firma przyznała się do dużego błędu w księgowaniu w kontrakcie paliwowym, który obniżał cenę giełdową, aż o 22%.

• Ahold:

W lutym 2003 r. ujawniono, iż renomowany holenderski koncern Ahold manipulował swoimi wynikami finansowymi. W zależnej amerykańskiej spółce Foodservice sztucznie zawyżono przychody o prawie 1 mld dol.

• Parmalat:

W grudniu 2003 r. wyszło na jaw, że największy włoski koncern spożywczy Parmalat fałszował swoje sprawozdania finansowe. Wartość nieistniejących a wykazywanych w sprawozdaniach aktywów sięgnęła od 7 do 10 mld euro. Nieistniejące aktywa i straty ukrywano między innymi przy pomocy różnych spółek zależnych rejestrowanych głównie w "rajach podatkowych".

• Freddie Mac:

Przypadek firmy Freddie Mac wyróżnia się na tle wymienionych przypadków. Firma ta wykazywała w sporządzonych sprawozdaniach finansowych gorszą niż rzeczywista sytuację finansową i majątkową. Przez 20 lat funkcjonowania firma wypracowała sobie wizerunek stabilnego i rentownego podmiotu. W 2003 r. ujawniono, iż firma od kilku lat stosuje różnego rodzaju zabiegi, dzięki którym udało jej się ukryć znaczne zyski.

Oszustwo księgowe — artykuły polecane

Strata — Ujemna wartość firmy — Moment bilansowy — Sprawozdanie finansowe - informacja dodatkowa — Zysk netto — Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego — Przepływy pieniężne — Konto wynikowe — Przychody finansowe

Bibliografia

• Gut P. (2006), Kreatywna księgowość a fałszowanie sprawozdań finansowych, C.H. BECK, Warszawa
• Kaczmarek M. (2006), Kreowanie sprawozdań finansowych, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin
• Kaczmarek M. (2010), Oszustwa księgowe–wybrane zagadnienia z teorii i praktyki, Instytut Rachunkowości, Uniwersytet Szczeciński
• Kutera M., Hołda A., Surdykowska S. T. (2006), Oszustwa księgowe. Teoria i praktyka, DIFIN, Warszawa
• Wąsowski W. (2010), Kreatywna rachunkowość. Fałszowanie sprawozdań finansowych, Difin, Warszawa
• Wiercińska A. (2008), Granice między kreatywną, agresywną i oszukańczą rachunkowością, Uniwersytet Gdański, Gdańsk

Autor: Elżbieta Frydrych, Gabriela Kapusta