Czynniki stresogenne

Czynniki stresogenne są okolicznościami, które przyczyniają się do napięcia organizmu oraz wystąpienia reakcji stresowej. Pośród nich możemy wyszczególnić zarówno bodźce fizyczne jak i psychologiczne. Obecnie ich pojawianie się związane jest z życiem społecznym między innymi pracą oraz tempem życia. Mogą prowadzić do zaburzeń zachowania, a ich długotrwały wpływ może być przyczyną wielu schorzeń(E. Gajda, 2020, s. 84).

TL;DR

Czynniki stresogenne to okoliczności, które powodują napięcie organizmu i reakcje stresowe. Mogą prowadzić do zaburzeń zachowania i schorzeń. Stres może być pozytywny (eustres) lub negatywny (dystres), a przyczyny jego występowania w pracy to m.in. przeciążenia, brak kontroli i wsparcia. Skutki stresu to mobilizacja, adaptacja i wyczerpanie organizmu, które mogą prowadzić do chorób i zaburzeń. Radzenie sobie ze stresem polega na opracowaniu strategii działania, które mogą obejmować zbliżanie się lub unikanie czynników stresowych.

Eustres i dystres

Aby zrozumieć pojęcie czynników stresogennych należy zapoznać się z samym pojęciem stresu. "Psychologia. Podręcznik szkół medycznych" J. Formańskiego definiuje go na trzy sposoby (J. Formański 1998):

• jako sytuacje pochodzenia zewnętrznego (fizyczne lub psychofizyczne)
• behawioralne, psychologiczne i fizjologiczne reakcje na czynniki stresujące
• niedopasowanie wymagań środowiska do możliwości i potrzeb organizmu ludzkiego

Możemy klasyfikować go jako reakcje, bodźce oraz procesy. Są to wydarzenia, które przyczyniają się do silnych reakcji organizmu na bodźce, które pochodzą ze środowiska zewnętrznego. Choć zmiany wywołane w organizmie stresem są odwracalne, warto mieć jednak na uwadze iż przewlekły stan gotowości organizmu spowodowany negatywnymi czynnikami może prowadzić do jego długotrwałego wyczerpania, a nawet stanów depresyjnych, agresywnych zachowań oraz chorób afektywnych. Pośród czynników stresogennych możemy wyróżnić zarówno czynniki negatywne jak i pozytywne. Stres pozytywny nazywany inaczej eustresem motywuje jednostkę do działania oraz przyczynia się do racjonalnego i efektywniejszego działania. Jego działanie jest jednak krótkofalowe. Stres negatywny czyli dystres po przekroczeniu pewnego poziomu jest szkodliwy dla organizmu prowadząc do dezorientacji, a finalnie do wyczerpania. Nazywany jest również stresem chronicznym, a jego działanie jest długofalowe. Dla organizmu ludzkiego nie jest możliwe rozróżnienie, który z nich jest pozytywnym, w który negatywnym, ponieważ oba motywują człowieka do aktywności (J. Bednarski 2018, s. 51-52)(D.Rogowska 2020, s. 44).

Przyczyny występowania czynników stresogennych w pracy

Praca jest dla nas zarówno źródłem satysfakcji jak i wielu rozczarowań. Bezpieczne i komfortowe środowisko pracy pozwala nam na rozwijanie kompetencji oraz budowanie kompetencji pracowniczych. Niestety stresu często doświadczamy w miejscu pracy. Poniższa lista prezentuje jego najczęstsze przyczyny:

• przeciążenia ilościowe - zbyt dużo obowiązków, praca w zbyt dużym pośpiechu
• przeciążenia jakościowe - zlecane obowiązki są zbyt skomplikowane
• niedociążenia - praca jest zbyt monotonna i nużąca
• nieposiadanie kontroli nad pracą- niemożność zmian harmonogramu pracy oraz jej tempa
• konflikt roli - pracodawcy stawiają sprzeczne wymagania z obowiązkami pracownika
• brak wsparcia - przełożeni nie udzielają pomocy pracownikom w sytuacji kryzysowej

Skutki stresu

Czynniki stresogenne etapowo oddziaływają na organizm człowieka począwszy od mobilizacji, która związana jest ze zwiększonym napięciem oraz poczuciem gotowości związanymi z próbą przeciwstawienia się potencjalnemu zagrożeniu. Jest to pierwszy etap będący ostrzeżeniem dla organizmu, który próbując przeciwstawić się potencjalnemu niebezpieczeństwu pobudza do pracy nadnercza oraz układ współczulny. Drugim etapem jest adaptacja, inaczej uodpornienie na sytuacje zagrożenia. Stadium to jest próbą podjęcia walki ze stresorami, której towarzyszyć może nadwrażliwość na dźwięki lub kolory. Trzecim końcowym etapem jest wyczerpanie związane z długotrwałym oddziaływaniem czynników wywołujących stres. Towarzyszą mu zjawiska psychofizyczne takie jak poczucie zagubienia, oderwanie od rzeczywistości, a nawet zmiany w metabolizmie. Etap ten powoduje chroniczne przemęczenie organizmu. Powtarzające się cyklicznie objawy stresu mogą prowadzić do wielu chorób, nadwrażliwości na dane czynniki stresogenne w przyszłości, skrajnej apatii oraz dezorientacji. Organizm staje się podatny na choroby, która powoduje brak sił na dalsze podejmowanie walki ze stresorem (P. Kasprzak 2022)(D. Rogowska 2020, s. 45) Jak wyżej wspomniano czynniki stresogenne oddziaływają zarówno na nasze ciało jak i umysł. Zaburzenia, które powodują maja wpływ na nasze zdrowie powodując między innymi wzrost ciśnienia, zwiększoną potliwość, mdłości czy bóle głowy. Objawy mogą przejawiać się również jako zaburzenia psychologiczne wywołując agresje, napięcie, bezsenność, płaczliwość oraz spadek samooceny lub jako zmiany w zachowaniu prowadząc do zaburzeń łaknienia czy nadmiernego pobudzenia (E. Gajda, 2020, s. 89).

Radzenie sobie z czynnikami stresogennymi

W latach 60 XX wieku stworzone zostało pojęcie "radzenia sobie ze stresem". Dążeniem człowieka jest opracowanie strategii przezwyciężania sytuacji kryzysowych wdrażając plan działania w warunkach niesprzyjających. Lazarus i Folkman stworzyli 4 strategie działania w stresie obejmujące poznawcze zbliżanie się, behawioralne zbliżanie się, poznawcze unikanie oraz behawioralne unikanie. Powyższe sposoby bazują na pozyskiwaniu informacji w celu ustalenia czy podjąć próbę rozwiązania problemu czy też unikać źródła stresu. Inną klasyfikację opracował Miller, zakładając koncentracje na stresorze lub własnej reakcji lub odwracaniu od nich uwagi. Późniejsze badania zaowocowały podzieleniem powyższych kategorii na cztery (E. Gajda, 2020, s. 87-88):

• radzenie sobie z wykorzystywaniem lub unikaniem czynników stresujących cechujący wysoki poziom koncentracji oraz wysoki poziom odwracania uwagi (unikanie bądź wykorzystywanie stresorów do przezwyciężenia trudności)
• radzenie sobie z wykorzystywaniem lub unikaniem czynników stresujących cechujący wysoki poziom koncentracji oraz niski poziom odwracania uwagi (wykorzystywanie informacji powodujących stres by przezwyciężyć trudność)
• radzenie sobie przy wykorzystaniu sytuacji stresowej cechujący się niskim poziomem konfrontacji i odwracania uwagi (mało efektywne przezwyciężanie stresu)
• radzenie sobie przy wykorzystaniu sytuacji stresowej cechujący się niski poziomem konfrontacji i wysoki poziom odwracania uwagi (odwracanie uwagi od stresora)

Czynniki stresogenne — artykuły polecane

Przyczyny stresu — Syndrom wypalenia zawodowego — Stres — Burn-out — Pracoholizm — Dyskomfort — Objawy wypalenia zawodowego — Frustracja — Wyuczona bezradność — Ekstrakcja danych

Bibliografia

• Bednarski J. (2018), Nauki Przyrodnicze i Medyczne- żywienie, sport oraz zdrowie
• Formański J. (1998), Psychologia. Podręcznik dla szkół medycznych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
• Gajda E. (2020), Stres i jego skutki
• Łodzińska J. (2010), Stres zawodowy narastającym zjawiskiem społecznym, Seminare. Poszukiwania naukowe t. 28
• Rogowska D. (2020), Czynniki stresogenne w kontekście kształcenia młodzieży przechodzącej okres adolescencji. Wybrane problemy

Autor: Magdalena Mącznik