Myślenie strategiczne

Myślenie strategiczne – jest to proces myślenia, którego celem jest zwiększenie szans na ustalenie rozsądnej strategii lub podjęcie właściwych decyzji strategicznych (A. Borawska 2007, s. 27). Według T. O'Shannassy myślenie strategiczne jest narzędziem elastycznym, w celu rozwiązywania problemów natury strategicznej oraz konceptualizacji przyszłości organizacji w ramach zarządzania strategicznego, opartego na szeregu indywidualnych i grupowych aktywnościach umysłowych (T. O'Shannassy 1999, s. 15).

Etapy procesu myślenia a myślenie strategiczne

Proces myślowy nie jest chaotyczny i można go opisać jako serię kroków prowadzących do odkrycia czegoś nowego. Ta sekwencja może być powtarzana w nieskończoność, dlatego też proces myślowy poddawany jest badaniu. W procesie myślowym zachodzą przemiany tzw. „czarne skrzynki”, rozciągające się między „danymi wejściowymi”, informacjami a „danymi wyjściowymi”, tj. wiedzą, decyzjami i wnioskami. Ta transformacja odbywa się poprzez różne mentalne przemiany, a cały proces można opisać jako serię trzech kroków (A. Witek-Crabb 2013, s. 128):

• postrzegania,
• rozumowania,
• wnioskowania.

Postrzeganie realizuje się poprzez intuicję i zmysły danego podmiotu (w przypadku pojedynczej osoby) lub też zbioru podmiotów (zatrudnionych pracowników w danej organizacji). Pojmowanie przez zmysły to dostrzeganie faktów i zbieranie danych. Z kolei intuicja obejmuje bezpośrednie i szczegółowe spojrzenie na przedmiot zainteresowania. Postrzeganie to pojmowanie na podstawie zdobytego doświadczenia, wykorzystywanego w celu przetwarzania sygnałów z zewnętrznego otoczenia podmiotu. Zdolności intuicyjnego postrzegania nie zawierają się w przedmiocie nauczania, a pojawiają się wówczas, gdy proces logicznego-stopniowego myślenia nie jest możliwy do praktycznego zastosowania. Intuicja wymaga pewności i wzajemnego zaufania członków zespołu planującego strategię oraz jest szczególnie istotna w myśleniu strategicznym, w warunkach niemożności zastosowania liniowych schematów myślowych. Jest ona szczególnie istotna w procesach podejmowania decyzji strategicznych, w celu tworzenia obrazu przyszłości (A. Borawska 2007, s. 28).

Następny etap w procesie myślenia to rozumowanie. Świadomość konkretnego kontekstu problemu uzyskana na etapie postrzegania nie jest wystarczająca. W kroku rozumowania chodzi o rozpoznanie sensu i znaczenia obserwowanych zjawisk oraz zrozumienie zależności między nimi (A. Witek-Crabb 2013, s. 129). Na etapie rozumowania realizuje się trasformacja informacji w wiedzę oraz wyrażanie jej w formach zrozumiałych i łatwych do wykorzystania ich w praktyce. W procesie myślenia strategicznego ta faza identyfikuje kluczowe kwestie strategiczne, odkrywa przyszłe możliwości i przybliża nas do podejmowania właściwych decyzji strategicznych. Analiza informacji umożliwia dogłębne poznanie jej szczegółów, a integracja ujawnia szersze spojrzenie na temat wyłaniające się z całej bazy wiedzy. Wyniki przeprowadzonej analizy i syntezy są istotne dla koncepcji przyczynowości i próby określenia wyniku działań potrzebnych do zdefiniowania wariantów alternatywnych scenariuszy przyszłości. Myślenie, a właściwie myślenie strategiczne, ma na celu stworzenie scenariuszy w odniesieniu do różnych perspektyw, aby zapewnić solidną podstawę do formułowania precyzyjnych decyzji strategicznych (A. Borawska 2007, s. 28).

Wnioskowanie jest trzecim etapem procesu myślenia. Dzięki niemu ostateczny rezultat całego procesu pojawia się w postaci decyzji, odpowiedzi lub realizacji. Wnioski mogą prowadzić do decyzji o sformułowaniu strategii, zdefiniowaniu wizji rozwoju i kierunku zmian. Dzięki zrozumieniu pewnych zjawisk uzyskanych w drugim etapie procesu myślowego możliwe jest wyciągnięcie wniosków i zastosowanie zdobytej wiedzy (A. Witek-Crabb 2013, s. 129). Jak słusznie zauważa A. Borawska, wnioskowanie "to etap wymagający odpowiedniego zwrotu nakładów poniesionych w procesie strategicznego myślenia" (A. Borawska 2007, s. 29).

Etapy myślenia strategicznego kształtują myślenie złożone, którego produktem końcowym jest strategia. Myślenie strategiczne to ciągły i uporządkowany proces mentalny oceny zasobów strategicznych i środowiska zewnętrznego w celu zapewnienia, że strategia firmy jest w pełni zgodna z warunkami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Należy zwrócić szczególną uwagę na fakt, że myślenie strategiczne posiada nadrzędną pozycję wobec planowania. Planowanie strategiczne nie stanowi substytutu myślenia strategicznego.

Atrybuty myślenia strategicznego

Jak słusznie zauważa J. Sloan, jesteśmy w stanie wyróżnić 5. kluczowych atrybutów myślenia strategicznego, a są to (L. Jelenc, J. Pisapia 2015, s. 166):

• wyobraźnia/fantazja,
• szerokie spojrzenie na dany aspekt (szeroka perspektywa postrzegania),
• otwartość na zmiany,
• niezależność,
• pragnienie wygranej.

Inni autorzy (L. Jelenc oraz P.M. Swiercz) dodatkowo wyróżniają takie atrybuty jak (Tamże):

• myślenie systemowe,
• umiejętność generowania hipotez i ich testowania,
• koncentracja na cel,
• zdolności zawodowe,
• elastyczność koncepcyjna,
• wizjonerstwo,
• wrażliwość polityczna,
• intuicja,
• umiejętność działania w warunkach niepewności, paradoksów i nierównowagi.

Bibliografia

• Borawska A. (2007), Strategia - od myślenia przez planowanie do zarządzania strategicznego, "Roczniki Nauk Społecznych", tom XXXV, zeszyt 3, s. 27-29.
• Jelenc L., Pisapia J. (2015), Individual Entrepreneurial Behavior in Croatian IT Firms: The Contribution of Strategic Thinking Skills, JIOS, vol. 39, nr 2, s. 166.
• O'Shannassy T. (1999), Thiking: A Continuum of Views and Conceptualisation, "RMIT Business Working Paper Series", nr 21, s. 15.
• Witek-Crabb A. (2013), Myślenie strategiczne – kompetencje poznawcze wspierające tworzenie i wdrażanie strategii, "Przedsiębiorczość i Zarządzanie", tom XIV, zeszyt 13, cz. II, s. 128-129.

Autor: Paweł Majerczyk