Gospodarka nakazowa

Gospodarka Nakazowa

Na podstawie wielu mechanizmów, które umożliwiają dokonywania regulacji i koordynacji procesów gospodarczych możemy dokonać rozróżnienia na:

• gospodarka rynkowa (system rynkowy),
• gospodarka nakazowa (system nakazowy).

Cechy Charakterystyczne gospodarki rynkowej oraz nakazowej

Cechą charakterystyczną gospodarki rynkowej jest fakt, iż jest to gospodarka, w której wszelkie mechanizmy wolnorynkowe to obustronne oddziaływanie na siebie popytu, podaży, kreowanie się ceny, czyli ujmując to w sposób ogólny jest to automatycznie funkcjonujący rynek. We aktualnych czasach określanych jako konkurencyjne, gdzie systemy gospodarki rynkowej regulowany jest tylko w jednostkowych elementach, a całość wymiany sterowana jest przez funkcjonowanie mechanizmów wolnorynkowych. Natomiast zwracając uwagę na gospodarkę nakazową to gospodarka centralnie planowana lub system nakazowo rozdzielczy, w przypadku której procesy gospodarcze, np.: znaczna część decyzji, które bezpośrednio dotyczą produkcji, jak również redystrybucji dochodu dokonywane są głównie przy wykorzystaniu różnego rodzaju nakazów i dyrektyw, które wydawane są przez biurokracje państwową (A. Fudali 2011, s. 11).

Dla lepszego zrozumienia roli rynku i cen, warto zwrócić uwagę, przy wykorzystaniu jakich sposobów zasoby mogłyby być rozdzielone w gospodarce, w której nie funkcjonuje rynek. Przykładem takiej sytuacji jest gospodarka nakazowa, w której władza polityczna jest także władzą gospodarczą. Władza gospodarcza może charakteryzować się cechami dyktatorskimi lub demokratyczny, natomiast w najbardziej skrajnej sytuacji będzie nakazywać ludziom, co mają pić i jeść, oraz jakie trzeba kreować towary i usługi, jak również kto ma żyć w dobrobycie, a kto w skrajnym ubóstwie (Mazur K. P. 2009, s. 129).

Gospodarka nakazowa, w której każda bez żadenego wyjątku decyzja dokonywana jest przez organ państwowy, w praktyce nigdzie nie występuje. Natomiast w wielu krajach: Wietnamie, na Kubie w dawnych krajach RWPG poziom centralnego zarządzania i planowania określany był jako bardzo znaczący. Państwo, które staje się decydentem fabryk i ziemi, podejmowało decyzje o tym, co ludzie powinni konsumować, w jaki sposobów wytwarzać i w jakim wymiarze godzinowym pracować. W znacznej większości obecnych krajów możemy zauważyć występowanie gospodarki mieszanej, natomiast kilka z nich są bliższe gospodarkom nakazowym (Korea Północna, Kuba); inne z kolei kraje Europy Zachodniej czy Ameryki bliższe są gospodarce wolnorynkowej (Mazur K. P. 2009, s. 130).

Z kolei na szczeblu mikro, czyli firmy, których właścicielem jest państwo (państwowych, bo w zasadzie nie ma innych), szefowie tych państwowych podmiotów z dużym zaniepokojeniem wyczekują nadejścia „z góry”, od w/w centrum, informacji o tym, co te firmy będą musiały wypracować i stworzyć (z góry przyjdą również progi poziomów dostaw materiałów do produkcji, dóbr inwestycyjnych i siły roboczej, którą będą mieli pozwolenie zatrudnić). Będą musiały wypracować i stworzyć, ponieważ odbierane z góry wskaźniki są dla nich nakazem, dyspozycją do bezwzględnego wykonania. Dlatego też zasadnym jest określanie definicyjne tego rodzaju gospodarki jest definicja: gospodarka nakazowa (ang. command economy) (J. Winiecki 2012, s.17).

Bibliografia

• Fudali A. (2011), Gospodarka XXI wieku. Innowacyjność, ekonomika i organizacja, "Wydawnictwo Naukowe IVG", Szczecin.
• Mazur K. P. (2009), Alternatywne systemy gospodarcze, "Postępy techniki i przetwórstwa spożywczego", nr 1.
• Winiecki J. (2012), Transformacja postkomunistyczna. Studium przypadku i zmian instytucjonalnych, "C.H. Beck", Warszawa.

Autor: Magdalena Mikołajek

.