Innowacje finansowe

Podmioty, które oferują bądź wprowadzają innowacyjne usługi w sektorze finansowym, stanowią w ostatnich latach bardzo dużą konkurencję dla tradycyjnych instytucji finansowych 1.

Innowacja finansowa nazywana w ostatnich latach terminem „fintech” stała się wiodącym czynnikiem transformacji sektora finansowego w skali globalnej. Zmiany technologiczne stwarzają szanse rozwoju zarówno dla nowych podmiotów (start-upy fintech), jak i dla dojrzałych instytucji (np. tradycyjnych banków), pozwalając obniżyć koszty, zwiększyć zasięg czy wykreować nowe modele biznesowe, a przede wszystkim wzbogacić pozytywne doświadczenia klientów w trakcie zaspokajania potrzeb finansowych 2.

Definicje

Innowacje finansowe: - w wąskim ujęciu – definiowane są jako nowe rozwiązania w zakresie instrumentów finansowych (całkowicie nowe instrumenty, kombinacje kilku tradycyjnych instrumentów, modyfikacje tradycyjnych instrumentów, nowe zastosowania istniejących instrumentów, nowe techniki finansowe, nowe usługi finansowe itp.), - w szerokim ujęciu – obejmują nowe rozwiązania w którymkolwiek z elementów sytemu finansowego (w obrębie rynków, instytucji, instrumentów, operacji i regulacji finansowych) 3.

Historia

Rozwój innowacji finansowych ma długą historię. Można założyć, że każdy instrument finansowy (poza akcjami zwykłymi i obligacjami o stałym oprocentowaniu), każda instytucja finansowa (poza tradycyjnymi bankami) oraz każdy rynek finansowy (poza tradycyjnymi rynkami akcji i obligacji) w pewnym okresie historii mógł być traktowany jako innowacja finansowa. W XVII i XVIII w. wykorzystano nowe instrumenty finansowe – kontrakty dłużne notowane na płynnych rynkach finansowych w celu zgromadzenia kapitału potrzebnego do sfinansowania transoceanicznych ekspedycji handlowych. Następnie, w XIX w. powstały nowe instytucje finansowe – banki inwestycyjne stosujące nowe metody rachunkowości, a ich pierwotnym zadaniem było określenie rentowności przedsiębiorstw kolejowych i dostarczenie im funduszy niezbędnych na rozbudowę sieci kolei. Z kolei w XX w. powstały fundusze private equity zajmujące się analizą i finansowaniem projektów w obszarze wysokich technologii. Na początku XXI w. obserwowany jest rozwój nowych form firm inwestycyjnych – pojawiają się korporacje farmaceutyczne opracowujące analizy i dostarczające funduszy dla sfinansowania innowacyjnych rozwiązań biotechnologicznych. To tylko wybrane przykłady nowych rozwiązań wskazujące na istotność innowacji finansowych dla rozwoju technologicznego i gospodarczego. Innowacje finansowe nie są więc nowym zjawiskiem, jednak ich znaczenie systematycznie wzrasta, gdyż od połowy lat 90 XX w. obserwowany jest ich dynamiczny rozwój 4.

Determinanty innowacji finansowych

Analiza zewnętrznych przyczyn innowacji finansowych prowadzi do wyodrębnienia czterech głównych grup determinant: - rynek – zmiany w środowisku finansowym, - regulacje – deregulacja i re-regulacja, - popyt – zmiany oczekiwań klientów, - technologia – nowe rozwiązania technologiczne 5.

Klasyfikacja

Klasyfikacja innowacji finansowych została opracowana przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BIS). Zgodnie z nią innowacje finansowe podzielono na pięć grup: (1) umożliwiające transfer ryzyka cenowego, (2) umożliwiające transfer ryzyka kredytowego, (3) zwiększające płynność, (4) zwiększające dostępność kapitału obcego, (5) zwiększające dostępność kapitału własnego 6.

Pierwsza grupa innowacji finansowych dostarcza uczestnikom rynku bardziej efektywnych środków zarządzania ryzykiem cenowym czy ryzykiem kursu walutowego, natomiast instrumenty transferu ryzyka kredytowego pozwalają na realokację ryzyka niedotrzymania warunków umowy przez partnera transakcji. Kolejna grupa – innowacje zwiększające płynność – mogą mieć różne konsekwencje: podnoszą płynność rynku, pozwalają podmiotom deficytowym na poszukiwanie dodatkowych źródeł funduszy oraz umożliwiają uczestnikom rynku omijanie niekorzystnych regulacji prawnych.

Metodologia Banku Rozrachunków Międzynarodowych stała się podstawą dla bardziej rozbudowanego podejścia wyróżniającego następujące rodzaje innowacji finansowych 1) innowacje transferu ryzyka – instrumenty i techniki redukcji ryzyka lub ochrony przed wszystkimi typami ryzyka rynkowego: ryzykiem cenowym, ryzykiem kursu walutowego, ryzykiem stop procentowych, ryzykiem kredytowym (np. instrumenty pochodne, sekurytyzacja, kolateralizacja), 2) innowacje wyceny ryzyka – wybrany rodzaj ryzyka wynikający z danego instrumentu finansowego może być oddzielony, wyceniony oraz sprzedany niezależnie od innych rodzajów ryzyka zawartych w tym instrumencie (np. poprzez rynek wtóry transakcji na instrumenty typu CDO czy ABS), 3) innowacje wspomagające płynność – zwiększające płynność aktywów lub instrumentów finansowych (np. poprzez proces sekurytyzacji umowy kredytowe mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym, przez co struktura aktywów instytucji kredytowej ulega poprawie), 4) innowacje zwiększające dostępność finansowania dłużnego – poprzez ułatwiony dostęp do rynków dłużnych lub poprzez rosnącą pojemność zadłużeniową zarówno kredytodawców, jak i kredytobiorców (np. poprzez wykorzystanie instrumentów typu CDO lub CDS), 5) innowacje zwiększające dostępność finansowania udziałowego – poprzez ułatwiony dostęp do finansowania własnego oraz wyższą elastyczność struktury kapitału (np. poprzez zastosowanie swapów długu na kapitał własny czy instrumentów zamiennych), 6) innowacje ubezpieczeniowe – zwiększające możliwość ubezpieczenia ryzyka w zamian za płatność określonej składki ubezpieczeniowej (np. ryzyko kredytowe może być ubezpieczone poprzez emisję instrumentów typu CDS), 7) innowacje w zarządzaniu aktywami i pasywami – zwiększające zakres możliwości zarządzania aktywami i pasywami podmiotów gospodarczych (np. poprzez sekurytyzację, instrumenty typu CD czy CDO), 8) innowacje w finansowaniu instytucji finansowych – zwiększające dostęp źródeł finansowania dla instytucji finansowych (np. sekurytyzacja pozwala na dywersyfikację źródeł finansowania działalności instytucji finansowych) 7 .

Bariery

Bariery blokujące rozwój innowacji finansowych w Polsce: –– brak rozwiązań systemowych wspierających rozwój innowacji finansowych w Polsce (wysokie bariery wejścia na rynek dla nowych podmiotów); –– brak zabezpieczenia prawnego w zakresie innowacyjnych rozwiązań (np. crowdfunding, pożyczki społecznościowe); –– potrzeba prowadzenia efektywnego dialogu z organem nadzoru i wymiany informacji; –– zapewnienie przyjaznego środowiska prawno-organizacyjnego w celu testowania innowacyjnych usług finansowych (utworzenie tzw. piaskownicy regulacyjnej); –– nadmierne regulacje krajowe względem przepisów unijnych (tzw. goldplating); –– długość trwania postępowań prowadzonych przez nadzór oraz ich formalizacja; –– wymiana dokumentów w formie papierowej na ich odpowiedniki cyfrowe (istotne dla podmiotów działających wyłącznie w środowisku internetowym); –– wykorzystywanie zaufanych profili identyfikacji elektronicznej (eID) do celów komercyjnych; –– ograniczony dostęp instytucji finansowych do danych w rejestrach publicznych; –– problemy wynikające z restrykcyjnych przepisów dotyczących outsourcingu; –– wykorzystywanie usług przetwarzania w chmurze (cloud computing) w działalności biznesowej; –– ograniczenia wynikające z zasad przetwarzania danych osobowych 8.

Bibliografia

1. (Dec P., Innowacyjne usługi finansowe, W: Innowacyjna fala w społeczeństwie i gospodarce / red. Pietrewicz JW, Sobiecki R., Warszawa, 2018, s. 214, https://cor.sgh.waw.pl/handle/20.500.12182/974) 2. (R. Milic-Czerniak, Rola fintechów w rozwoju innowacji finansowych, Studia BAS, nr 1(57) 2019, s. 40, https://studiabas.sejm.gov.pl/journal.nsf/pubBAS.xsp?documentId=90C05C7529122FE4C12583E10036CEA5 ) 3. (J. Błach, (2011), „Innowacje finansowe i ich znaczenie we współczesnym systemie finansowym – identyfikacja i systematyzacja problemu” „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 3, s. 21) https://docplayer.pl/12102554-Innowacje-finansowe-i-ich-znaczenie-we-wspolczesnym-systemie-finansowym-identyfikacja-i-systematyzacja-problemu.html 4. (J. Błach, (2011), „Innowacje finansowe i ich znaczenie we współczesnym systemie finansowym – identyfikacja i systematyzacja problemu”, „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 3, s. 17-18 https://docplayer.pl/12102554-Innowacje-finansowe-i-ich-znaczenie-we-wspolczesnym-systemie-finansowym-identyfikacja-i-systematyzacja-problemu.html 5. (J. Canals, (1997) „Strategie konkurencyjne w europejskiej bankowości” PWN, Warszawa, s. 65) 6. (Fabozzi i Modigliani, 2003, s. 27). Fabozzi, F. J., Modigliani, F. (2003). Capital Markets. Institutions and Instruments. Upper Saddle River: Pearson Education International 7. (Llewellyn, D. T. (2009). Financial Innovation and the Economics of Banking and the Financial System. In: L. Anderloni, D. T. Llewellyn, R. H. Schmidt, Financial Innovation in Retail and Corporate Banking. Cheltenham: Edward Elgar., s. 5-7) 8. Status prac Zespołu roboczego ds. rozwoju innowacji finansowych (FinTech) w Polsce, (2017), Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, komunikat z dnia 4 kwietnia 2017, https://fintech.gov.pl/pl/wszystkie-aktualnosci/303-aktualnosci-artykuly/683-status-prac-zespolu-roboczego-ds-rozwoju-innowacji-finansowych-fintech-w-polsce-2

Autor: Aleksandra Woźniak