Czynniki stresogenne

Czynniki stresogenne są okolicznościami, które przyczyniają się do napięcia organizmu oraz wystąpienia reakcji stresowej. Pośród nich możemy wyszczególnić zarówno bodźce fizyczne jak i psychologiczne. Obecnie ich pojawianie się związane jest z życiem społecznym między innymi pracą oraz tempem życia. Mogą prowadzić do zaburzeń zachowania, a ich długotrwały wpływ może być przyczyną wielu schorzeń (M. Wolek 2015) (E. Gajda, 2020, s. 84).

Eustres i dystres

Aby zrozumieć pojęcie czynników stresogennych należy zapoznać się z samym pojęciem stresu. „Psychologia. Podręcznik szkół medycznych” J. Formańskiego definiuje go na trzy sposoby:

• jako sytuacje pochodzenia zewnętrznego (fizyczne lub psychofizyczne)
• behawioralne, psychologiczne i fizjologiczne reakcje na czynniki stresujące
• niedopasowanie wymagań środowiska do możliwości i potrzeb organizmu ludzkiego

(J. Formański 1998). Możemy klasyfikować go jako reakcje, bodźce oraz procesy. Są to wydarzenia, które przyczyniają się do silnych reakcji organizmu na bodźce, które pochodzą ze środowiska zewnętrznego. Choć zmiany wywołane w organizmie stresem są odwracalne, warto mieć jednak na uwadze iż przewlekły stan gotowości organizmu spowodowany negatywnymi czynnikami może prowadzić do jego długotrwałego wyczerpania, a nawet stanów depresyjnych, agresywnych zachowań oraz chorób afektywnych. Pośród czynników stresogennych możemy wyróżnić zarówno czynniki negatywne jak i pozytywne. Stres pozytywny nazywany inaczej eustresem motywuje jednostkę do działania oraz przyczynia się do racjonalnego i efektywniejszego działania. Jego działanie jest jednak krótkofalowe. Stres negatywny czyli dystres po przekroczeniu pewnego poziomu jest szkodliwy dla organizmu prowadząc do dezorientacji, a finalnie do wyczerpania. Nazywany jest również stresem chronicznym, a jego działanie jest długofalowe. Dla organizmu ludzkiego nie jest możliwe rozróżnienie, który z nich jest pozytywnym, w który negatywnym, ponieważ oba motywują człowieka do aktywności (J. Bednarski 2018, s. 51-52)(D.Rogowska 2020,s. 44).

Skutki stresu

Czynniki stresogenne etapowo oddziaływają na organizm człowieka począwszy od mobilizacji, która związana jest ze zwiększonym napięciem oraz poczuciem gotowości związanymi z próbą przeciwstawienia się potencjalnemu zagrożeniu. Jest to pierwszy etap będący ostrzeżeniem dla organizmu, który próbując przeciwstawić się potencjalnemu niebezpieczeństwu pobudza do pracy nadnercza oraz układ współczulny. Drugim etapem jest adaptacja, inaczej uodpornienie na sytuacje zagrożenia. Stadium to jest próbą podjęcia walki ze stresorami, której towarzyszyć może nadwrażliwość na dźwięki lub kolory. Trzecim końcowym etapem jest wyczerpanie związane z długotrwałym oddziaływaniem czynników wywołujących stres. Towarzyszą mu zjawiska psychofizyczne takie jak poczucie zagubienia, oderwanie od rzeczywistości, a nawet zmiany w metabolizmie. Etap ten powoduje chroniczne przemęczenie organizmu. Powtarzające się cyklicznie objawy stresu mogą prowadzić do wielu chorób, nadwrażliwości na dane czynniki stresogenne w przyszłości, skrajnej apatii oraz dezorientacji. Organizm staje się podatny na choroby, która powoduje brak sił na dalsze podejmowanie walki ze stresorem (P. Kasprzak 2022)( D. Rogowska 2020,s. 45) Jak wyżej wspomniano czynniki stresogenne oddziaływają zarówno na nasze ciało jak i umysł. Zaburzenia, które powodują maja wpływ na nasze zdrowie powodując miedzy innymi wzrost ciśnienia, zwiększoną potliwość, mdłości czy bóle głowy. Objawy mogą przejawiać się również jako zaburzenia psychologiczne wywołując agresje, napięcie, bezsenność, płaczliwość oraz spadek samooceny lub jako zmiany w zachowaniu prowadząc do zaburzeń łaknienia czy nadmiernego pobudzenia. (E. Gajda, 2020, s. 89).

Radzenie sobie z czynnikami stresogennymi

W latach 60 XX wieku stworzone zostało pojęcie „radzenia sobie ze stresem”. Dążeniem człowieka jest opracowanie strategii przezwyciężania sytuacji kryzysowych wdrażając plan działania w warunkach niesprzyjających. Lazarus i Folkman stworzyli 4 strategie działania w stresie obejmujące poznawcze zbliżanie się, behawioralne zbliżanie się, poznawcze unikanie oraz behawioralne unikanie. Powyższe sposoby bazują na pozyskiwaniu informacji w celu ustalenia czy podjąć próbę rozwiązania problemu czy też unikać źródła stresu. Inną klasyfikację opracował Miller, zakładając koncentracje na stresorze lub własnej reakcji lub odwracaniu od nich uwagi. Późniejsze badania zaowocowały podzieleniem powyższych kategorii na cztery (E. Gajda, 2020, s. 87-88):

• radzenie sobie z wykorzystywaniem lub unikaniem czynników stresujących cechujący wysoki poziom koncentracji oraz wysoki poziom odwracania uwagi (unikanie bądź wykorzystywanie stresorów do przezwyciężenia trudności)
• radzenie sobie z wykorzystywaniem lub unikaniem czynników stresujących cechujący wysoki poziom koncentracji oraz niski poziom odwracania uwagi (wykorzystywanie informacji powodujących stres by przezwyciężyć trudność)
• radzenie sobie przy wykorzystaniu sytuacji stresowej cechujący się niskim poziomem konfrontacji i odwracania uwagi (mało efektywne przezwyciężanie stresu)
• radzenie sobie przy wykorzystaniu sytuacji stresowej cechujący się niski poziomem konfrontacji i wysoki poziom odwracania uwagi (odwracanie uwagi od stresora)

Bibliografia

• Bednarski J. (2018), "Nauki Przyrodnicze i Medyczne- żywienie, sport oraz zdrowie", s. 51-52)
• Formański J. (1998), Psychologia. Podręcznik dla szkół medycznych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998
• Gajda E. (2020), „Stres i jego skutki” s. 84-89)
• Kasprzak P. (2022), stres
• Leka S. (2010), „Zagrożenia psychospołeczne w środowisku pracy i ich wpływ na zdrowie”
• Rogowska D. (2020), „Czynniki stresogenne w kontekście kształcenia młodzieży przechodzącej okres adolescencji. Wybrane problemy”, s. 44-45
• Wollek M. (2015), co to sa czynniki stresogenne

Autor: Magdalena Mącznik