Objawy wypalenia zawodowego

Objawy wypalenia zawodowego są to konsekwencje wynikające z długotrwałego, przewlekłego stresu spowodowanego wykonywaną pracą zawodową oraz związane z tym wyczerpanie psychiczne i fizyczne.

Zjawisko wypalenia zawodowego (ang. professional burnout), nazywane również syndromem wypalenia zawodowego, zostało po raz pierwszy opisane przez amerykańskiego psychiatrę H.I. Freudenbergera (1974 r.). Zdefiniował on owy syndrom jako „stan, który rozwija się powoli, przez dłuższy okres przeżywania długotrwałego stresu i angażowania całej energii życiowej i który w końcowym efekcie wywiera negatywny wpływ na motywację, przekonania i zachowanie" (M. Kraczla 2013, s.75). Tą samą problematyką zajmowała się w tym czasie amerykańska profesor psychologii C. Maslach, która wypaleniem zawodowym określiła „zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób” (M. Ostrowska, A. Michcik 2013, s. 23).

W obecnych czasach praca zawodowa odgrywa istotną rolę w życiu człowieka. Chęć osiągnięcia sukcesu oraz ciągłej wspinaczki po szczeblach kariery prowadzi do wielu sytuacji stresogennych, które nasilając się, mogą powodować poważne problemy zdrowotne (wyczerpanie fizyczne oraz emocjonalne). Człowiek nie dostrzega wówczas symptomów, które wysyła mu organizm. Przejawiają się one powszechnym zmęczeniem, utratą motywacji i satysfakcji z pracy oraz brakiem zadowolenia z osiągnięć, co przyczynia się do syndromu wypalenia zawodowego. Przypadłość ta dotyka wielu osób, niezależnie od zajmowanego stanowiska, od których wymaga się poświęcenia emocjonalnego, społecznego oraz kognitywnego (poznawczego). W szczególności jednak narażone są te osoby, które zajmują pozycje kierownicze oraz zawody wymagające wzmożonych kontaktów interpersonalnych (M. Ostrowska, A. Michcik 2013, s. 22), (K. Znańska-Kozłowska 2013, s.105),(E. Sokołowska 2007, s.2).

Fazy wypalenia zawodowego

Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (American Psychological Association) wyróżnia następujące fazy wypalenia zawodowego:

• miesiąc miodowy - to okres, w którym pracownik odczuwa zapał, ekscytację pracą oraz pełną satysfakcję i zadowolenie z osiągnięć zawodowych,
• przebudzenie - jest to moment, w którym pracownik dostrzega, że jego idealistyczny obraz pracy jest niewłaściwy i chcąc go utrzymać, pracuje wciąż więcej, poświęcając coraz więcej swojej energii i czasu,
• szorstkość - to czas, utożsamiany ze zwiększonym wysiłkiem związanym z wykonywanymi zadaniami zawodowymi oraz pojawiającymi się problemami w kontaktach społecznych,
• wypalenie pełnoobjawowe - jest to faza pełnego wyczerpania psychicznego i fizycznego, przygnębienia, osamotnienia oraz chęci ucieczki z pracy,
• odradzanie się - to etap rekonwalescencji po skutkach wypalenia w pracy (A. Kamrowska 2007, s.318), (M. Ostrowska, A. Michcik 2013, s. 24).

Objawy wypalenia zawodowego

Jak podaje A. Kamrowska (2007, s.318), do najczęstszych objawów wypalenia zawodowego należą:

• fizyczne wyczerpanie,
• zaburzenia somatyczne i czynnościowe,
• ataki rozdrażnienia i złości,
• bierność w pracy,
• wszczynanie napięć i zamieszek w pracy,
• unikanie podejmowania decyzji,
• brak utożsamiania się z wykonywanym zawodem.

Dodatkowo C. Maslach przedstawiła oznaki syndromu wypalenia zawodowego, prezentując tzw. triadę objawów wypalenia zawodowego. Zaliczyła do niej wcześniej wymienione:

1. wyczerpanie emocjonalne, którego objawami są zniechęcenie i brak motywacji do pracy, irytacja, a ponadto występowanie licznych zaburzeń somatycznych (m.in. spadek energii, zaburzenia snu, czy bóle głowy),
2. depersonalizację (uprzedmiotowienie), jest to stan apatii wobec współpracowników i kontrahentów, dystansowanie się w kontaktach z innymi ludźmi, bierność w relacjach z nimi oraz niechęć utrzymywania kontaktu,
3. obniżone poczucie własnych dokonań, przejawia się w negatywnym postrzeganiu osobistych osiągnięć, co powoduje spadek lub też utratę zadowolenia i chęci do pracy, a w konsekwencji również spadek samooceny i poczucie klęski zawodowej (M. Ostrowska, A. Michcik 2013, s. 25), (A. Kamrowska 2007, s.318).

Szerzej o występujących oznakach wypalenia zawodowego prezentuje poniższa tabela (Tabela 1.), opracowana przez Znańska-Kozłowska K. (2013, s.110-111) na podstawie C. Maslach.

Tabela 1. Objawy wypalenia zawodowego wg Maslach

Fizyczne	Emocjonalne i behawioralne	Rodzinne i społeczne	Związane z pracą
dominujące poczucie zmęczenia	trudności w relaksowaniu się	obniżenie zainteresowania członkami rodziny	utrata zapału
zaniedbywanie aktywności fizycznej	utrzymujące się poczucie znużenia	łatwiejsze wpadanie w irytacje lub złość na członków rodziny	poczucie że wciąż brakuje na coś czasu
zakłócenia snu	obniżony nastrój	spędzanie większej ilości czasu poza domem	obawy i opór przed codziennym wyjściem do pracy
utrata wagi i zaburzenia apetytu	stała obecność negatywnych postaw i myśli	opór przed wspólnym wypoczynkiem	narastające niezadowolenie z pracy
obniżenie potrzeb seksualnych	długotrwałe resentymenty lub urazy wobec innych ludzi	nadmierne oglądanie telewizji jako sposób ucieczki od problemów	utrzymująca się złość i pielęgnowanie urazów do przełożonych, kolegów i współpracowników
nadużywanie alkoholu, leków, palenie papierosów	regularnie występujące poczucie osamotnienia lub izolacji	rosnące poczucie niekompetencji	trudności w wyrażaniu opinii
	poczucie pustki i brak celów		potrzeba częstego patrzenia na zegarek
			schematyczne traktowanie swoich podopiecznych
			niezdolność do podejmowania decyzji

Bibliografia

• Kamrowska A. (2007). Wypalenie zawodowe, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Klinika Psychiatrii Dorosłych, Pol. Merk. Lek., nr 23 (136), s. 318
• Kraczla M. (2013). Wypalenie zawodowe jako efekt długotrwałego stresu, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, "Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie", nr 2, s. 69-81
• Ostrowska M., Michcik A. (2013). Wypalenie zawodowe – przyczyny, objawy, skutki, zapobieganie, "Bezpieczeństwo pracy: nauka i praktyka", nr 08/2013, s.22-25
• Sokołowska E. (2007). Jak rozpoznać pierwsze objawy wypalenia zawodowego, "Przegląd Edukacyjny", nr 2 (59)/2007, s. 2-5
• Znańska-Kozłowska K. (2013). Wypalenie zawodowe - pojęcie, przyczyny i objawy, "Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie", nr 1, s.105-113

Autor: Dominika Kowalczyk