Osobowość

Osobowość - określa całokształt cech psychicznych i fizycznych warunkujących zachowania, jakie posiada każdy człowiek. Zadatki tych cech pojawiają się już w momencie narodzin, nabywane są dziedzicznie. Ich rozwój zależy od wielu czynników. Osobowość stanowi "zbiór własności psychicznych", które oddziałują na zachowania człowieka "niezmiennie czasowo i sytuacyjnie".

Osobowość - jest to zbiór stałych oraz zmiennych cech psychofizycznych, powiązanych ze wszelkimi potrzebami, działaniami i doznaniami człowieka na poziomie fizjologicznym, poziomie intelektu, charakteru czy też poziomie duchowym (A. Horzyk 2012, s. 22).

Osobowość człowieka wynika z jego wewnętrznej struktury i jest tym, co nadaje spójność i porządek wszelkim działaniom oraz decyzjom, które podejmuje. Osobowość stanowią także różnorodne, charakterystyczne działania podejmowanie przez człowieka w celu przystosowania się do zmieniających się warunków otoczenia w którym funkcjonuje. Osobowość również jest odnoszona do indywidualnych oraz niepowtarzalnych aspektów zachowania jednostki, czyli cech człowieka, które odróżniają go od innych. Żadna definicja terminu "osobowość" nie może być jednak uznana za wiodącą czy uniwersalną, dlatego że osobowość jest zbiorem różnych pojęć opisowych, które charakteryzują badaną osobę w kategoriach wymiarów, jakie stanowią sedno specyficznej, wykorzystywanej w konkretnej sytuacji teorii osobowości (C. S. Hall, G. Lindzey, J. B. Campbell 2010, s. 32).

Wielu badaczy uważa, że osobowość kształtuje się pod wpływem środowiska. Przystosowanie zachowań człowieka do otaczającego go środowiska polega na zmianie form zachowań, które później stają się nawykami. Dużą rolę w kształtowaniu się wzorców zachowań człowieka odgrywa również wyobraźnia, szczególnie gdy nie znamy poszczególnych stanów rzeczy i próbujemy sobie zobrazować nasze zachowanie. Inne czynniki, które oddziałują na kształtowanie się wzajemnie sprzężonych składników osobowości to relacje społeczne, rozwój człowieka czy praca nad sobą. (M.Łupaczewska 2018, s. 1)

Osobowość definiowana jest jako organizacja cech psychicznych wpływających na zachowanie człowieka. Organizacja ta ma za zadanie spełnienie różnorodnych funkcji, od prostych (np. podjęcie decyzji w co się ubrać) aż do złożonych (np. określenie sensu życia). W każdym przypadku konieczna jest inna organizacja psychiczna człowieka, co oznacza że osobowość powinna mieć zdolność do przekształcania się przy równoczesnym zachowaniu swojego standardu tożsamości (K. Obuchowski 1997, s. 22-23)

TL;DR

Osobowość to zbiór cech psychicznych i fizycznych, które wpływają na zachowanie człowieka. Kształtuje się pod wpływem środowiska i innych czynników. Cechy osobowości można podzielić na grupy, a osobowość może się zmieniać przez całe życie. Istnieją różne teorie osobowości i typy osobowości, takie jak "Wielka piątka".

Cechy osobowości

Jako element składowy osobowości wyróżnia się cechę, którą można określić jako stały sposób zachowania, będący specyficzny dla jednej jednostki. Nie wszyscy ludzie odznaczają się takimi samymi cechami. Są również grupy, które charakteryzują się tą samą cechą, ale różnią się jej stopniem posiadania.

Jeśli weźmiemy wszystkie cechy tworzące daną osobowość "natężone we właściwym stopniu dla określonej indywidualności" to otrzymamy unikalną konfigurację zwaną układem. Osobowość więc jest wypadkową sprzężonych między sobą cech, które tworzą układ.

Cechy można połączyć w grupy, zwane modalnościami, dotyczące innego obszaru osobowości. Wyróżniamy 7 grup cech:

• potrzeby
• zainteresowania
• postawy
• temperament
• uzdolnienia
• cechy fizjologiczne
• cechy morfologiczne (D. Buksik 2000, s. 192-193)

Rozwój osobowości

Osobowość kształtuje się całe życie i stale się zmienia pod wpływem otoczenia zewnętrznego, rozwoju społecznego człowieka czy nawiązywania relacji z innymi. Zmiany osobowości mają charakter przystosowawczy, ale również kreujący własne działania i charakter samego siebie. Zmiany te rozpoczynają się wraz z chwilą narodzin dziecka.

W pierwszym okresie życia osobowość kształtuje się pod wpływem oddziaływania rodziców oraz najbliższego otoczenia. Następnie poddawana jest zmianom podczas dorastania i dojrzewania - w szkole w integracji z rówieśnikami czy poprzez oddziaływanie środków masowego przekazu. W późniejszej fazie życia - dorosłości - osobowość jest już praktycznie ukształtowana, co nie znaczy, że nie może podlegać zmianom. Są czynniki które mają wpływ na zmiany osobowości również podczas późniejszych stadiów rozwoju - np. zostanie rodzicem.

Można zatem wyróżnić czynniki, które wpływają na rozwój osobowości:

• wrodzone cechy anatomiczno - fizjologiczne,
• aktywność jednostki,
• środowisko,
• nauczanie i wychowanie (M.Łupaczewska 2018, s. 1)

Rodzaje zmian

• Zmiany spowodowane adaptacją do własnego stylu życia, do przydzielanych zadań i na sens ich wykonywania. Znaczną rolę odgrywa tutaj wizualizacja naszej osoby ludzkiej i jej poszczególnych zachowań w konkretnych sytuacjach wraz z uzasadnieniem. Dzięki temu zmiany osobowości mają funkcję rozwojową i służą dalszej adaptacji w przyszłości, którą można nazwać "adaptacją twórczą".
• Zmiany wymuszone przez otoczenie zewnętrzne i zmiany w nim zachodzące, w tym także zmiany człowieka (np. Choroba, starzenie się). Jest to tzw. "adaptacja mechaniczna", czyli dostrajanie się do utrwalonych już wcześniej czynników. Może ona przyjąć postać patologiczną, wzmagając zakłócenia w prawidłowym funkcjonowaniu osobowości.
• Zmiany nazywane "adaptacją neurotyczną" polegające na zachowaniu cech ukształtowanych przez poprzednie doświadczenia. Dążenia człowieka, który swoją wizje świata stwarza na wydarzeniach z przeszłości, muszą mieć swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości, dlatego musi zostać stworzony pewnego rodzaju świat fikcji.
• Zmiany mające charakter przyszłościowy i zakładające, że to co jest "tu i teraz" to już przeszłość. Orientacja na świat przyszły i to co będzie, nazywany "adaptacją bierną" polega na przystosowaniu do bieżących i przyszłych wymagań. (K. Obuchowski 1997, s. 25-26)

Teorie osobowości

Typy osobowości można wyróżnić w oparciu o:

• teorie typów Hipokratesa: sangwinicy, cholerycy, flegmatycy, melancholicy
• teorie cech,
• teorie psychoanalityczne/psychodynamiczne,
• behawioryzm,
• teorie uczenia się,
• humanizm,
• teorie społecznego uczenia się,
• sytuacjonizm,
• interakcjonizm (A. Jastrzębski 2009, s. 37)

Przykładowe typy osobowości

• "Wielka piątka" rozróżnia osobowości w oparciu o natężenie występowania poszczególnych pięciu cech: neurotyczność (vs. stałość emocjonalna), ekstrawersja (vs. introwersja), otwartość na doświadczenia, ugodowość (vs. antagonizm), sumienność (vs. nieukierunkowanie)
• osobowości typu A, B, C, D
• Typy osobowości

Osobowość — artykuły polecane

Temperament — Nawyk — Socjalizacja — Kultura organizacyjna — Bodziec — Rola społeczna — Empatia — Potrzeby fizjologiczne — Typy osobowości

Bibliografia

• Buksik D. (2000), Wybrane psychologiczne teorie cech osobowości, Seminare. Poszukiwania naukowe, nr 16
• Jastrzębski A. (2009), Osoba a osobowość, Psychologiczne koncepcje osobowości w świetle klasycznej antropologii filozoficznej, Roczniki filozoficzne, nr 1
• Łupaczewska M. (2018), Osobowość jako przedmiot oddziaływań wychowawczych
• Obuchowski K. (1997), Zmiany osobowości - założenia i tezy, Forum psychologiczne, nr 2

Autor: Monika Pióro