Kreowanie pieniądza

Kreowanie pieniądza to proces wprowadzania do obiegu przez banki dodatkowych ilości pieniądza. Proces ten prowadzi do powstania nowych zasobów pieniężnych. Wyróżnia się pierwotną i wtórną kreację pieniądza. Obecnie kreacją pieniądza zajmują się Bank Centralny oraz banki komercyjne.

TL;DR

Kreowanie pieniądza to proces wprowadzania dodatkowych ilości pieniądza do obiegu. Bank Centralny i banki komercyjne zajmują się kreacją pieniądza. Bank Centralny wprowadza pieniądz poprzez zakup aktywów finansowych i udzielanie pożyczek instytucjom finansowym. Bank komercyjny kreuje pieniądz poprzez udzielanie kredytów swoim klientom. Pieniądz ten jest traktowany jak gotówka. W czasie kryzysów finansowych bank centralny może zwiększyć bazę monetarną poprzez zakup różnych aktywów finansowych. Kreacja pierwotna to udzielanie kredytów przez bank centralny i emisja pieniądza gotówkowego. Kreacja wtórna to udzielanie kredytów przez banki komercyjne. Współczynnik kreacji depozytów informuje ile razy suma depozytów zwiększy się w rezultacie wpłacania depozytów pierwotnych. Rezerwa nadwyżkowa to część wkładów, która pozostaje po odprowadzeniu rezerw obowiązkowych. Maksymalna suma kreowanych pożyczek można obliczyć, znając mnożnik kreacji pieniądza i wielkość rezerwy nadwyżkowej.

Istota procesu kreacji pieniądza

Bank Centralny ma prawo do wprowadzenia nowych pieniędzy do gospodarki zakupując aktywa finansowe lub udzielając pożyczek dla instytucji finansowych. Monitoruje i kontroluje ilość pieniądza w gospodarce poprzez mierzenie agregatów pieniężnych takich jak M2 czy M3 i stosowanie odpowiednich instrumentów finansowych. Bank centralny jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki pieniężnej i polityki kursowej (J. Śliwa, 2011, s. 32). Dzięki temu, że funkcjonuje system rezerw cząstkowych, pieniądz, kreowany jest również przez banki komercyjne między innymi w formie udzielania kredytów bankowych swoim klientom. Pieniądz ten, traktowany jest w ten sam sposób co gotówka. Jest tylko jeden sposób na całkowite zwiększenie wartości nominalnej pieniądza bezgotówkowego banków komercyjnych, a mianowicie zwiększyć zadłużenia w bankach. Każda spłata rat kapitałowych jest równoważna trwałemu wycofaniu pieniądza o takiej samej wartości nominalnej z obiegu gospodarczego. Odsetki od długu traktowane są jako przychód banku i wchodzą ponownie do obiegu gospodarczego, jako jego wydatki. W sytuacjach kryzysowych stosuje się poluzowanie polityki pieniężnej. Wiąże się to ze znacznym powiększeniem bazy monetarnej przez bank centralny, przez zakup aktywów, których zwykle nie kupuje. Bank centralny na ogół prowadzi operacje otwartego rynku poprzez zakup krótkoterminowych obligacji rządowych lub zagranicznych. W czasie kryzysu finansowego, może także podjąć się zakupu innych rodzajów aktywów finansowych. Bank centralny ma prawo do zakupu akcji, długoterminowych obligacji rządowych, papierów wartościowych zabezpieczonych wierzytelnościami, obligacji firmowych, a nawet może udzielać pożyczek komercyjnych. Zamierzeniem jest ożywienie rozwoju gospodarczego poprzez zwiększenie płynności i promowanie akcji kredytowej, nawet, kiedy stopy procentowe osiągną tak niski poziom, że ich dalsze obniżanie jest niemożliwe.

Pierwotna kreacja pieniądza

Kreacja pierwotna to proces przebiegający w banku centralnym, polegający na udzielaniu kredytów bankom komercyjnym oraz emitowaniu przez bank centralny pieniądza gotówkowego. Udzielenie kredytu nie jest dla banku centralnego wydatkiem - nie korzysta on w tym celu ze środków w nim zdeponowanych, ale tworzy nowy pieniądz.

Sposoby pierwotnej kreacji pieniądza:

• udzielenie kredytu bankom depozytowo-kredytowym,
• wypłacenie gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej (tzw. zasilanie gotówkowe),
• emisja przez bank centralny znaków pieniężnych,
• skup przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz.

Rodzaje rachunków bankowych

Mówiąc o pierwotnej kreacji pieniądza należy wspomnieć o rodzajach rachunków bankowych. Wyróżniamy następujące rodzaje rachunków bankowych:

• Rachunki rozliczeniowe:

Rachunki bieżące - mają podstawowe znaczenie dla podmiotów gospodarczych. Wpływają na nie należności od odbiorców za sprzedawane towary i świadczone usługi, podejmowane są z nich środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców itp.

Rachunki pomocnicze - służą do przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem innych banków niż bank prowadzący rachunek bieżący lub do dokonywania operacji w ściśle określonym celu.

• Rachunki lokat terminowych służą do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem. Korzystają z nich przedsiębiorstwa obywające się bez kredytów, lokując na nich wolne środki. Zachęca je do tego oprocentowanie wyższe niż na rachunkach bieżących.
• Rachunki oszczędnościowe są prowadzone dla osób fizycznych, dla szkolnych kas oszczędności i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. Dowodem zawarcia umowy takiego rachunku jest książeczka oszczędnościowa lub inny dokument imienny. Rachunków tych nie wolno wykorzystywać do rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą.
• Rachunki powiernicze - prowadzone są na podstawie odrębnej umowy. Środki pochodzą wyłącznie od osób trzecich, które powierzają je posiadaczowi rachunku na podstawie zawartej z nim odrębnej umowy powierniczej.

Wtórna kreacja pieniądza

Kreowanie nowego pieniądza odbywa się poprzez udzielanie kredytu przez banki komercyjne różnym podmiotom gospodarczym. Działalność kredytowa banków możliwa jest dzięki posiadanym przez nie zasobom pochodzącym ze źródeł takich, jak:

• zdeponowane w bankach wkłady,
• środki własne banku,
• pożyczki zaciągane w banku centralnym,
• pożyczki zaciągane na rynku międzybankowym.

W omawianym procesie wyróżnia się etapy:

• utworzenie wkładu pierwotnego - przekształcenie pieniądza gotówkowego w pieniądz bezgotówkowy. Zmiana ta nie wpływa na ilość pieniądza w obiegu, gdyż nastąpiła jedynie zamiana formy pieniądza.
• utworzenie wkładu pochodnego - transakcja polegająca na udzieleniu pożyczki klientowi z tej części wkładów, która nie musi być przetrzymywana w formie rezerwy obowiązkowej. Kredyt udostępnia się klientowi poprzez otwarcie na jego rzecz rachunku z wkładem do jego dyspozycji (wkład pochodny).

W czasie stabilizacji gospodarczej banki nie muszą trzymać w skarbcu całej zgromadzonej w postaci wkładów gotówki. Klienci dokonują wpłat i wypłat na przemian i wystarczy tylko stosunkowo niewielka rezerwa gotówkowa, aby zrealizować wszystkie ich dyspozycje. Resztę środków banki mogą spożytkować udzielając kredytu przedsiębiorstwom lub indywidualnym osobom, zarabiając na tej transakcji. Pożyczone sumy wracają do banków, w postaci wpłat na rachunki i mogą służyć do udzielenia kolejnej pożyczki.

Współczynnik kreacji depozytów

Współczynnik kreacji depozytów informuje, ile razy zwiększona zostanie suma depozytów bankowych w rezultacie wpłacenia depozytu pierwotnego.

$m={\frac {1}{r}}$

gdzie:

• m - współczynnik kreacji depozytów,
• r - stopa rezerw obowiązkowych.

Rezerwa nadwyżkowa

Rezerwa nadwyżkowa to część wkładów, która pozostaje po odprowadzeniu rezerw obowiązkowych.

$R_{N}=W-R_{0}$

gdzie:

• R_N - wielkość rezerwy nadwyżkowej
• W - wielkość wkładów
• R₀ - wielkość rezerwy obowiązkowej

Maksymalna suma kreowanych pożyczek

Znając wartość mnożnika kreacji pieniądza oraz wielkość rezerwy nadwyżkowej można obliczyć maksymalną sumę kreowanych pożyczek (K):

$K=R_{N}*m$

Kreowanie pieniądza — artykuły polecane

Instrumenty rynku pieniężnego — Bony pieniężne — Depozyt — Rynek pieniężny — Rachunek oszczędnościowy — Kredyt obrotowy — Polityka refinansowa — Instrumenty polityki pieniężnej — Stopa referencyjna

Bibliografia

• Jaworski W., Zawadzka Z. (red.) (2010), Bankowość: podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Owsiak S. (2011), Podstawy nauki finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Pyka I. (2015), Kreacja pieniądza kredytowego w warunkach polityki luzowania ilościowego banków centralnych Uniwersytet Ekonomiczny, Katowice
• Śliwa J. (2011), Finanse. Podręcznik dla studentów studiów licencjackich, Wszechnica Polska Szkoła Wyższa TWP, Warszawa
• Wesołowski G., Żuk. P, (2011), Rola komunikacji banków centralnych z otoczeniem, NBP, Instytut Ekonomiczny, Biuro Strategii Polityki Pieniężnej
• Żukowska H., Żukowski M. (red.) (2013), Obrót bezgotówkowy w Polsce, Wydawnictwo KUL, Lublin

Autor: Katarzyna Kasperczyk, Gabriela Kapusta