Gospodarka nakazowa

Gospodarka nakazowa, w której każda bez żadenego wyjątku decyzja dokonywana jest przez organ państwowy, w praktyce nigdzie nie występuje. Natomiast w wielu krajach: Wietnamie, na Kubie w dawnych krajach RWPG poziom centralnego zarządzania i planowania określany był jako bardzo znaczący. Państwo, które staje się decydentem fabryk i ziemi, podejmowało decyzje o tym, co ludzie powinni konsumować, w jaki sposobów wytwarzać i w jakim wymiarze godzinowym pracować. W znacznej większości obecnych krajów możemy zauważyć występowanie gospodarki mieszanej, natomiast kilka z nich są bliższe gospodarkom nakazowym (Korea Północna, Kuba); inne z kolei kraje Europy Zachodniej czy Ameryki bliższe są gospodarce wolnorynkowej (Mazur K. P. 2009, s. 130).

Na podstawie wielu mechanizmów, które umożliwiają dokonywania regulacji i koordynacji procesów gospodarczych możemy dokonać rozróżnienia na:

• gospodarka rynkowa (system rynkowy),
• gospodarka nakazowa (system nakazowy).

Cechy Charakterystyczne gospodarki rynkowej oraz nakazowej

Aby lepiej zrozumieć charakterystykę oraz znaczenie gospodarki nakazowej istotnym jest, krótkie scharakteryzowanie również gospodarki rynkowej.

Cechą charakterystyczną gospodarki rynkowej jest fakt, iż jest to gospodarka, w której wszelkie mechanizmy wolnorynkowe to obustronne oddziaływanie na siebie popytu, podaży, kreowanie się ceny, czyli ujmując to w sposób ogólny jest to automatycznie funkcjonujący rynek. We aktualnych czasach określanych jako konkurencyjne, gdzie systemy gospodarki rynkowej regulowany jest tylko w jednostkowych elementach, a całość wymiany sterowana jest przez funkcjonowanie mechanizmów wolnorynkowych. Natomiast zwracając uwagę na gospodarkę nakazową to gospodarka centralnie planowana lub system nakazowo rozdzielczy, w przypadku której procesy gospodarcze, np.: znaczna część decyzji, które bezpośrednio dotyczą produkcji, jak również redystrybucji dochodu dokonywane są głównie przy wykorzystaniu różnego rodzaju nakazów i dyrektyw, które wydawane są przez biurokracje państwową (A. Fudali 2011, s. 11).

1. Dla lepszego zrozumienia roli rynku i cen, warto zwrócić uwagę, przy wykorzystaniu jakich sposobów zasoby mogłyby być rozdzielone w gospodarce, w której nie funkcjonuje rynek. Przykładem takiej sytuacji jest gospodarka nakazowa, w której władza polityczna jest także władzą gospodarczą. Władza gospodarcza może charakteryzować się cechami dyktatorskimi lub demokratyczny, natomiast w najbardziej skrajnej sytuacji będzie nakazywać ludziom, co mają pić i jeść, oraz jakie trzeba kreować towary i usługi, jak również kto ma żyć w dobrobycie, a kto w skrajnym ubóstwie (Mazur K. P. 2009, s. 129).
2. Z kolei na szczeblu mikro, czyli firmy, których właścicielem jest państwo (państwowych, bo w zasadzie nie ma innych), szefowie tych państwowych podmiotów z dużym zaniepokojeniem wyczekują nadejścia „z góry”, od w/w centrum, informacji o tym, co te firmy będą musiały wypracować i stworzyć (z góry przyjdą również progi poziomów dostaw materiałów do produkcji, dóbr inwestycyjnych i siły roboczej, którą będą mieli pozwolenie zatrudnić). Będą musiały wypracować i stworzyć, ponieważ odbierane z góry wskaźniki są dla nich nakazem, dyspozycją do bezwzględnego wykonania. Dlatego też zasadnym jest określanie definicyjne tego rodzaju gospodarki jest definicja: gospodarka nakazowa (ang. command economy) (J. Winiecki 2012, s.17).

Bibliografia

• Fudali A. (2011), Gospodarka XXI wieku. Innowacyjność, ekonomika i organizacja, "Wydawnictwo Naukowe IVG", Szczecin.
• Mazur K. P. (2009), Alternatywne systemy gospodarcze, "Postępy techniki i przetwórstwa spożywczego", nr 1.
• Winiecki J. (2012), Transformacja postkomunistyczna. Studium przypadku i zmian instytucjonalnych, "C.H. Beck", Warszawa.

Autor: Magdalena Mikołajek

.