Tekst źródłowy strony Paradygmat

'''Paradygmat''' stanowi ogólną koncepcję, wzór lub ramy myślowe, które wyznaczają sposób rozumienia i interpretacji rzeczywistości przez naukowców i praktyków w danej branży lub dziedzinie wiedzy. Najczęściej w skład paradygmatu wchodzą przekonania, wartości, wytyczne metodologii, reguły i zasady postępowania, techniki badań i interpretacji wyników, itp., które wpływają na sposób myślenia, badania i podejścia do problemów w danej dziedzinie. Paradygmat może być interpretowany jako '''matryca dyscyplinarna''', czyli uporządkowany zbiór przekonań, nastawień czy przeświadczeń podzielanych przez uczonych uprawiających daną dyscyplinę.

Paradygmaty są szczególnie istotne w naukach społecznych, takich jak psychologia, socjologia i nauki polityczne, gdzie różne paradygmaty mogą mieć różne podejścia do badania ludzkiego zachowania i społecznych zjawisk. Przykładowe paradygmaty w tych dziedzinach to paradygmat behawioralny, paradygmat humanistyczny czy paradygmat konstruktywistyczny.

W naukach przyrodniczych również istnieją różne paradygmaty, które wpływają na sposób rozumienia i badania przyrody. Na przykład w fizyce istnieje paradygmat klasyczny i paradygmat kwantowy, które różnią się w swoim podejściu do opisu i wyjaśniania zjawisk fizycznych.
Paradygmaty nie tylko definiują dominujące podejścia i teorie w danej dziedzinie, ale również określają granice i zakres akceptowanych metod badawczych. Mogą również wpływać na przyjęte metody komunikacji, terminologię i sposoby interpretacji danych. Przykłady znanych paradygmatów naukowych to kopernikański paradygmat heliocentryczny, ewolucyjny paradygmat biologiczny czy paradygmat kwantowy w fizyce.

==TL;DR==
Paradygmat to ogólna koncepcja, która wpływa na sposób rozumienia i interpretacji rzeczywistości w danej dziedzinie. W naukach społecznych i przyrodniczych istnieje wiele paradygmatów, które określają podejście do badania i interpretacji danych. Paradygmaty mają swoje przekonania, metody badawcze, teorie i reguły. W zarządzaniu również istnieją paradygmaty, które kształtują sposób myślenia i podejścia do zarządzania organizacjami. Paradygmaty mogą ewoluować i zmieniać się wraz z rozwojem nauki i postępem wiedzy. Istotne jest zrozumienie różnych paradygmatów i umiejętność ich wykorzystywania w zależności od kontekstu i celów organizacji.

==Geneza pojęcia paradygmatu==
Od lat 60 XX wieku pojęcia paradygmat używa się dla oznaczenia schematów myślowych w nauce. Wcześniej pojęcie to używane było głównie w gramatyce, retoryce i lingwistyce, najczęściej dla oznaczenia klasy podobnych do siebie elementów.

Ważne jest zrozumienie, że paradygmaty nie są stałe i niezmienne. Wraz z rozwojem nauki i postępem wiedzy mogą ewoluować, a nowe paradygmaty mogą zastępować stare. Przejście między paradygmatami może być wynikiem rewolucji naukowej, w wyniku której zmienia się fundamentalne rozumienie danej dziedziny. Twórcą koncepcji paradygmatów w nauce jest Thomas Kuhn, który definiuje paradygmat jako:
* wzorzec, mówiący o tym, że paradygmat jest rozwiązaniem pewnego problemu, zaakceptowane przez wspólnotę naukową
* macierz dyscypliny naukowej

<google>n</google>

==Cechy paradygmatów naukowych==
Paradygmaty naukowe posiadają kilka charakterystycznych cech, które wyznaczają sposób, w jaki funkcjonuje dana dziedzina nauki. Obejmują one:
* '''Podstawowe przekonania''': Paradygmaty naukowe opierają się na podstawowych przekonaniach, które są powszechnie akceptowane w danej dziedzinie. Są to fundamentalne założenia, które kształtują sposób rozumienia rzeczywistości. Przekonania te mogą obejmować przyjęte modele teoretyczne, zasady interpretacji danych, założenia ontologiczne i epistemologiczne.
* '''Akceptowane metody badawcze''': Paradygmaty naukowe ustalają akceptowane metody badawcze, które są używane do gromadzenia danych i testowania teorii. Mogą to być eksperymenty laboratoryjne, obserwacje terenowe, badania statystyczne, symulacje komputerowe itp. Wybór konkretnych metod badań jest związany z przyjętymi przekonaniami i wartościami paradygmatu.
* '''Dominujące teorie i modele''': Paradygmaty naukowe obejmują dominujące teorie i modele, które są akceptowane w danej dziedzinie. Te teorie i modele dostarczają ram pracy, które kierują badaniami, analizą danych i wyjaśnianiem zjawisk. Są one budowane na podstawie przekonań paradygmatu i służą do tworzenia spójnego i zintegrowanego obrazu dziedziny.
* '''Reguły i normy''': Paradygmaty naukowe mają swoje reguły i normy, które określają, jak powinna być prowadzona praca naukowa. Mogą to być zasady dotyczące poprawności metodologicznej, sposobu prezentacji danych, standardów publikacji naukowych itp. Reguły te pomagają utrzymać spójność i jakość badań w obrębie paradygmatu.
* '''Konsensus i akceptacja społeczna''': Paradygmaty naukowe opierają się na konsensusie i akceptacji społecznej. W ramach danej społeczności naukowej, badacze zazwyczaj zgadzają się na główne przekonania, metody i teorie paradygmatu. To stanowi podstawę dla dalszego rozwoju dziedziny i możliwości współpracy między badaczami.

==Rola i wykorzystanie paradygmatów w zarządzaniu==
Paradygmaty w zarządzaniu mają swoje unikalne cechy, które wpływają na sposób rozumienia i podejścia do zarządzania organizacjami:
* '''Podstawowe założenia''': Paradygmaty w zarządzaniu opierają się na podstawowych założeniach dotyczących natury organizacji i jej funkcjonowania. Mogą to być założenia dotyczące struktury organizacyjnej, motywacji pracowników, procesów decyzyjnych, relacji między pracownikami itp. Te założenia kształtują sposób myślenia o zarządzaniu.
* '''Perspektywa teoretyczna''': Paradygmaty w zarządzaniu obejmują określone perspektywy teoretyczne, które służą jako ramy odniesienia do rozumienia i analizy zjawisk zarządzania. Mogą to być perspektywy takie jak zarządzanie klasyczne, behawioralne, systemowe, kontyngencyjne, strategiczne, czy też zarządzanie oparte na wiedzy. Każda z tych perspektyw wpływa na to, jak postrzegane są problemy i jakie są proponowane rozwiązania.
* '''Akceptowane metody badawcze''': Paradygmaty w zarządzaniu ustanawiają akceptowane metody badawcze, które są używane do badania zagadnień związanych z zarządzaniem. Mogą to być metody takie jak badania ankietowe, studia przypadków, badania eksperymentalne, analiza danych jakościowych lub ilościowych, badania akcji itp. Wybór konkretnych metod zależy od przyjętego paradygmatu i celu badawczego.
* '''Reguły i normy''': Paradygmaty w zarządzaniu mają swoje reguły i normy, które regulują praktyki zarządzania. Mogą to być zasady etyczne, standardy dotyczące podejmowania decyzji, normy dotyczące komunikacji i współpracy w organizacji, czy też zasady związane z efektywnym zarządzaniem zasobami ludzkimi. Te reguły i normy mają na celu utrzymanie spójności i efektywności w działaniach zarządczych.
* '''Zorientowanie na cele''': Paradygmaty w zarządzaniu są zorientowane na osiąganie celów organizacji. Skupiają się na wykorzystaniu zasobów organizacji w celu maksymalizacji wyników i efektywności. Mogą się różnić pod względem priorytetów, np. niektóre paradygmaty bardziej koncentrują się na zyskach finansowych, podczas gdy inne kładą większy nacisk na cele społeczne czy środowiskowe.
* '''Dynamika i ewolucja''': Paradygmaty w zarządzaniu są podatne na zmiany i ewolucję wraz z rozwojem teorii i praktyk zarządczych. Nowe trendy, technologie czy odkrycia mogą prowadzić do pojawienia się nowych paradygmatów lub zmiany istniejących. Zarządzanie jest dziedziną, która stale się rozwija, a paradygmaty muszą dostosowywać się do zmieniających się warunków i wyzwań.
W praktyce zarządzania organizacjami często można spotkać różne paradygmaty, które konkurują ze sobą lub współistnieją. Nie ma jednego uniwersalnego paradygmatu, który odpowiadałby na wszystkie wyzwania zarządzania. Istotne jest zrozumienie różnych paradygmatów i umiejętność wykorzystywania odpowiednich narzędzi i podejść w zależności od kontekstu i celów organizacji.

==Przykłady paradygmatów==
* '''paradygmaty w naukach społecznych''' - nie są tak bezwzględne jak w naukach przyrodniczych, dlatego że mogą zyskiwać lub tracić popularność, ale nigdy nie zostaną uznane za prawdziwe lub fałszywe;
* '''paradygmaty programowania''' - jest to ogół oczekiwań programisty wobec języka programowania i komputera, na którym będzie działał [[program]]
* '''paradygmat konfliktu''' - zachowania społeczne mogą być postrzegane jako nieustanna walka sprzecznych grup interesu; [[konflikt]] w społeczeństwie jest nieunikniony

Przykładami paradygmatów mogą być również:
* Kopernikańska koncepcja Ziemi poruszającej się wokół Słońca
* teoria ewolucji Darwina
* mechanika newtonowska
* teoria względności Einsteina

{{infobox5|list1={{i5link|a=[[Metoda]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Jean Piaget]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Epistemologia]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Zdrowy rozsądek]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Psychologia ekonomiczna]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Teoria systemów]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Strukturalizm]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Nauki społeczne]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Cybernetyka]]}} }}

==Bibliografia==
<noautolinks>
* Bobrowski I. (1998), ''Zaproszenie do językoznawstwa'', Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków
* Czakon W. (2011), ''[https://przegladorganizacji.pl/artykul/2011/10.33141po.2011.11.01 Paradygmat sieciowy w naukach o zarządzaniu]'', Przegląd organizacji
* Krzyżanowski L. (1999), ''O podstawach kierowania organizacji inaczej'', PWN, Warszawa
* Kuhn T. (1962), ''Struktura rewolucji naukowych'', Aletheia, Warszawa
* Stalmaszczyk P. (2013), ''Metodologie językoznawstwa. Podstawy teoretyczne'', Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź
</noautolinks>
[[Kategoria:Filozofia]]

{{#metamaster:description|Paradygmaty to wzory myślowe, które wpływają na badanie zachowań i zjawisk w różnych dziedzinach wiedzy. Przykłady to m.in. paradygmat behawioralny czy klasyczny w fizyce.}}