Tekst źródłowy strony New Deal

{{infobox4
|list1=
<ul>
<li>[[Wielki kryzys]]</li>
<li>[[Konsensus Waszyngtoński]]</li>
<li>[[TARP]]</li>
<li>[[Plan Marshalla]]</li>
<li>[[Strefa Euro]]</li>
<li>[[John Maynard Keynes]]</li>
<li>[[Kapitalizm]]</li>
<li>[[Interwencjonizm]]</li>
<li>[[Czarny czwartek]]</li>
</ul>
}}



'''New Deal (Nowy Ład)''' - wielki [[program]] reform gospodarczych przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta w latach 1933-1939 udoskonalający stosunki pięniężno-kredytowe, [[przemysł]], rolnictwo, [[transport]], [[obrót]] handlowy oraz stosunki pracownicze kraju.
==TL;DR==
New Deal był programem reform gospodarczych wprowadzonym w USA przez prezydenta Roosevelta w latach 1933-1939. Program obejmował regulację systemu bankowego, ożywienie rolnictwa, wprowadzenie kodeksów pracy, budowę infrastruktury i roboty publiczne. Przyniósł poprawę koniunktury i podniósł stopę życiową, ale spotkał się z krytyką ze strony środowisk liberalnych. Mimo to New Deal przyczynił się do rozwoju gospodarczego i zwiększenia zaufania do państwa.

== Geneza ==
Wielki, ogólnoświatowy [[kryzys]] gospodarczy rozpoczął się nadzwyczaj niespodziewanie. 24 października 1929 roku na nowojorskiej [[giełda|giełdzie]] doszło do załamania koniunktury. Ogromna [[podaż]] akcji przy mniejszym [[popyt|popycie]] na nie spowodowała panikę, którą sprawnie stłumiły [[bank]]i, wykupując [[akcje]] w [[cel]]u ustabilizowania ich [[cena|cen]] ([[interwencja]] [[giełda|giełdowa]]). Jednakże 29 października 1929 roku doszło do krachu na [[Wall Street]] (siedziba giełdy w Nowym Jorku). Spadające ceny akcji spowodowały olbrzymią panikę, masowa [[wyprzedaż]] przynosiła stałą obniżkę cen akcji, [[bankructwo]] wielu osób i [[przedsiębiorstwo|przedsiębiorstw]]. Winą za [[krach]] na giełdzie obarczano głównie niefrasobliwą politykę kredytową lat 1924-1929, niską [[stopa procentowa|stopę procentową]], która pozwalała praktycznie każdemu uzyskać [[kredyt]] bankowy. Kupowano za nie akcje, których ceny nienaturalnie zwyżkowały. Rodziło to nieuchronność spadku cen akcji ([[bessa]]). Na okres największego nasilenia kryzysu w Stanach Zjednoczonych przypadała prezydentura Herberta C. Hoovera (1929-1933). To on jako pierwszy zadecydował o podjęciu pewnych działań antykryzysowych jednakże stłumienie na jego rozkaz demonstracji weteranów wojennych w maju 1932 roku odebrało mu popularność i głosy wyborców. Jesienią zwycięstwo w wyborach odniósł Franklin Delano Roosevelt, który obejmując urząd w marcu 1933 roku przystąpił do realizacji szerokiego programu działań antykryzysowych mających na celu budowę "Nowego Ładu" (New Deal) gospodarczego.
 
<google>ban728t</google>
 
== Wprowadzenie reform ==
W roku 1933 w USA po wygranych wyborach prezydenckich przez Franklina D. Roosevelta, powstał Komitet Ekonomiczny złożony z ekspertów gospodarczych, zwany popularnie "trustem mózgów". Opracował on [[metoda|metody]] walki z [[kryzys]]em. [[Zespół]] środków i zarządzeń antykryzysowych przygotowanych przez Komitet, a następnie realizowanych przez [[rząd]] został określony jako "Nowy Ład" (New Deal). Realizację programu rozpoczęto od uregulowania wartości dolara.
* W marcu 1933 roku [[prezydent]] na mocy [[ustawa|ustawy]] Emergency Banking Relief Act, zwrócił się do banków Systemu Rezerwy Federalnej o zwiększenie kredytów do 3 mld dolarów bez pokrycia emisji [[banknot]]ów w złocie. Aby zahamować wykup dolarów na złoto Roosevelt zdewaluował początkiem 1941 roku dolara o 41%. Ponadto zawieszono wymienialność dolara na złoto i zakazano wywozu kruszców za granicę. 
* W czerwcu 1933 roku na mocy Banking Act wprowadzono w systemie bankowym zmiany strukturalne. Banki podległe Rezerwie Federalnej podzielono na komercyjne i inwestycyjne i poddano ścisłej [[kontrola|kontroli]]. W [[cel]]u [[ubezpieczenie|ubezpieczenia]] [[depozyt]]ów bankowych powołano Federalną Korporację Ubezpieczeń Depozytów. [[Korporacja]] dysponująca [[kapitał]]em państwowym gwarantowała zwrot wkładów bankowych do wysokości 5000 dolarów. 
* Głęboki kryzys w rolnictwie Stanów Zjednoczonych wymusił radykalną zmianę polityki rolnej. Już w 1929 roku prezydent Herbert C. Hoover zainicjował politykę podtrzymywania cen na artykuły rolne, przeznaczając [[fundusze]] rządowe na ich [[magazynowanie]]. w 1933 roku prezydent Roosevelt wzmocnił tę politykę, wprowadzając mechanizm ograniczania zbiorów. Powołany Urząd Nadzoru nad Rolnictwem zachęcał farmerów do zmniejszania powierzchni upraw w zamian za wypłatę specjalnych [[premia|premii]] odszkodowawczych, wykupywał nagromadzone [[zapasy]], ułatwiał spłatę zadłużenia oraz podejmował inne przedsięwzięcia podnoszące ceny płodów rolnych.
* W dziedzinie przemysłowej wprowadzono serię środków, które miały zmniejszyć z jednej strony aktywność ekonomiczną pobudzającą nadprodukcję, a z drugiej- zwiększyć siłę nabywczą [[społeczeństwo|społeczeństwa]]. Prezydent wydał także [[kodeks pracy]], na który składało się ponad 600 [[kodeks]]ów poszczególnych branż przemysłowych. Określały one maksymalny [[czas pracy]], minimalne płace, dolną i górną granicę wieku zatrudnienia, ubezpieczenia od wypadków, [[emerytura|emerytury]] i inne świadczenia.
* Istotnym segmentem Nowego Ładu było podjęcie na wielką skalę robót publicznych. Prowadzono je głównie w dziedzinie [[Infrastruktura transportowa|infrastruktury]] (budowa autostrad, mostów, kanałów, regulacja rzek), a efekty nie stwarzały [[zagrożenia]] podażowego. Największym osiągnięciem była regulacja i zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee. Wybudowano [[system]] elektrowni wodnych, fabryki, przeprowadzono prace irygacyjne i zalesiono tysiące hektarów gruntów nienadających się do uprawy roli.

== Skutki reform ==
Niełatwo jest oceniać skutki New Deal. Powszechnie uważa się że przyniósł on poprawę koniunktury i przyczynił się do podniesienia stopy życiowej społeczeństwa amerykańskiego. [[Polityka]] prezydenta Roosevelta spotkała się jednak z ostrą krytyką ze strony środowisk liberalnych. Podnoszono przede wszystkim kwestię olbrzymich [[koszt]]ów, jakie pochłonęła jej realizacja. Kompleksowe środki podjęte w ramach New Deal powodowały wzrost popytu globalnego. Na szczególne podkreślenie zasługuje aspekt humanitarny, który przejawia się głównie w dziedzinie socjalnej. Pomoc udzielana [[bezrobotny]]m zwiększała ich siłę nabywczą, co wzmacniało aktywność ekonomiczną państwa. [[Administracja]] Robót Publicznych wybudowała 122 tys. budynków publicznych, ponad 1 mln km dróg, 77 tys. mostów, 285 lotnisk. W 1933 roku przeznaczono 500 mln dolarów na pomoc dla bezrobotnych. Do 1942 roku administracja wydała 13 mld dolarów na [[finansowanie]] robót publicznych. New Deal jako wielki [[eksperyment]] przyczynił się do osiągnięcia przez [[gospodarka|gospodarkę]] [[kapitalizm]]u dojrzałego wieku. Zmiany w dziedzinie prawodawstwa, przebudowa instytucji finansowo - kredytowych, zwiększenie funkcji kontrolnych organów centralnych - wszystkie te przedsięwzięcia przyniosły w następnych latach pozytywne skutki ekonomiczno-społeczne. A co najważniejsze poprawiła się atmosfera społeczna oraz zwiększyło się [[zaufanie]] do państwa, instytucji i przedsiębiorców.

New Deal powstrzymał przejściowo negatywne skutki kryzysu gospodarczego, jednak nie zapobiegł pojawieniu się kolejnej recesji w 1937 (tym razem jednak Gabinet Stanów Zjednoczonych interweniował stanowczo poprzez obniżenie stóp procentowych oraz rozszerzenie programu robót publicznych). Ale po niej, zwłaszcza dzięki II wojnie światowej, kraj wszedł na ścieżkę długotrwałego rozwoju gospodarczego. Sam Roosevelt zdobył wielkie poparcie społeczne, co zaowocowało jego trzykrotną reelekcją w 1936, 1940 i 1944. Przeciwnicy New Dealu wskazywali jednak na to, że część inwestycji w ramach tego programu była zainicjowana przez Hoovera. Jeden z najbliższych współpracowników Roosevelta powiedział później, że "praktycznie rzecz biorąc, cały Nowy Ład ekstrapolowano z programów, które zapoczątkował Hoover”. Dokonania New Dealu zainspirowały Johna Maynarda Keynesa do stworzenia koncepcji interwencjonizmu państwowego w pracy Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936).

== Bibliografia ==
* Szpak J., ''"Historia gospodarcza powszechna"'', Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997, s. 180-181, 193
* Skodlarski J. (2012), ''Historia gospodarcza'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, str. 265-267
* Wojnarski D., ''"Powszechna historia gospodarcza"'', Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2004, s. 215, 219
* Wilczyńska K. (2009), [http://www.akademiakupiecka.pl/wp-content/uploads/2015/12/ZN_16..pdf#page=19 ''Kryzys na rynku nieruchomości w USA''], Zeszyty Naukowe, Wyższa Szkoła Handlu i Usług, Poznań, str. 19-29.
{{a|Małgorzata Jończyk, Jarosław Łyżwa}} 
[[Kategoria:Makroekonomia]]

{{#metamaster:description|New Deal - program reform gospodarczych wprowadzony w USA przez prezydenta Roosevelta w latach 1933-1939, mający na celu poprawę finansów, przemysłu, rolnictwa, transportu i relacji pracowniczych.}}