Psychologia społeczna

Z Encyklopedia Zarządzania
Psychologia społeczna
Polecane artykuły

Psychologia społeczna "zajmuje się szeroko pojętym wpływem społecznym, a więc pytaniem, w jaki sposób to, co robią, czują i myślą jedni ludzie, wpływa na to, co robią, czują i myślą inni" [1]. Wpływ społeczny to zjawisko o istotnym znaczeniu, jest to oddziaływanie słów, czynów lub samej obecności innych na nas i nasze myśli oraz postępowanie [2]. Jest to więc dziedzina psychologii, która bada wszelkie aspekty wywierania wpływu otoczenia na jednostkę.

Psychologia społeczna opiera się na założeniu, że pomiędzy człowiekiem i jego otoczeniem istnieje ścisły związek. Otoczenie oddziałuje na jednostkę poprzez wiele różniących się od siebie sytuacji, które występują w różnych momentach życia człowieka[3].

Człowiek we współczesnym świecie właściwie nieustannie znajduje się w sytuacjach społecznych. Wyjątkiem mogą być pewne zdarzenia w okresie wczesnego dzieciństwa. Jednym z kluczowych zagadnień psychologii społecznej jest zatem fakt, że sytuacje społeczne mają ogromny wpływ na zachowanie ludzi. Dlatego tak ważne jest badanie tego wpływu na jednostkę[4].

Psychologia społeczna jest nauką z pogranicza psychologii ogólnej oraz socjologii. Z pierwszej z nich czerpie ustalenia odnoszące się do mechanizmów funkcjonowania człowieka jako jednostki. Bazując natomiast na pewnych ustaleniach socjologii bada zachowania człowieka w relacjach z innymi ludźmi[5].

TL;DR

Psychologia społeczna bada wpływ społeczny na jednostki. Opiera się na założeniu, że istnieje związek między jednostką a jej otoczeniem. Psychologia społeczna ma różne podejścia teoretyczne, takie jak perspektywa poznawcza, motywacyjna, teoria uczenia się, społeczno-kulturowa i ewolucjonistyczna. Wykorzystuje różne metody badawcze, takie jak obserwacja, korelacja i eksperyment. Psychologia społeczna ma wiele zastosowań, takich jak negocjacje biznesowe, autoprezentacja, marketing, kampanie wyborcze. Ma również swoje mocne strony, takie jak zrozumienie wpływu zachowań społecznych i norm, wpływu grupy na jednostkę i wpływu kultury na zachowanie. Jednak ma również ograniczenia, takie jak trudność generalizacji wyników badań, nieprecyzyjne wnioski, ograniczenia do konkretnych grup ludzi i trudności interpretacyjne. Istnieją również inne związane podejścia, takie jak teoria poznawczo-behawioralna, teoria społecznego wpływu, teoria percepcji społecznej i teoria zaangażowania społecznego.

Zarys historii psychologii społecznej

Rozważania na tematy psychospołeczne odnaleźć można już w dziełach filozofów, takich jak Platon czy Arystoteles. Obaj wysnuwali w swych pracach wnioski mówiące o tym, że formy ustrojowe zależą od motywacji osób, które sprawują władzę. Na przestrzeni wieków pojawiały się liczne koncepcje związane z naturą ludzką, takie jak egoizm czy hedonizm, które opierają się na założeniu, iż o społecznych zachowaniach człowieka decyduje dążenie do przyjemności lub do osiągnięcia własnych celów. Takie uproszczone poglądy na naturę ludzką, zgodnie z którymi pewne potrzeby ludzkie motywują określone zachowania o charakterze społecznym, charakterystyczne są dla okresu przednaukowego w rozwoju psychologii społecznej[6].

Okres naukowy natomiast można podzielić na dwa podokresy:

  • Wczesnonaukowy, charakteryzujący się tym, że rozważania teoretyczne opierały się częściowo na danych empirycznych, jednak nie były one prowadzone w systematyczny sposób, a także nie uwzględniały wymagań badań naukowych. Jako głównych przedstawicieli tego okresu wymienić można dwóch francuskich uczonych, Gabriela Tarde oraz Gustave Le Bona. Według pierwszego z nich podstawowym procesem, który sprawia, że ludzie zachowują się podobnie, jest imitacja. Drugi z uczonych natomiast zajmował się psychologią tłumu i jest autorem słynnego dzieła o tym właśnie tytule. Pod koniec okresu wczesnonaukowego w rozwoju tej nauki po raz pierwszy pojawia się nazwa "Psychologia społeczna"[7].
  • Właściwy podokres naukowy, trwający do chwili obecnej, w którym uogólnienia i twierdzenia zaczęto budować w oparciu o dane empiryczne, gromadzone przy pomocy metod naukowych. Psychologia społeczna w tym czasie zaczęła bardzo dynamicznie rozwijać się w Stanach Zjednoczonych. To właśnie tam wykonywano najwięcej, najbardziej wszechstronnych badań, z których korzystają badacze z innych państw. Należy jednak pamiętać, że psychologia społeczna jest nauką specyficzną pod tym względem, a więc wyników badań przeprowadzonych w jednym kraju nie zawsze można odnieść do społeczności żyjącej w innym. Spowodowane jest to wielością czynników wpływających na grupy społeczne oraz jednostkę, takie jak choćby ustrój czy kultura. W Polsce psychologia społeczna zaczęła rozwijać się dopiero od roku 1959.[8]

Podstawowe podejścia teoretyczne do psychologii społecznej

Współczesna psychologia społeczna próbuje wyjaśnić występujące wpływy społeczne, jakie ludzie codziennie wywierają na siebie. W celu głębszego poznania tego zjawiska, tworzy się wiele teorii o różnym zasięgu.

  1. Perspektywa poznawcza zakłada, że to, co człowiek czuje, myśli i jak się zachowuje, zależy w głównej mierze od procesów przetwarzania docierających tych informacji - od sposobu, w jaki interpretuje zaistniałą sytuację i napotykanych w niej ludzi. Sposób rozumienia zależy zaś od posiadanej już wiedzy i tego, jakie treści są w danym momencie aktywne.
  2. Perspektywa motywacyjna skupia się na pobudkach ludzkiego działania, próbuje wyjaśnić jakie motywy kierują ludźmi i skłaniają do takiego, a nie innego postępowania.
  3. Perspektywa teorii uczenia się zakłada, że duży wpływa na zachowanie ludzkie mają doświadczenia z przeszłości - postępowanie to rezultat uczenia się na podstawie doświadczeń, cudzych albo własnych. Obserwując zachowania innych i ich następstwa, człowiek przyswaja je, a jego przyszłe decyzje są tego konsekwencją.
  4. Perspektywa społeczno-kulturowa zakłada, że zachowania ludzkie oparte są na wpływie środowiska, w którym funkcjonuje przez dłuższy czas. Normy ludzkich zachowa różnią się w zależności od otoczenia. W różnych kulturach, a także w różnych grupach tej samej, szeroko pojętej kultury panują odmienne wartości, normy i wzorce postępowania.
  5. Perspektywa ewolucjonistyczna bada ludzkie zachowania, jako skutek przeszłości, nie chodzi jednak o doświadczenia konkretnej jednostki, tylko całego gatunku.

Każda z powyższych teorii w odmienny sposób wyjaśnia zróżnicowanie i wzorce naszej psychiki i zachowania. Opierając się na odmiennych założeniach, co do tego, kim jest człowiek i co warto w związku z tym zgłębić, wszystkie teorie stawiają sobie różnorodne pytania i starają się w jak najlepszy sposób na nie odpowiedzieć.[9]

Metodologia badań stosowana w psychologii społecznej

Psychologia społeczna używa wielu metod umożliwiających znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące zachowań społecznych. Metody te można podzielić na trzy rodzaje: obserwacyjne, korelacyjne i eksperymentalne[10].

  • Metody obserwacyjna - opis zachowań społecznych.

Metoda ta polega na obserwowaniu ludzi oraz systematycznym dokonywaniem zapisów pomiarów i spostrzeżeń dotyczących ich zachowań. Metoda przybiera różne formy w zależności od tego co motywuje badacza, czego szuka. Jedną z takich form jest etnografia - metoda polegająca na próbie zrozumienia grupy lub kultury poprzez obserwowanie jej od wewnątrz. Celem etnografii jest zbadanie i poznanie złożoności danej grupy poprzez obserwacje jej w działaniu[11].

Jednym z rodzajów metody obserwacyjnej jest analiza archiwalna polegająca na badaniu zgromadzonych dokumentów (najczęściej archiwalnych) np. pamiętników, czasopism, gazet, fotografii itp. Źródła te dostarczają wiele informacji o tym jak społeczeństwo kreuje siebie[12].

Ograniczenia metody obserwacyjnej: metodą tą można badać wyłącznie publiczne zachowania i dokumenty, nie pozwala ona natomiast zgłębić ludzkich myśli i zachowań w prywatnym życiu[13].

  • Metody korelacyjne - przewidywanie zachowań społecznych.

Jest to metoda polegająca na konsekwentnym pomiarze dwóch zmiennych i analizie zależności między nimi. Próbuje odpowiedzieć na pytanie w jakim stopniu można przewidzieć jedną zmienna na podstawie drugiej. Badacze formułują te zależności za pomocą współczynnika korelacji czyli liczby pokazującej, w jakim stopniu jedną zmienną można przewidzieć na podstawie innej. Metodę korelacyjną często wykorzystuje się w sondażach, czyli badaniach przeprowadzonych na grupie ludzi, którzy odpowiadają (najczęściej anonimowo) na pytania dotyczące ich postaw lub zachowań[14].

Ograniczenia metody korelacyjnej: bada zależności między zmiennymi, a nie stwierdza ich przyczynowości.

  • Metody eksperymentalne - odpowiadanie na pytania o przyczynę.

Jedna z najczęściej wykorzystywanych metod przez badaczy, polegająca na przypadkowym przydzieleniu uczestników badania do różnych wariantów sytuacji. Są one niemal identyczne z wyjątkiem zmiennej niezależnej, której wpływ przyczynowy na reakcje uczestników jest analizowany.

Wyróżniamy eksperymenty: naturalne, w terenie oraz laboratoryjne[15].

Przykładowe zastosowania psychologii społecznej

  • Skuteczne przekonywanie, zastosowanie różnych technik psychologicznych wpływa na wyniki np. negocjacji biznesowych,
  • Właściwa autoprezentacja, znajomość podstaw psychologii społecznej znacząco poprawia sposób odbierania ludzi przez innych,
  • W biznesie, psychologia społeczna pomaga w budowaniu dobrych relacji z klientami i partnerami, w dużym stopniu wykorzystywana jest w zarządzaniu pracownikami czy przy tworzeniu marki i pozycji na rynku,
  • Marketing, większość reklam jest tworzona w oparciu o wiedzę z zakresu psychologii społecznej,
  • Kampanie wyborcze tworzone są w taki sposób, aby ich wpływ był na ludzi jak największy.

Zobacz także: Efekt silniejszego.

Psychologia społeczna - mocne strony

Psychologia społeczna jest skutecznym sposobem zrozumienia, jak ludzie wpływają na siebie nawzajem i jak społeczne interakcje wpływają na zachowanie. Oto niektóre z jej mocnych stron:

  • Pozwala lepiej zrozumieć, jak ludzie wpływają na siebie nawzajem - psychologia społeczna umożliwia badanie wpływu otoczenia i środowiska na jednostki, a także wpływu jednostek na siebie nawzajem. Umożliwia to lepsze zrozumienie, jak ludzie oddziałują na siebie w społeczeństwie.
  • Umożliwia zrozumienie wpływu zachowań i norm społecznych - psychologia społeczna umożliwia badanie, jak zachowania i normy społeczne wpływają na zachowanie jednostek. Pozwala to lepiej zrozumieć, jak ludzie wchodzą w interakcje z innymi i jak wpływa to na ich zachowanie.
  • Umożliwia zrozumienie wpływu grupy na jednostki - psychologia społeczna również umożliwia badanie wpływu grupy na jednostkę. Pozwala to lepiej zrozumieć, jak grupy i interakcje społeczne wpływają na zachowanie jednostek.
  • Umożliwia zrozumienie wpływu kultury na zachowanie - psychologia społeczna może również pomóc w zrozumieniu, jak kultura i sytuacje społeczne wpływają na zachowanie jednostek. Pozwala to lepiej zrozumieć, jak różne sytuacje i kultury wpływają na zachowanie ludzi.

Psychologia społeczna - ograniczenia

Psychologia społeczna ma wiele ograniczeń i słabych stron.

  • Pierwszym problemem jest to, że wyniki badań są często trudne do generalizacji na poziomie społecznym lub kulturowym. Wynika to z faktu, że odpowiedzi jednostki mogą być bardzo zróżnicowane w zależności od okoliczności.
  • Kolejnym problemem jest to, że wyniki badań są zwykle wykorzystywane do wyciągania ogólnych wniosków, które mogą być nieprecyzyjne lub nieadekwatne.
  • Kolejnym zagadnieniem jest to, że badania często są ograniczone do grup jednostek o podobnym pochodzeniu lub typie osobowości, co oznacza, że wyniki nie mogą być generalizowane na inne grupy ludzi.
  • Ostatnim problemem jest to, że wyniki często są trudne do interpretacji, ponieważ istnieje wiele czynników, które mogą wpływać na wynik badania.

Psychologia społeczna - inne związane podejścia

Innymi metodami lub podejściami związanymi z psychologią społeczną są:

  • Teoria poznawczo-behawioralna: ta teoria skupia się na tym, jak ludzie przetwarzają informacje społeczne i jak te informacje wpływają na ich zachowanie.
  • Teoria społecznego wpływu: ta teoria jest zainteresowana tym, w jaki sposób inne osoby lub grupy społeczne wpływają na indywidualne zachowanie.
  • Teoria percepcji społecznej: ta teoria skupia się na tym, jak ludzie interpretują zachowania i wyciągają wnioski na temat innych ludzi na podstawie obserwowanych zachowań.
  • Teoria zaangażowania społecznego: ta teoria skupia się na tym, jak osoby angażują się w interakcje społeczne i jak te interakcje wpływają na ich późniejsze zachowanie.

Podsumowując, istnieje wiele różnych podejść i metod psychologii społecznej, które badają wpływ, jaki otoczenie wywiera na jednostki, w jaki sposób ludzie interpretują zachowania innych oraz jak osoby angażują się w interakcje społeczne.

Przypisy

  1. Wojciszke B., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 20
  2. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 29
  3. Mika S., Psychologia społeczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 7
  4. Mika S., Wstęp do psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972, s. 11
  5. Domachowski W., Przewodnik po psychologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 13
  6. Mika S., Wstęp do psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972, s. 11-12
  7. Mika S., Wstęp do psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972, s. 12-14
  8. Mika S., Wstęp do psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972, s. 14-18
  9. Wojciszke B., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 20-24
  10. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 49-50
  11. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 51
  12. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 52
  13. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 68
  14. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 53
  15. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 57

Bibliografia

  • Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012
  • Bilewicz M., Olechowski M., (2014), Psychologia społeczna w pułapkach zaangażowania: Polska i świat, "Stan Rzeczy", Warszawa, nr 6
  • Cichocka A., Bilewicz M., (2010), Co się kryje w nieistotnych efektach statystycznych? Możliwości zastosowania analizy supresji w psychologii społecznej, "Psychologia społeczna", Warszawa, tom 5, nr 2-3(14)
  • Domachowski W., Przewodnik po psychologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
  • Mika S., Psychologia społeczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984
  • Mika S., Wstęp do psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972
  • Olechowski M., (2012), Kryzys psychologii, psychologia kryzysu , "Psychologia społeczna", Warszawa, tom 7, nr 3(22)
  • Wojciszke B., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016


Autor: Monika Kaszelna, Karolina Krzystanek