Zdolność prawna

"Zdolność prawna oznacza zdolność do tego, by być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego". Zgodnie z tą definicją każda istota ludzka nie zważając na wiek i stan psychiczny może być zarówno właścicielem, wierzycielem bądź dłużnikiem.

Nabycie zdolności prawnej

Zgodnie z kodeksem cywilnym art. 8 każdy człowiek, czyli osoba fizyczna nabywa zdolność prawną w chwili urodzenia. Kwestią sporną od dawna jest sytuacja nasciturusa, czyli dziecka poczętego. W obowiązujących nas przepisach nie możemy znaleźć jednoznacznego rozwiązania tego sporu, ale możemy znaleźć poszczególne rozwiązania dla konkretnych sytuacji. Dowiadujemy się z nich między innymi, że:

• dziecko poczęte, a nienarodzone może być spadkobiercą i zapisobiercą (art. 927 §2 i art. 972)
• występuje możliwość upominania są o zadośćuczynienie za wyrządzone szkody przed urodzeniem np. uszkodzenie ciała, rozstrojenie zdrowia na skutek szkodliwego oddziaływania na płód lub też konsekwencja śmierci ojca zaraz przed narodzinami (art.446)
• występuje możliwość stwierdzenia ojcostwa dziecka poczętego przez ojca, który nie jest mężem matki (art.75 §1 k.r.o.)
• jeżeli występuje taka potrzeba, można ustanowić dozór kuratora (art 182 k.r.o.).

Zgodnie z obecnym stanem prawnym uważa się, że nasciturus posiada zdolność prawną warunkową. Oznacza to, że nabywa się ją pod warunkiem, jeżeli dziecko poczęte urodzi się żywe. Innymi słowy nasze prawo cywilne stosuje się do rzymskich zasad, które zakładają, że dziecko poczęte powinniśmy zawsze uważać za narodzone jeżeli w grę wchodzi jego dobro.

Utrata zdolności prawnej

Każdy osoba fizyczna posiada zdolność prawną do momentu jej śmierci lub uznania jej za osobę zmarłą. Utratę zdolności prawnej egzekwuje się poprzez odpowiednie orzeczenie lekarskie, czyli akt zgonu. Może się zdarzyć, że stwierdzenie zgonu w zwykłym trybie jest niemożliwe i nie można było sporządzić aktu zgonu. Jednakże jeżeli przykładowo osoba fizyczna została uznana za zaginioną i nie ma od niej żadnych wieści przez długi czas istnieje możliwość zastosowania jednej z dwóch instytucji prawa cywilnego, czyli sądowe stwierdzenie zgonu lub uznanie za zmarłego.

Zdolność prawna osób prawnych

Zdolność prawna osób prawnych jest jednym z podstawowych pojęć prawa cywilnego. Osoba prawna to podmiot, który posiada zdolność prawną, czyli zdolność do nabywania praw i zobowiązań. Osoby prawne mogą być tworzone zarówno przez ustawodawcę, jak i przez umowę między jej członkami.

Osoby prawne są odrębnymi podmiotami prawnymi, które mają osobowość prawną. Oznacza to, że posiadają one zdolność do posiadania majątku, nabywania praw autorskich, zaciągania zobowiązań oraz uczestniczenia w transakcjach prawnych. Osoby prawne mają również zdolność do bycia stroną w procesach sądowych.

Przykładem osób prawnych są spółki handlowe, stowarzyszenia, fundacje oraz jednostki samorządu terytorialnego. Te podmioty działają w imieniu własnym i posiadają zdolność do podejmowania działań prawnych.

Zdolność prawna osób prawnych umożliwia im nabywanie praw i zobowiązań na własny rachunek. Osoby prawne mogą zawierać umowy, nabywać nieruchomości, prowadzić działalność gospodarczą oraz działać na rynku finansowym. Posiadając zdolność prawną, osoby prawne mogą również występować jako strony w procesach sądowych, zarówno jako powód, jak i pozwany.

Jednak zdolność prawna osób prawnych nie jest nieograniczona. Podmioty te działają w granicach ustawy, która określa ich uprawnienia i obowiązki. Przykładowo, spółki handlowe posiadają zdolność do prowadzenia działalności gospodarczej, ale muszą przestrzegać przepisów dotyczących obowiązków podatkowych, ubezpieczeniowych oraz prawa pracy.

Zdolność prawna jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi

Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi to podmioty, które nie posiadają zdolności prawnej, ale są wyposażone w zdolność prawną w zakresie realizacji określonych celów. Są to często jednostki tworzone przez osoby prawne, takie jak przedsiębiorstwa czy instytucje.

Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi mogą być np. oddziałami przedsiębiorstw, filiami instytucji naukowych czy fundacji. Choć takie podmioty nie posiadają osobowości prawnej, to jednak mogą działać na własny rachunek w zakresie swojej działalności.

Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi posiadają zdolność prawną tylko w zakresie swojej działalności. Oznacza to, że mogą nabywać prawa i zobowiązania dotyczące realizacji swoich celów statutowych. Jednak ich zdolność prawna jest ograniczona do działań związanych z tymi celami.

Na przykład, oddział przedsiębiorstwa może samodzielnie zawierać umowy dotyczące sprzedaży swoich produktów, ale nie może podejmować decyzji dotyczących zmiany struktury organizacyjnej macierzystej firmy. Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi działają na podstawie upoważnienia, które jest im udzielane przez osobę prawną, która je utworzyła.

Zdolność prawna jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi jest zależna od ich istnienia i utrzymania się w określonym kształcie. W przypadku likwidacji takiej jednostki, jej zdolność prawna zostaje utracona. Jednak w przypadku przekształcenia jednostki organizacyjnej, jej zdolność prawna przechodzi na nowo powstały podmiot.

Warunki nabywania i utraty zdolności prawnej przez jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi są określane w przepisach prawa oraz w statutach tych jednostek. Przykładowo, w przypadku fundacji, zdolność prawna nabywana jest poprzez wpis do rejestru fundacji, a utracona w przypadku jej likwidacji.

Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych to zdolność jednostki lub podmiotu prawnego do bycia podmiotem stosunków prawnych. Oznacza to, że osoba posiadająca zdolność do czynności prawnych może być stroną umowy, nabywać prawa i obowiązki oraz dokonywać czynności prawnych. W przypadku podmiotów prawnych, takich jak spółki czy organizacje, zdolność do czynności prawnych oznacza możliwość działania w ramach swoich statutowych celów i realizowania swoich praw i obowiązków.

Zdolność prawna to ogólna zdolność do posiadania praw i obowiązków. Obejmuje ona zarówno zdolność do czynności prawnych, czyli możliwość dokonywania czynności prawnych, jak i zdolność do posiadania praw i obowiązków w sposób ogólny. Zdolność do czynności prawnych jest z kolei jednym z elementów zdolności prawnej, ale nie jest jedynym. Osoba lub podmiot prawniczy może posiadać zdolność prawną, ale być pozbawionym zdolności do czynności prawnych, na przykład w przypadku osób nieletnich.

Zdolność do czynności prawnych jest istotna w kontekście nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Osoba posiadająca zdolność do czynności prawnych może zawierać umowy, nabywać własność, dziedziczyć oraz dokonywać innych czynności prawnych. Bez zdolności do czynności prawnych nie byłoby możliwe funkcjonowanie społeczeństwa opartego na prawie, ponieważ jednostki nie mogłyby nabywać praw ani zaciągać zobowiązań.

Wpływ zdolności prawnej na życie społeczne, gospodarcze i polityczne

Zdolność prawna a demokratyczne państwo prawne

Zdolność prawna odgrywa istotną rolę w ramach demokratycznego państwa prawnego. Demokratyczne państwo prawne zakłada, że obywatele mają swoje prawa i obowiązki oraz są równi wobec prawa. Zdolność prawna gwarantuje jednostkom możliwość korzystania z tych praw i obowiązków. Bez zdolności prawnej, demokracja i państwo prawa tracą swoje znaczenie, ponieważ obywatele nie byliby w stanie uczestniczyć w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym.

Zdolność prawna umożliwia jednostkom i podmiotom prawno-gospodarczym aktywne uczestnictwo w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym. Osoby posiadające zdolność do czynności prawnych mogą zakładać przedsiębiorstwa, zatrudniać pracowników, nabywać i sprzedawać nieruchomości, zawierać umowy handlowe oraz uczestniczyć w procesach politycznych, na przykład głosując w wyborach. Zdolność prawna jest zatem niezbędnym warunkiem dla pełnego uczestnictwa jednostek i podmiotów w życiu społeczeństwa.

Zdolność prawna a prawa i obowiązki cywilnoprawne

Zdolność prawna jest bezpośrednio powiązana z prawami i obowiązkami cywilnoprawnymi. Osoba posiadająca zdolność do czynności prawnych może korzystać z praw cywilnoprawnych, takich jak prawo do własności, wolności osobistej czy dochodzenia roszczeń. Jednocześnie, osoba taka ma również obowiązki wynikające z prawa cywilnego, na przykład obowiązek przestrzegania umów, niezależnie od tego, czy jest to umowa zawarta z inną osobą fizyczną czy podmiotem prawnym.

Zdolność prawna odgrywa istotną rolę w regulowaniu relacji między jednostkami i podmiotami prawnymi. Dzięki zdolności do czynności prawnych, jednostki i podmioty prawnicze mogą zawierać umowy, nabywać prawa i obowiązki, a także dochodzić swoich roszczeń przed sądem. Zdolność prawna zapewnia równość stron w umowach oraz umożliwia skuteczne egzekwowanie praw w przypadku ich naruszenia. Bez zdolności prawnej, nie byłoby możliwe funkcjonowanie systemu prawnego w zakresie regulacji relacji między jednostkami i podmiotami prawnymi.

Zdolność prawna — artykuły polecane

Oszczerstwo — Zdolność do czynności prawnych — Osoba fizyczna — Zaniechanie — Kodeks cywilny — Postępowanie sądowe — Prawa autorskie — Właściciel — Koncesja

Bibliografia

• Boratyński J. (2006), Człowiek w środowisku. Część 2. Prawne uwarunkowania życia człowieka, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
• Pyziak-Szafnicka M., Robaczyński W., Kawecka-Stępień M. (2012), Elementarny kurs prawa cywilnego Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Blanka Bojarska, Marcelina Drobot, Oliwia Skowron