Papiery dłużne

Według "Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi" papierami wartościowymi są akcje, prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne, a także inne papiery wartościowe wyemitowane na podstawie właściwych przepisów. Są to także zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych, jak na przykład prawo poboru, prawo do dywidendy, a także inne, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych, takie jak opcje, kontrakty terminowe, lub kwity depozytowe.

Dłużne papiery wartościowe to papiery wartościowe opiewające na wierzytelności. Papiery te inkorporują, jako podstawowe prawo majątkowe, wierzytelność właściciela papieru wartościowego wobec wystawcy papieru wartościowego. W przypadku tego rodzaju papierów, wierzytelność pełni samodzielna funkcję. Inne uprawnienia, które w zależności od typu papieru wartościowego, są inkorporowane w papierze wartościowym wierzycielskim, pełnia funkcje akcesoryjną w stosunku do inkorporowanej wierzytelności. Są to papiery wartościowe opiewające na wierzytelności pieniężnej. Dłużne papiery wartościowe to, ogólnie rzecz ujmując, sekurytyzowany (zamieniony na papier wartościowy) określony dług, który może przyjmować bardzo różnorodne formy (K. Liberadzki 2014, s. 9) Przykładami mogą być: czeki, weksle, obligacje, bony handlowe, listy zastawne, warranty.

Obligacja jest "papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. " [[[Ustawa]] z dnia 29 czerwca 1995 o obligacjach, art. 4 ust. 1]. Podobnymi papierami wartościowymi, które również emitowane są w serii oraz w których emitenci zobowiązują się do ich wykupu wraz ze spłatą odsetek, są bony pieniężne NBP, bony bankowe, bony inwestorskie. Czek (gotówkowy oraz rozrachunkowy) stanowi jedną z form bankowych rozliczeń pieniężnych, w której to rozliczenia przeprowadzane są w wykonaniu porozumienia, zwanym też "umową czekową". Jest ono zawierane pomiędzy wystawcą czeku, posiadającym w tym banku fundusze, a bankiem, który uprawnia wystawcę do rozporządzania tymi funduszami przy pomocy czeków.

Weksel jest to papier wartościowy w którym jego wystawca, sam zobowiązuje się wypłacić określoną sumę pieniężną, albo poleca zapłatę osobie trzeciej. Wyróżniamy weksle własne oraz weksle trasowane. Weksel posiada 5 funkcji: funkcję płatniczą, funkcję kredytową, funkcję obiegową, funkcję gwarancyjną oraz funkcję refinansową.

List zastawny "jest to papier wartościowy inkorporujący wierzytelność pieniężną, jaka przysługuje legitymowanemu z tego papieru względem banku hipotecznego, będącego emitentem listów" [Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 o listach zastawnych i bankach hipotecznych, art. 3 ust.1]

TL;DR

Artykuł omawia różne rodzaje papierów wartościowych, w tym dłużne papiery wartościowe takie jak obligacje, czeki, weksle i listy zastawne. Przedstawione są definicje i funkcje każdego z tych papierów, a także omówione są regulacje prawne dotyczące ich emisji i obrotu. Artykuł podaje również przykłady różnych rodzajów obligacji oraz omawia kryteria podziału papierów wartościowych ze względu na okres zwrotu, grupę emitentów i rodzaj oprocentowania.

Praktyka

Podkreślenie, że kryterium wyróżnienia papierów wartościowych wierzycielskich wymaga, aby ucieleśniały one wierzytelności jako prawo podstawowe wynika z faktu, że w praktyce obrotu występują złożone typy papierów wartościowych, które inkorporują prawa o niejednolitym charakterze. Papiery wartościowe wierzycielskie (dłużne) mogą opiewać, i zazwyczaj opiewają na wierzytelności pieniężne, ale mogą obejmować także wierzytelności niepieniężne (np. obligacje zamienne na akcje uprawniając do zamiany obligacji na akcje, obligacje z prawem pierwszeństwa, które uprawniają obligatariuszy do subskrybowania akcji spółki z pierwszeństwem przed jej akcjonariuszami).

Rodzaje

Do najczęściej występujących papierów wartościowych wierzycielskich (dłużnych) należą:

• Weksle,
• Obligacje,
• Czeki,
• Listy zastawne,
• Bankowe papiery wartościowe,
• certyfikaty inwestycyjne,
• prawa pochodne,
• W doktrynie praw przyjmuje się, że, co do zasady, charakter papierów wartościowych wierzycielskich mają losy i inne dowody udziału w grze lub zakładzie dotyczące wierzytelności pieniężnej lub niepieniężnej w zależności od rodzaju wygranej (np. wygrana rzeczowa w postaci samochodu, mieszkania, biletów lotniczych)

Obligacje

Jest to najczęściej pojawiający się papier wartościowy o charakterze dłużnym. Jest to papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym. Art. 4 ust 1 i ust. 2. Inaczej mówiąc obligacje to dług emitenta w stosunku do posiadacza obligacji (obligatoriusza). Obligacje są papierami wartościowymi, stąd ze swojej istoty podlegają obrotowi na rynku wtórnym (K. Liberadzki 2014, s. 9) Emitowanie obligacji przez rząd to jeden z głównych sposobów finansowania długu publicznego oraz deficytu budżetowego. Obligacje są również emitowane przez banki. W ten sposób realizują one politykę monetarną. Emisja obligacji przez przedsiębiorstwa spowodowała powiększenie rynku obligacji. W krajach wysoko rozwiniętych rynki obligacji są znacząco większe od rynków akcji. Obligacje mogą zostać sklasyfikowane ze względu na różne kryteria. Można wyróżnić na przykład obligacje (K. Liberadzki 2014, s. 15):

• krajowe, zagraniczne oraz euroobligacje
• imienne i na okaziciela
• inkorporujące wierzytelności pieniężne i niepieniężne
• stało-, zmienno - i zeroodsetkowe
• krótko-, średnio - i długoterminowe
• skarbowe (państwowe), municypalne (komunalne), przedsiębiorstw, hipoteczne
• emitowane w formie materialnej oraz zdematerializowane
• niezabezpieczone i zabezpieczone, ABS oraz covered bonds

Prawo polskie wyróżnia również obligacje szczególnego typu (K.Liberadzki 2014, s. 15):

• obligacje uprawniajace do objęcia akcji: obligacje zamienne, obligacje z prawem pierwszeństwa oraz obligacje partycypacyjne
• obligacje przychodowe
• obligacje z prawem wezwania emitenta/posiadacza do przedterminowego wykupu/odkupu

Źródła regulacji prawnych

Obecnie, w Polsce, zasady emisji oraz obrotu obligacjami określa Ustawa o obligacjach z dnia 29 czerwca 1995 r. Podstawy prawne do emisji obligacji przedsiębiorstw państwowych zostały utworzone w roku 1985, kiedy to było wydane odpowiednie Rozporządzenie Rady Ministrów. Aktualnie obligacje są emitowane głównie przez Skarb Państwa, w imieniu którego, w tej sytuacji, występuje Minister Finansów.

Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe w Polsce ściśle reguluje zasady wystawiania oraz obrotu tymi papierami wartościowymi, a także elementy składowe tych dokumentów. Geneza powstania tego papieru wartościowego sięga XII wieku. Na przestrzeni wieków pozycja weksla wzmacniała się, nastąpił rozwój tej formy rozliczeń. W Polsce, dokument ten nabrał znaczenia ponownie po 1989, gdy to uległy dezaktualizacji przepisy prawne, eliminujące weksel z systemu rozliczeń.

Przepisy prawne, dotyczące rozliczeń w formie czeków zawarte są w Ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe. Ta forma rozliczeń, podobnie jak weksle, wywodzi się z czasów średniowiecza, natomiast istotny rozwój nastąpił wraz z rozwojem przemysłu czyli w XIX wieku.

Rodzaje

Według kryterium okresu zwrotu można podzielić dłużne papiery wartościowe na:

• długoterminowe, z okresem zwrotu wynoszącym ponad rok (np.: obligacje, listy zastawne)
• krótkoterminowe z okresem zwrotu nie przekraczającym rok (np.: bony skarbowe, bony przedsiębiorstw).

Według kryterium grupy emitentów:

• państwowe (np.: bony skarbowe)
• instytucji finansowych bądź przedsiębiorstw (np.: listy zastawne, obligacje przedsiębiorstw)

Według kryterium rodzaju oprocentowania:

• stałym oprocentowaniu (np.: bony pieniężne)
• zmiennym oprocentowaniu (np.: obligacje)
• zerokuponowe (np.: obligacje zerokuponowe)

Papiery dłużne — artykuły polecane

Obligacje — Listy zastawne — Instrumenty finansowe — Obligacje skarbowe — Emitent — Emisja obligacji — Bony skarbowe — Instrumenty rynku pieniężnego — Depozyt

Bibliografia

• Bączyk M., Koziński M., Michalski M., Pyzioł W., Szumański A., Weiss I. (2000), Papiery wartościowe, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Zakamcze
• Bień W. (2008), Rynek papierów wartościowych, Wydawnictwo Difin, Warszawa
• Cybulski J. (1993), Papiery wartościowe w obrocie krajowym i zagranicznym. Giełda: akcje, czeki, weksle, obligacje, konosament, Gdańska Grupa Promocyjna, Gdańsk
• Gorczyńska A. (2013), Emisja obligacji korporacyjnych jako forma pozyskania kapitału w celu poprawy efektywności działania przedsiębiorstwa, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej
• Komosa T. (2003), Papiery Wartościowe, Warszawa
• Liberadzki K. (2014), Dłużne papiery wartościowe, Difin, Warszawa
• Romanowski M. (2006), System Prawa Prywatnego. Prawo papierów Wartościowych t. XVIII, C.H. Beck, Warszawa
• Socha J. (1998), Rynek, Giełda, Inwestycje, Wydawnictwo Olympus, Warszawa
• Ustawa z dnia 15 stycznia 2015 r. o obligacjach Dz.U. 2015 poz. 238
• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Dz.U. 1997 nr 118 poz. 754
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Dz.U. 1997 nr 140 poz. 940
• Ziarko-Siwek U. (2009), Jednostki samorządu terytorialnego jako emitenci papierów wartościowych, Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, ROK LXXI - zeszyt 3

Autor: Piotr Talik, Anastazja Samarska, Magdalena Bosak

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.