Zakupoholizm

Zakupoholizm - zwany również kupnoholizmem, shopoholizmem, oniomanią, natręctwem kupowania czy po prostu kompulsywnymi zakupami. Jest to zaburzenie behawioralne, prowadzące do uzależnienia. Możemy je opisać, iż zaburzenie to jest nałogiem. Osoba uzależniona nie jest w stanie nad nim zapanować. Zaburza codzienne funkcjonowanie.

Patrząc na inne zaburzenia behawioralne, można stwierdzić, że zakupoholizm nie jest błahym problemem. Można powiedzieć, że choroba ta, dotyczy od 2-8% dorosłych. Oczywiście bardziej dotyczy kobiet, które aż w 90% się uzależniają. Początki zakupoholizmu szacuje się na wiek nastoletni lub dwudziestoparoletni i trwa przewlekle. Na ten moment, nie ma wystarczającej ilości badań, aby dokładnie obliczyć rozkład demograficzny osób chorych na zakupoholizm.

Zakupoholizm, jest to…

• choroba cywilizacyjna, związana z ciągłym dążeniem do zaspokojenia konsumpcyjnych potrzeb
• zaburzenie, upodabniające się do chorób np. hazardu

TL;DR

Zakupoholizm, czyli uzależnienie od kupowania, jest poważnym problemem społecznym. Wywołuje go ciągłe narażanie się na reklamy i promocje, które nakłaniają do zakupów. Zakupoholizm może być wykorzystywany przez firmy w celu poprawy wyników sprzedażowych. Osoby uzależnione od zakupów doświadczają krótkotrwałej ulgi po zakupie, ale szybko wracają do myśli o kolejnych zakupach. Uzależnienie to może prowadzić do problemów finansowych i innych zaburzeń psychicznych. Czynniki ryzyka to m.in. uzależnienia chemiczne, zaburzenia nastroju i odżywiania.

Zakupoholizm działaniem marketingowym

"Polscy konsumenci zarabiają coraz więcej, co zwiększa dostępność różnego rodzaju dóbr konsumpcyjnych, a ich nabywanie jest synonimem dobrobytu" (Ertmańska K. 2012, s. 190).

Głównym powodem występowania zaburzeń behawioralnych w postaci zakupoholizmu, są zmiany cywilizacyjne, które wręcz nakazują by mieć konsumpcyjny styl życia. "Świat jest zmaterializowany". Każdy dzień usłany jest wszelkimi reklamami, promocjami, "ofertą dnia", szyldami; "nie przegap tego". Marketing działa na szeroką skalę, by przykuć nasz wzrok. Przyczynia się w ten sposób do wzrostu ryzyka uzależnienia od zakupów. Mimo że dana osoba nie będzie chciała nic kupić, to reklama sprawi wręcz, że taki konsument będzie chciał jak najszybciej ją zdobyć. Każdego dnia, świat narasta z postępem cywilizacyjnym, rozwojem technologii, pomijaniem kontroli emocjonalnej. Zakupoholizm jest naprawdę wielkim problemem społecznym. Trzeba reagować już na samym początku i nie dać się uzależnić, ponieważ prowadzi do negatywnych emocji. Uzależnienia od zakupów kompulsywnych są często bagatelizowane. Zachowania te, motywowane są ucieczką od negatywnych emocji, depresji, problemów w pracy (Koryczan P., Sęktas M., Dybczak L., Malicka K. 2017, s. 79).

Zakupoholizm może być wykorzystywany przez różne firmy w celu poprawy ich wyników. Robią to, za pomocą różnorodnych narzędzi marketingowych. Wzbudzenie w konsumentach ogromnej potrzeby posiadania danego produktu lub usługi. Fakt posiadania tego przez innych sprawia, że konsumenci kupują produkty bezmyślnie, pod wpływem reklamy czy innych bodźców. Dzięki dobremu doborowi narzędzi marketingowych dany produkt sprzedaje się lepiej, co poprawia wyniki firmy.

Badania odnośnie do kupowania wykazały, iż poprzez robienie zakupów dostarczamy sobie pozytywnych emocji. Jest to pewien wymiar i sposób spędzania wolnego czasu a także krótkotrwała gratyfikacja. Trzeba pamiętać, że intensywne i długotrwałe robienie zakupów, może przerodzić się w negatywne konsekwencje - zakupoholizm. Po czasie reakcji dokonania zakupów, następuje spadek napięcia. Zakupoholicy, bo tak właśnie nazywamy osoby uzależnione od zakupów, doświadczają ciągłych zakupów a także powracających myśli o kupowaniu, co stwarza wrażenie obsesyjne i kompulsywne. Po akcie zakupu, osoba na chwilę odczuwa ulgę, jednak szybko to się zmienia i ciągle powracają do niej myśli o zakupie czegoś nowego. Zakup zapewnia krótkotrwałą przyjemność, przeradzając się w negatywne konsekwencje w dłuższym okresie.

Badacze zakupoholizmu - Thomas O'Guinn i Ronald Faber (lata 80. XX wieku), doszli do wniosku, iż ciągłe, przymusowe kupowanie, nie jest celem zdobycia rzeczy, które wydają się być potrzebne, jednak usunięciem dyskomfortu i napięcia psychicznego (Hoffmann 2012, s. 36).

Zakupoholizm może przerodzić się w problemy finansowe, zaciągnięcie kredytu, ryzyka zachowań kryminalnych czy samobójstwa.

Etapy kompulsywno-obsesyjnego kupowania

Etapy tworzące cykl zaburzenia zakupoholicznego (Koryczan P., Sęktas M., Dybczak L., Malicka K. (2017) s. 80):

1. negatywny afekt, zaniżona samoocena
2. kompulsywne kupowanie
3. wyrzuty sumienia i poczucie winy po kumpulsywnym i impulsywnym zakupie
4. zmniejszenie afektu wynikającego z poczucia winy po poprzednim zakupie
5. powrót do pierwszego punktu, ponowny przebieg cyklu

Kryteria rozpoznawania zakupoholizmu

Kryteriami rozpoznawania zakupoholizmu jest (Krzystanek M., Stolarczyk A., Piekarska-Bugiel K., Wojnar R., Martyniak E. 2016, s. 149):

1. nadmierna, niekontrolowana chęć robienia zakupów
2. różne zachowania zakupowe doprowadzające do niestałości, nerwowości połączone z nieumiejętnością zapanowania nad sobą
3. nieracjonalne podejście do zakupów, czyli zakup niepotrzebnych rzeczy tylko po to, by "coś kupić"
4. nadmierna konsumpcja czasu (Krzystanek M., Stolarczyk A., Piekarska-Bugiel K., Wojnar R., Martyniak E. 2016, s. 149).

Czynniki ryzyka

Zakupoholizm przeradza się w różne zaburzenia psychiczne (Krzystanek M., Stolarczyk A., Piekarska-Bugiel K., Wojnar R., Martyniak E. 2016, s. 150):

• uzależnienia chemiczne
• zaburzenia nastroju
• zaburzenia odżywiania
• zaburzenia lękowe
• zaburzenia związane z gromadzeniem i zbieractwem

Zakupoholizm — artykuły polecane

Stres — Uzależnienia behawioralne — Dysonans poznawczy — Promocja zdrowia — Moda na produkt — Zachowania konsumentów — Konsumpcjonizm — Baby boomers — Rehabilitacja

Bibliografia

• Ertmańska K. (2012), Zachowania młodych konsumentów - zakupy kompulsywne, Zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr. 711
• Hoffmann B. (2012), Psychospołeczne uwarunkowania uzależnienia od zakupów, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze nr 8
• Konarska J., Kustra P., Janiszewska M., Drop B., Barańska A. (2020), Zakupoholizm - komu zakupy rujnują życie?, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
• Koryczan P., Sęktas M., Dybczak L., Malicka K. (2017), Uzależnienie od zakupów - przegląd badań, Uniwersytet Gdański
• Krzystanek M., Stolarczyk A., Piekarska-Bugiel K., Wojnar R., Martyniak E. (2016), Zakupoholizm - nowe wyzwania terapeutyczne, Psychiatria, tom 13, nr 3
• Kurlak I. (2018), Wybrane zagadnienia problematyki kompulsywnego zachowania: Uzależnienie od zakupów (oniomania), Wydział nauk pedagogicznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

Autor: Weronika Skałka