Wyuczona bezradność

Wyuczona bezradność jest zespołem zaburzeń emocjonalnych i poznawczych. Nieprawidłowości dotyczą również samooceny i motywacji. powodem takich odchyleń są doświadczenia z przeszłości polegające na utracie kontroli przez podmiot. Występują trzy wyróżnione przez specjalistów koncepcje wyuczonej bezradności (T. Jarmakowski, 2009, s. 57):

• Koncepcja M.E. P. Seligmana zakłada, że jednostka poddana doświadczeniom, w których doznaje bezradności a jej reakcje nie mają wpływu na sytuację, utrwalają przekonanie, że nie mają one wpływu również na wydarzenia w przyszłości.
• Koncepcja Y. Abramson'a, M. Seligman'a i J. Teadale jest rozbudowaną koncepcją poprzedniej. Powstała ona w konsekwencji rozbudowy form badań i ich wyników, przeczących wcześniejszym założeniom. Zdarzały się przypadki, w których faza treningu wywoływała reakcje odwrotne do spodziewanych. Niektóre badane jednostki poddane bezradności jeszcze bardziej dążyły do rozwiązywania kolejnych zadań. Sytuacja taka miała miejsce tylko wśród dwóch gatunków - ludzi i szczurów. Nowa koncepcja bierze pod uwagę dodatkowo doświadczenie w doznawaniu bezradności. Częste porażki i sytuacje, w których podmiot traci kontrolę, przyczyniają się do powstania omawianego syndromu.
• Model informacyjny M. Kofty i G. Sędka jest kolejną uznaną koncepcją, która bazuje na teorii M.E. P. Seligmana. Zakłada jednak inny mechanizm podczas powstawania syndromu. Autorzy uważają, że organizm po wielokrotnym doznaniu bezradności przestawia się na tryb nazywany "wyczerpaniem poznawczym". Stan ten polega na braku motywacji do rozwiązywania problemów, ze względu na niechęć do kolejnej, potencjalnej porażki.

TL;DR

Wyuczona bezradność to zespół zaburzeń emocjonalnych i poznawczych, wynikający z doświadczeń utraty kontroli. Istnieją trzy koncepcje wyuczonej bezradności: Seligmana, Abramsona, Seligmana i Teadale oraz Kofty i Sędka. Style atrybucyjne odgrywają rolę w powstawaniu tego syndromu. Badania wykorzystujące testy Seligmana pozwalają identyfikować osoby z zaburzeniami wyuczonej bezradności. Symptomy obejmują niską samoocenę, zły nastrój, brak motywacji i problemy ze skupieniem. Badania sugerują, że kobiety częściej cierpią na ten syndrom, ale stereotypy płciowe mogą wpływać na te wyniki.

Style atrybucyjne

Przyczyny powstania omawianego syndromu i ich wyjaśnienie to atrybucje. Korzystanie z tych samych atrybucji opisuje się jako styl atrybucyjny. M. Seligman uważa, że style te pochodzą wprost od przeżyć jednostki w okresie dorastania. Zdarzenia, w których uczestniczymy w tym czasie bezpośrednio kształtują nasze podejście w późniejszym okresie do przeżywanych sukcesów i porażek. Ludzkie doświadczenia istotnie wpływają na nastawienie do życia i kreują poziom optymizmu. Style wyjaśniania posiadają trzy kluczowe obszary ((M. Jasiński, 2014, s. 119):

• Stałość - opisuje podejście polegające na przypisywaniu niezmiennego charakteru swoich niepowodzeń.
• Zasięg - dotyczy przenoszenia przeświadczenia o niepowodzeniach z jednych dziedzin życia na inne.
• Personalizacja - przedstawia lokowanie przyczyn niepowodzeń i upatrywanie siebie samego jako odpowiedzialnego za porażki (personalizacja wewnętrzna) lub inne osoby (personalizacja zewnętrzna).

Badania syndromu

Podczas badań dotyczących syndromu wyuczonej bezradności wykorzystuje się klasyczne badanie M.E. P. Seligmana. Badanie podzielone jest na dwie fazy (T. Jarmakowski, 2009, s. 55):

• Faza treningu, w której badany podmiot doświadcza bezradności.
• Faza testowania, podczas której badana osoba otrzymuje zadanie do rozwiązania. Zadanie to zazwyczaj jest o innym charakterze niż to, wykonane w fazie treningu.

Wyniki porównuje się do grupy kontrolnej, która w pierwszym etapie poradziła sobie z zadaniem jakie otrzymała lub nie otrzymała żadnego zadania. Na podstawie porównań wyników poziomu wykonalności zadań stwierdza się, czy podmiot ma zaburzenia związane z nasilonym stopniem bezradności.

Symptomy wyuczonej bezradności

M. Seligman podczas swoich badań zauważył, że osoby cierpiące na wyuczoną bezradność już na wstępie posiadały specyficzne, powtarzalne symptomy (M. Jasiński, 2014, s. 118):

• niska samoocena,
• niezmienny zły nastrój,
• brak motywacji,
• problemy ze skupieniem się podczas rozwiązywania powierzonych zadań,
• przeświadczenie o odpowiedzialności za niepowodzenia.

Płeć jako czynnik wyuczonej bezradności

Susan Nolen-Hoeksema w roku 1987 opublikowała badania potwierdzające hipotezę, że kobiety cierpią na syndrom wyuczonej bezradności częściej niż mężczyźni. Szczególnie małe dziewczynki za przyczynę swoich porażek, uważają brak zdolności i szybciej się zniechęcają podczas gdy chłopcy obwiniają swoją postawę do zadania i częściej przyznają, że problemy z zadaniem wynika ze zbyt małych nakładów sił i gdyby się bardziej postarali, zadanie byłoby rozwiązane. Należy pamiętać, że stereotypy dotyczące kobiet mogą mieć wpływ na kreowanie danych dotyczących płci jako czynnika. Nieproporcjonalny obiektywizm kadry kierowniczej w stosunku do kobiet może mieć istotny wpływ na budowanie podstaw do powstania syndromu (T. Jarmakowski, 2009, s. 67).

Wyuczona bezradność — artykuły polecane

Dysonans poznawczy — Burn-out — Teoria atrybucji — Pewność siebie — Konformizm — Problem społeczny — Pułapki myślenia — Polaryzacja grupowa — Podstawowy błąd atrybucji

Bibliografia

• Gąsiorowska M., Grochowska A. (2012), Spójność pojęciowa komunikatu perswazyjnego: rola prywatnych teorii rzeczywistości, wyuczonej bezradności i afektu, Przegląd psychologiczny, Lublin, tom 55, nr 3
• Jarmakowski T. (2009), Styl atrybucji, poczucie kontroli i płeć a podatność na powstanie syndromu wyuczonej bezradności, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, nr 13
• Jasiński M. (2014), Człowiek poznający samego siebie według koncepcji Seligmana (style wyjaśniania a wyuczona bezradność), Rocznik Teologii Katolickiej, Białystok, tom XIII/1
• Kolber M. (2019), Psychologiczne aspekty wyuczonej bezradności i ich implikacje pedagogiczne, Przegląd Pedagogiczny, Bydgoszcz, nr 2

Autor: Tomasz Jakubowski