Szkoła systemów społecznych
| Szkoła systemów społecznych |
|---|
| Polecane artykuły |
Szkoła systemów społecznych powstała pod wpływem nurtu strukturalnego w amerykańskiej teorii socjologii oraz dorobku tzw. psychologii postaci.
Z wymienionej wyżej psychologii postaci zaczerpnięto pojęcie systemu, który jest rozumiany jako dynamiczny zbiór części wzajemnie współzależnych ze względu na określony cel. Pojęcie systemu jest tu bardzo istotne, gdyż Ch. I. Barnard, nazwany ojcem szkoły systemów społecznych, organizację określa właśnie jako "system świadomie koordynowanego działania dwu lub więcej osób", przy czym "...każda (jego) część wiąże się z inną częścią w jakiś charakterystyczny sposób".
Więzi między elementami systemu społecznego
Motyw więzi między elementami systemu społecznego stanowi podwalinę dorobku szkoły systemów społecznych. Jej przedstawiciele wyróżniają trzy zasadnicze rodzaje "więzi", mianowicie komunikację, równowagę i podejmowanie decyzji.
- Komunikacja jest sposobem pobudzania do działania poszczególnych części systemu oraz środkiem koordynacji i kontroli. Ch. I. Barnard sformułował siedem zasad komunikacji, z których trzy najważniejsze brzmią:
- droga komunikacji powinna być możliwie najkrótsza
- droga komunikacji powinna być wykorzystana na całej swojej długości
- wszystkie informacje powinny być autentyczne
- Równowaga jest utożsamiana z mechanizmem stabilizującym organizacyjną całość oraz umożliwiającym jej adaptację do zmieniających się warunków.
- Podejmowanie decyzji jest, według przedstawicieli tego kierunku, środkiem regulowania i kierowania strategicznego.
Proces podejmowania decyzji według Herberta Simona
Zagadnieniom podejmowania decyzji wiele uwagi poświęcił Herbert Simon, laureat nagrody Nobla w tej dziedzinie. Wyróżnił cztery fazy w procesie podejmowania decyzji:
- rozpoznanie - to ustalenie, gdzie i kiedy należy podjąć decyzję
- projektowanie - to poszukiwanie różnych możliwości decyzyjnych
- wybór - to wybór decyzji najlepszej ze względu na przyjęte kryteria oceny wariantów decyzyjnych
- ocenianie - to wartościowanie decyzji podjętych wcześniej
Simon szczególną uwagę zwracał na to, aby ludzie, którzy pełnią kierownicze stanowiska podejmowali decyzje optymalne, a nie decyzje "wystarczająco dobre", gdyż te ostatnie podejmować może przeciętny człowiek. Związane jest to z tzw. zasadą ograniczonej racjonalności. Według Simona racjonalność jest ograniczona ponieważ ludzie przeważnie nie dysponują odpowiednio sprawnymi systemami przewidywania skutków oraz kryteriami oceny podejmowanych decyzji. Dlatego powinno się dążyć do tego, aby większość decyzji podejmowanych w przedsiębiorstwie sprowadzić do decyzji programowych, czyli takich, które spełniają określone kryteria i są podejmowane według ściśle określonej procedury. Jednak, gdy nie ma precedensów i doświadczenia w wyborze kierunku działania podejmuje się decyzje oparte na intuicji i inteligencji człowieka. Są to decyzje nie programowe (przeciwieństwo programowych).
Wkład innych przedstawicieli szkoły systemów społecznych w jej teorię
Dokonania Ch I. Barnarda, H.A. Simona czy J.G. Marcha w omawianej tematyce ostatnimi laty zostały znacznie spopularyzowane, szczególnie dzięki tłumaczeniu niektórych ich dzieł. Nie należy jednak zapominać nazwisk innych wybitnych przedstawicieli tego kierunku: P. Selznick, A.W. Gouldner oraz A. Etzioni.
P. Selznick
W jego dorobku znalazły się przede wszystkim badania dotyczące warunków, które mogłyby zapewnić zgodność celów ogólnych i zadań bieżących organizacji jako całości i jej poszczególnych grup (zarówno w płaszczyźnie formalnej jak i nieformalnej). Zatem należy prawidłowo dobierać kadrę i odpowiednio ją przeszkolić oraz sformalizować procedury.
A.W. Gouldner
Drugi z wymienionych, mniej znanych, przedstawicieli omawianego kierunku najpełniej w swych pracach zastosował podejście systemowe. Zinterpretował on modele systemu racjonalnego i systemu naturalnego jako narzędzia analizy organizacji. Model systemu racjonalnego określa organizację jako "racjonalnie obmyślony środek do osiągnięcia wyraźnie sprecyzowanych celów grupowych", natomiast model systemu naturalnego stanowi, iż "cele systemu są tylko jedną z potrzeb, które organizacja pragnie zaspokoić".
A. Etzioni
Trzeci z nich, natomiast traktuje organizację jako wielki złożony agregat społeczny. W systemach organizacyjnych działają grupy posiadające zarówno cele zbieżne jak i rozbieżne. Dlatego też obok współpracy pojawia się ciągła rywalizacja. Etzioni w swych pracach krytykuje szkołę stosunków międzyludzkich, a zwłaszcza instytucję tzw. demokratycznych narad, na których podejmuje się z góry zaplanowane decyzje w obecności niższego personelu.
Teoria sytuacyjna
Jednym z nowszych nurtów opartych na szkole systemów społecznych oraz szkole neoklasycznej jest tzw. teoria sytuacyjna (situstional theory) Według Bielskiego termin ten został użyty po raz pierwszy przez Lawrence'a i Lorycha, którzy udowodnili wpływ charakteru otoczenia na organizację i wynikające z niego zróżnicowanie struktury sposobu zarządzania poszczególnych jednostek i komórek organizacyjnych. Pszczołowski natomiast uważa za twórcę teorii sytuacyjnej Mocklera proponującego podejście sytuacyjne do problematyki organizacyjnej, które polega na unikaniu sformułowań zasad ogólnych, uniwersalnych i na opracowaniu oraz stosowaniu zasad szczegółowych, zrelatywizowanych do aktualnej sytuacji, zwłaszcza gospodarczej.
Rola analizy strategicznej
Pokrewna teorii sytuacyjnej jest analiza strategiczna. Ma ona swoje źródła w socjologicznej teorii ról społecznych i w teorii gier. Podstawowymi pojęciami są "aktor" i "gra". "Aktorzy" gry społecznej to aktywni uczestnicy, którzy po ocenie sytuacji realizują określone, własne strategie. "Gra" natomiast jest to proces społeczny będący ścisłą i nieuniknioną dialektyczną jednością walki i kooperacji pozytywnej, jak również jest to proces przełamywania konfliktów i sprzeczności, czy też proces umożliwiający aktorom podejmowanie skoordynowanych działań zespołowych. Według określenia autorów analizy strategicznej posługuje się ona informacjami uzyskanymi za pomocą wywiadów z aktorami, w celu określenia strategii, jakie ci aktorzy stosują wobec siebie nawzajem, a następnie zrekonstruowania gier, w które te strategie są wpisane, i do których są dostosowane. Z kolei gry te i uwarunkowane przez nie rozwiązania organizacyjne są odbiciem struktury stosunków władzy łączących poszczególnych aktorów. Ujawnienie tej struktury jest niezbędnym warunkiem pełnego rozumienia procesów regulacji całego badanego systemu działań.
Krytyka kierunku
Dorobek szkoły systemów społecznych był wielorako krytykowany. Na przykład Lussato zarzuca, że przedstawiciele szkoły preferując analizę psychospołeczną, pominęli aspekt materialny przedsiębiorstwa, głównie rozplanowanie przestrzenne jak również prace z zakresu psychologii indywidualnej i semantyki. Krytyka marksistowska wytyka szkole, że utożsamia społeczne stosunki produkcyjne z techniczną organizacją procesu produkcyjnego. Podkreślali również, że szkoła systemów społecznych w przeciwieństwie do szkoły klasycznej, czy też stosunków międzyludzkich, uważa konflikt między człowiekiem a organizacją za normalny aspekt funkcjonowania organizacji.
Bibliografia
- Organizacja i zarządzanie. Zarys problematyki., pod red. A. Stabryły i J. Trzcienieckiego, Warszawa 1986r.
- Zbigniew Martyniak, Organizacja i zarządzanie. 70 problemów teorii i praktyki., Kraków-Kluczbork 2001r.
Autor: Angelika Ziobro
