Psychologia społeczna

Z Encyklopedia Zarządzania
Psychologia społeczna
Polecane artykuły


Psychologia społeczna "zajmuje się szeroko pojętym wpływem społecznym, a więc pytaniem, w jaki sposób to, co robią, czują i myślą jedni ludzie, wpływa na to, co robią, czują i myślą inni” [1]. Wpływ społeczny to zjawisko o istotnym znaczeniu, jest to oddziaływanie słów, czynów lub samej obecności innych na nas i nasze myśli oraz postępowanie [2]. Jest to więc dziedzina psychologii, która bada wszelkie aspekty wywierania wpływu otoczenia na jednostkę.

Psychologia społeczna opiera się na założeniu, że pomiędzy człowiekiem i jego otoczeniem istnieje ścisły związek. Otoczenie oddziałuje na jednostkę poprzez wiele różniących się od siebie sytuacji, które występują w różnych momentach życia człowieka[3].

Człowiek we współczesnym świecie właściwie nieustannie znajduje się w sytuacjach społecznych. Wyjątkiem mogą być pewne zdarzenia w okresie wczesnego dzieciństwa. Jednym z kluczowych zagadnień psychologii społecznej jest zatem fakt, że sytuacje społeczne mają ogromny wpływ na zachowanie ludzi. Dlatego tak ważne jest badanie tego wpływu na jednostkę[4].

Psychologia społeczna jest nauką z pogranicza psychologii ogólnej oraz socjologii. Z pierwszej z nich czerpie ustalenia odnoszące się do mechanizmów funkcjonowania człowieka jako jednostki. Bazując natomiast na pewnych ustaleniach socjologii bada zachowania człowieka w relacjach z innymi ludźmi[5].

Zarys historii psychologii społecznej

Rozważania na tematy psychospołeczne odnaleźć można już w dziełach filozofów, takich jak Platon czy Arystoteles. Obaj wysnuwali w swych pracach wnioski mówiące o tym, że formy ustrojowe zależą od motywacji osób, które sprawują władzę. Na przestrzeni wieków pojawiały się liczne koncepcje związane z naturą ludzką, takie jak egoizm czy hedonizm, które opierają się na założeniu, iż o społecznych zachowaniach człowieka decyduje dążenie do przyjemności lub do osiągnięcia własnych celów. Takie uproszczone poglądy na naturę ludzką, zgodnie z którymi pewne potrzeby ludzkie motywują określone zachowania o charakterze społecznym, charakterystyczne są dla okresu przednaukowego w rozwoju psychologii społecznej[6].

Okres naukowy natomiast można podzielić na dwa podokresy:

  • Wczesnonaukowy, charakteryzujący się tym, że rozważania teoretyczne opierały się częściowo na danych empirycznych, jednak nie były one prowadzone w systematyczny sposób, a także nie uwzględniały wymagań badań naukowych. Jako głównych przedstawicieli tego okresu wymienić można dwóch francuskich uczonych, Gabriela Tarde oraz Gustave Le Bona. Według pierwszego z nich podstawowym procesem, który sprawia, że ludzie zachowują się podobnie, jest imitacja. Drugi z uczonych natomiast zajmował się psychologią tłumu i jest autorem słynnego dzieła o tym właśnie tytule. Pod koniec okresu wczesnonaukowego w rozwoju tej nauki po raz pierwszy pojawia się nazwa "Psychologia społeczna”[7].
  • Właściwy podokres naukowy, trwający do chwili obecnej, w którym uogólnienia i twierdzenia zaczęto budować w oparciu o dane empiryczne, gromadzone przy pomocy metod naukowych. Psychologia społeczna w tym czasie zaczęła bardzo dynamicznie rozwijać się w Stanach Zjednoczonych. To właśnie tam wykonywano najwięcej, najbardziej wszechstronnych badań, z których korzystają badacze z innych państw. Należy jednak pamiętać, że psychologia społeczna jest nauką specyficzną pod tym względem, a więc wyników badań przeprowadzonych w jednym kraju nie zawsze można odnieść do społeczności żyjącej w innym. Spowodowane jest to wielością czynników wpływających na grupy społeczne oraz jednostkę, takie jak choćby ustrój czy kultura. W Polsce psychologia społeczna zaczęła rozwijać się dopiero od roku 1959.[8]

Podstawowe podejścia teoretyczne do psychologii społecznej

Współczesna psychologia społeczna próbuje wyjaśnić występujące wpływy społeczne, jakie ludzie codziennie wywierają na siebie. W celu głębszego poznania tego zjawiska, tworzy się wiele teorii o różnym zasięgu.

1. Perspektywa poznawcza zakłada, że to, co człowiek czuje, myśli i jak się zachowuje, zależy w głównej mierze od procesów przetwarzania docierających tych informacji – od sposobu, w jaki interpretuje zaistniałą sytuację i napotykanych w niej ludzi. Sposób rozumienia zależy zaś od posiadanej już wiedzy i tego, jakie treści są w danym momencie aktywne.

2. Perspektywa motywacyjna skupia się na pobudkach ludzkiego działania, próbuje wyjaśnić jakie motywy kierują ludźmi i skłaniają do takiego, a nie innego postępowania.

3. Perspektywa teorii uczenia się zakłada, że duży wpływa na zachowanie ludzkie mają doświadczenia z przeszłości – postępowanie to rezultat uczenia się na podstawie doświadczeń, cudzych albo własnych. Obserwując zachowania innych i ich następstwa, człowiek przyswaja je, a jego przyszłe decyzje są tego konsekwencją.

4. Perspektywa społeczno-kulturowa zakłada, że zachowania ludzkie oparte są na wpływie środowiska, w którym funkcjonuje przez dłuższy czas. Normy ludzkich zachowa różnią się w zależności od otoczenia. W różnych kulturach, a także w różnych grupach tej samej, szeroko pojętej kultury panują odmienne wartości, normy i wzorce postępowania.

5. Perspektywa ewolucjonistyczna bada ludzkie zachowania, jako skutek przeszłości, nie chodzi jednak o doświadczenia konkretnej jednostki, tylko całego gatunku.

Każda z powyższych teorii w odmienny sposób wyjaśnia zróżnicowanie i wzorce naszej psychiki i zachowania. Opierając się na odmiennych założeniach, co do tego, kim jest człowiek i co warto w związku z tym zgłębić, wszystkie teorie stawiają sobie różnorodne pytania i starają się w jak najlepszy sposób na nie odpowiedzieć.[9]

Metodologia badań stosowana w psychologii społecznej

Psychologia społeczna używa wielu metod umożliwiających znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące zachowań społecznych. Metody te można podzielić na trzy rodzaje: obserwacyjne, korelacyjne i eksperymentalne[10].

  • Metody obserwacyjna – opis zachowań społecznych.

Metoda ta polega na obserwowaniu ludzi oraz systematycznym dokonywaniem zapisów pomiarów i spostrzeżeń dotyczących ich zachowań. Metoda przybiera różne formy w zależności od tego co motywuje badacza, czego szuka. Jedną z takich form jest etnografia – metoda polegająca na próbie zrozumienia grupy lub kultury poprzez obserwowanie jej od wewnątrz. Celem etnografii jest zbadanie i poznanie złożoności danej grupy poprzez obserwacje jej w działaniu[11].

Jednym z rodzajów metody obserwacyjnej jest analiza archiwalna polegająca na badaniu zgromadzonych dokumentów (najczęściej archiwalnych) np. pamiętników, czasopism, gazet, fotografii itp. Źródła te dostarczają wiele informacji o tym jak społeczeństwo kreuje siebie[12].

Ograniczenia metody obserwacyjnej: metodą tą można badać wyłącznie publiczne zachowania i dokumenty, nie pozwala ona natomiast zgłębić ludzkich myśli i zachowań w prywatnym życiu[13].

  • Metody korelacyjne – przewidywanie zachowań społecznych.

Jest to metoda polegająca na konsekwentnym pomiarze dwóch zmiennych i analizie zależności między nimi. Próbuje odpowiedzieć na pytanie w jakim stopniu można przewidzieć jedną zmienna na podstawie drugiej. Badacze formułują te zależności za pomocą współczynnika korelacji czyli liczby pokazującej, w jakim stopniu jedną zmienną można przewidzieć na podstawie innej. Metodę korelacyjną często wykorzystuje się w sondażach, czyli badaniach przeprowadzonych na grupie ludzi, którzy odpowiadają (najczęściej anonimowo) na pytania dotyczące ich postaw lub zachowań[14].

Ograniczenia metody korelacyjnej: bada zależności między zmiennymi, a nie stwierdza ich przyczynowości.

  • Metody eksperymentalne – odpowiadanie na pytania o przyczynę.

Jedna z najczęściej wykorzystywanych metod przez badaczy, polegająca na przypadkowym przydzieleniu uczestników badania do różnych wariantów sytuacji. Są one niemal identyczne z wyjątkiem zmiennej niezależnej, której wpływ przyczynowy na reakcje uczestników jest analizowany.

Wyróżniamy eksperymenty: naturalne, w terenie oraz laboratoryjne[15].

Przykładowe zastosowania psychologii społecznej

  • Skuteczne przekonywanie, zastosowanie różnych technik psychologicznych wpływa na wyniki np. negocjacji biznesowych,
  • Właściwa autoprezentacja, znajomość podstaw psychologii społecznej znacząco poprawia sposób odbierania ludzi przez innych,
  • W biznesie, psychologia społeczna pomaga w budowaniu dobrych relacji z klientami i partnerami, w dużym stopniu wykorzystywana jest w zarządzaniu pracownikami czy przy tworzeniu marki i pozycji na rynku,
  • Marketing, większość reklam jest tworzona w oparciu o wiedzę z zakresu psychologii społecznej,
  • Kampanie wyborcze tworzone są w taki sposób, aby ich wpływ był na ludzi jak największy.

Zobacz także: Efekt silniejszego.

Bibliografia

Przypisy

  1. Wojciszke B., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 20
  2. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 29
  3. Mika S., Psychologia społeczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 7
  4. Mika S., Wstęp do psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972, s. 11
  5. Domachowski W., Przewodnik po psychologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 13
  6. Mika S., Wstęp do psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972, s. 11-12
  7. Mika S., Wstęp do psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972, s. 12-14
  8. Mika S., Wstęp do psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972, s. 14-18
  9. Wojciszke B., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 20-24
  10. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 49-50
  11. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 51
  12. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 52
  13. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 68
  14. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 53
  15. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2012, s. 57

Autor: Monika Kaszelna, Karolina Krzystanek