Przedsiębiorstwo komunalne

Przedsiębiorstwo komunalne - jest własnością władz lokalnych. Przymiotnik komunalny, zgodnie ze słownikiem języka polskiego, oznacza "podlegający samorządowi miejskiemu" (Słownik języka polskiego 2020).

TL;DR

Przedsiębiorstwo komunalne to firma należąca do władz lokalnych, powstała z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych. Mają one status przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, które ma na celu zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności. Cechy takiego przedsiębiorstwa to np. brak ekwiwalentności, brak nastawienia na zysk czy konieczność dofinansowania ze środków publicznych. Często działają jako monopol naturalny.

Geneza przedsiębiorstw komunalnych

Przedsiębiorstwa te powstały z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, przekazanych gminom we władanie, z mocy prawa na podstawie przepisów wprowadzających ustawę o samorządzie gminnym (Ustawa z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych).

W drodze przekształceń własnościowych i procesów prywatyzacji przedsiębiorstwa te zostały przekształcone w podmioty rynkowe. Argumentami za wprowadzaniem zmian rynkowych były: możliwość zmniejszenia kosztów, podniesienie jakości usług, czy wzrost jakości rządzenia. Z kolei argumentami przeciw były: krótkotrwałość oszczędności, to iż prywatyzacja czy inne formy urynkowienia mogą być przyczyną wzrostu korupcji, czy też że następuje fragmentacja odpowiedzialności za usługi (P. Swaniewicz, 1998, str 78-80).

Przedsiębiorstwa, wobec których samorząd nie podjął żadnych działań, z mocy prawa na podstawie ustawy o gospodarce komunalnej zostały przekształcone w jednoosobowe spółki gminy (Ustawa o gospodarce komunalnej z 20 grudnia 1996 r.).

Zgodnie z prawem, "spółka taka wstępuje we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo komunalne, bez względu na charakter prawny tych stosunków", (art. 14 ustawy o gospodarce komunalnej z 20 grudnia 1996 r.), zaś "pracownicy przekształconego w spółkę przedsiębiorstwa komunalnego stają się z mocy prawa pracownikami spółki" (art. 19.1 ustawy o gospodarce komunalnej z 20 grudnia 1996 r.). "Do spółki powstałej w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego stosuje się przepisy kodeksu handlowego" (art. 16.2 ustawy o gospodarce komunalnej z 20 grudnia 1996 r.).

Przedsiębiorstwo komunalne a użyteczność publiczna

Przedsiębiorstwo komunalne najczęściej funkcjonuje jako przedsiębiorstwo użyteczności publicznej. "W istniejącym dotychczas prawodawstwie brak zarówno precyzyjnego określenia istoty użyteczności publicznej, jak i przepisów obejmujących warunki i zasady działania przedsiębiorstw użyteczności publicznej" (M. Sadowy 1991, s. 12).

W art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, znajduje się pojęcie przedsiębiorstw użyteczności publicznej, w myśl którego "przedsiębiorstwa te mają przede wszystkim na celu bieżące i bezustanne zaspokajanie potrzeb ludności, w szczególności poprzez produkcję lub świadczenie usług w zakresie (Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych):

• inżynierii sanitarnej
• komunikacji miejskiej,
• zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową i cieplną
• zarządu państwowymi zasobami lokalowymi
• zarządu państwowymi terenami zielonymi
• zarządu uzdrowiskami
• usług pogrzebowych i utrzymania urządzeń cmentarnych
• usług kulturalnych" (Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych).

Wykładni tej nie można uznać za zadowalającą, ponieważ dotyczy wyłącznie podmiotów działających wyłącznie w oparciu o ustawę o przedsiębiorstwach państwowych (T. Aziewicz i in. 1993, s. 8).

Ustęp 1 i 2 artykułu 1 ustawy o gospodarce komunalnej nazywa zadania własne gminy, zadaniami użyteczności publicznej, których celem "jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych" (Ustawa o gospodarce komunalnej z dnia 20 grudnia 1996).

Cechy użyteczności publicznej

"Podstawowym problemem jest określenie granic sfery użyteczności publicznej w gospodarce. Zakres tej sfery determinują zarówno uwarunkowania społeczne, ekonomiczne, jak i techniczne" (M. Sadowy 1991, s. 9-10).

D. Klimek cytując za M. Pyziak-Szafnicką i P. Płaszczyk, zaliczył do cech ekonomiczno-społecznych (2017, s. 35):

• "realizację potrzeb o charakterze zbiorowym
• oparcie działalności na bazie majątku publicznego
• brak ekwiwalentności
• brak nastawienia na osiąganie zysku
• wymóg dofinansowania ze strony środków publicznych".

Z kolei do kryterium technicznego zalicza się m.in. następujące cechy (D. Klimek 2017, s. 35):

• "jednoczesność produkcji, dostawy i konsumpcji
• brak możliwości magazynowania usług
• znaczne zróżnicowanie zapotrzebowania na świadczone usługi w poszczególnych okresach roku
• konieczność ciągłego dostarczania świadczeń
• wysoka kapitałochłonność
• niepodzielność techniczna
• stosunkowo wolne tempo rozwoju technicznego w tych przedsiębiorstwach".

Wszystkie cechy użyteczności publicznej przedstawione powyżej, opisał w swojej książce S. Piątek, który również zajmował się sferą użyteczności publicznej, a z której to klasyfikacji korzysta wielu współczesnych autorów (Mowa o: S. Piątek 1981, Przedsiębiorstwo użyteczności publicznej, "Państwo i Prawo", nr 8, s. 92 i 100).

Monopol naturalny w kontekście przedsiębiorstw komunalnych

Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej często funkcjonują jako monopol naturalny. Za najważniejsze cechy spółek komunalnych, szczególnie te, które mają wpływ na sposób zarządzania, uważa się (D. Klimek 2017, s. 35): "monopolistyczną pozycję rynkową; nierynkowy sposób ustalania cen; niską elastyczność cenową; ograniczenie terytorialne prowadzonej działalności; pracę w ruchu ciągłym; wysoką kapitałochłonność majątku; silne oddziaływanie społeczne i polityczne otoczenia na spółkę; silne oddziaływanie ekonomiczne i społeczne spółki na otoczenie".

Przedsiębiorstwo komunalne — artykuły polecane

Samorząd terytorialny — Jednostka sektora finansów publicznych — Partnerstwo publiczno-prywatne — Zagospodarowanie przestrzenne — Ekonomia społeczna — Przedsiębiorstwo społeczne — Przedsiębiorstwo państwowe — Pomoc publiczna — Sektor publiczny

Bibliografia

• Aziewicz T. (red.) (1993), Koniec komunalnego biznesu?, Transformacja Gospodarki nr 34, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa-Gdańsk
• Klimek D. (2017), Spółka komunalna - ekonomiczne i społeczne aspekty zarządzania, Studia ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach nr 322
• Piątek S. (1981), Przedsiębiorstwo użyteczności publicznej, Państwo i Prawo, nr 8
• Sadowy M. (1991), Kryteria oceny przedsiębiorstw użyteczności publicznej, Agencja Wydawnicza Instytutu Gospodarki Przestrzennej Komunalnej, Warszawa
• Strona internetowa: Komunalny, Słownik języka polskiego PWN online
• Swaniewicz P. (1998), Usługi komunalne w krajach europejskich. Współczesne przemiany w sposobie organizacji, Samorząd Terytorialny nr 7-8
• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037
• Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej. Dz.U. 1997 nr 9 poz. 43
• Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych Dz.U. 2008 nr 223 poz. 1458
• Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych. Dz.U. 1981 nr 24 poz. 122
• Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95

Autor: Jakub Filas

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.