Pieniądz fiducjarny

Pieniądz fiducjarny
Polecane artykuły
Emisja pieniądza System monetarny Agregat M1 Pieniądz Rezerwy obowiązkowe Dług publiczny Deficyt budżetowy Rezerwa obowiązkowa Forma płatności

Pieniądz fiducjarny to rodzaj waluty, która nie posiada pokrycia w dobrach o charakterze materialnym (do których możemy zaliczyć m.in. kruszce szlachetne, a wśród nich np. złoto). Wartość pieniądza fiducjarnego posiada swoje źródło przeważnie w dekretowanym prawnie monopolu władzy państwowej. Umożliwia to wykorzystanie owej waluty jako legalnego środka płatniczego w danym regionie. Funkcjonowanie pieniądza fiducjarnego bazuje zatem na zaufaniu (łac. fides – wiara). Innymi słowy jest to środek wymiany nie będący towarem o jakiejkolwiek wartości handlowej, nie należy też do dóbr produkcyjnych czy konsumpcyjnych.

Powszechnie panuje przekonanie, iż definicja pieniądza fiducjarnego jest tożsama z pojęciem pieniądza papierowego (banknotem), inaczej niż w przypadku monet kruszcowych. Jednak ze względu na to, iż pieniądze oparte na kruszcach mogą być reprezentowane za pomocą banknotów papierowych (certyfikaty dające uprawnienie do pobierania kruszców ze skarbca), zaś pieniądz fiducjarny może być rozprowadzany w postaci bitych z metali szlachetnych bilonów, przekonanie to nie należy do poprawnych.

Obecnie pieniądz fiducjarny emitowany jest w ramach prowadzonej przez banki centralne polityki pieniężnej. Do najważniejszych instrumentów regulujących ilość pieniądza będącą w obiegu należy stopa procentowa kredytów, jakich udzielają banki centralne. Jej wysokość podlega zmianom, co ma na celu zapewnienie stabilności gospodarki rynkowej.

Ewolucja formy pieniądza

Na ewolucję dotyczącą formy, w jakiej może występować współczesny pieniądz niewątpliwy wpływ miał kształtujący się na przestrzeni czasów system płatniczy. Zapoczątkowanie pieniądza ma związek z monetyzacją kruszców szlachetnych. Wówczas podstawowy środek płatniczy stanowiły metale szlachetne np. złoto, srebro czy miedź. Następnie do systemu płatniczego weszły aktywa papierowe jak banknoty i czeki. Ujawnienie się wad związanych z pieniądzem występującym w formie monet oraz banknotów, a więc częste przypadki kradzieży czy też trudności w transporcie bardzo dużych ilości ciężkich metalowych monet oraz szybki rozwój bankowości, umożliwiły wprowadzenie systemu płatniczego opartego na czekach. Czeki pozwoliły na przeprowadzanie transakcji pieniężnych bez potrzeby fizycznego przenoszenia dużych ilości pieniędzy. Dodatkowo wprowadzenie czeków doprowadziło do redukcji kosztów transportu związanych z funkcjonowaniem systemu płatniczego oraz przyczyniło się do poprawy efektywności gospodarki. Kolejnym krokiem możliwym do realizacji dzięki rozwojowi zaawansowanej technologii telekomunikacyjnej oraz komputerów, było pojawienie się elektronicznych środków płatności. Nastanie ery pieniądza elektronicznego stanowiło światową ewolucję systemów płatniczych. Pieniądz taki może występować m.in. w formie kart debetowych, kart stored-value, gotówki elektronicznej czy elektronicznych czeków.

Dużo uwagi zagadnieniu pieniądza fiducjarnego poświęcił austriacki ekonomista Ludwig von Mises. Typologia pieniądza wg Misesa oparta jest na podziale pieniądza w szerokim znaczeniu na pieniądz w wąskim znaczeniu oraz na sybstytuty pieniądza, do których właśnie austriacki uczony zaliczył środki fiducjarne.

Rodzaje pieniądza

Ludwig von Mises wyróżnił następujące rodzaje pieniądza w wąskim znaczeniu:

• pieniądz towarowy (surowcowy) – jest to pieniądz wykonany z wartościowych materiałów bądź metali szlachetnych. Wg von Misesa kluczowym jest fakt, iż surowiec jest pieniądzem, a pieniądz stanowi po prostu towar. Uczony pokazał w ten sposób różnicę pomiędzy pieniądzem towarowym powstałym w sposób naturalny z wymiany rynkowej, a pieniądzem pustym (fiat money). W przypadku pieniądza surowcowego pierwotna wartość stanowi pochodną wartości technologicznej towaru, natomiast pieniądz pusty ustanawiany jest na mocy aktu prawnego władzy państwowej,
• pieniądz kredytowy – stanowi go roszczenie wobec osoby prawnej lub fizycznej, zapadające w przyszłości oraz używane jako środek wymiany. W ujęciu von Misesa przykładem pieniądza kredytowego jest np. weksel. Wartość tego środka wymiany może podlegać wycenie w zależności od emitującej go instytucji czy osoby,
• pieniądz pusty – pieniądz, który powstaje na mocy dekretu państwowego. W tym przypadku decydującym elementem jest pieczęć i to ona stanowi pieniądz. Jest symbolem nadania wartości przez państwo poprzez akt władzy,

Ludwig von Mises wyróżnił ponadto substytuty pieniądza. W odróżnieniu od pieniądza kredytowego, którego wartość zależna jest od oceny wiarygodności danej osoby, substytuty są to płatne na żądanie i całkowicie zabezpieczone roszczenia do pieniądza (surowcowego). Mogą one przyjąć formę depozytu a vista lub banknotu. Substytuty pieniądza podzielone są na certyfikaty pieniężne oraz środki fiducjarne.

• certyfikaty pieniężne- stanowią te substytuty pieniądza, w przypadku których utrzymywana jest stuprocentowa rezerwa pieniądza towarowego (w węższym znaczeniu) na ich pokrycie;
• fiducjarne środki płatnicze- ta część substytutów, która nie posiada stuprocentowego pokrycia.

Środki fiducjarne natomiast dzielą się na niepokryte depozyty i banknoty oraz na pieniądz zdawkowy w tym zakresie, w którym ich wartość przewyższa wartość kruszcu, z jakiego zostały wykonane.

Wg austriackiego ekonomisty zmiany dotyczące ilości certyfikatów pieniężnych nie wpływają na zmianę podaży pieniądza. Z kolei emisja pieniądza fiducjarnego skutkuje tym, iż fundusze pożyczkowe banku przewyższają jego środki własne oraz te powierzone przez klientów. W tym procesie von Mises upatruje przyczyny ekspansji kredytowej.

Bibliografia

• Czerwińska E., Wierzbicki J., (1992), Finanse: podręcznik dla wyższych szkół ekonomicznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe
• Hoppe H., Dlaczego pieniądz fiducjarny może istnieć — czyli degeneracja pieniądza i kredytu, Review of Austrian Economics
• Ignatiuk S., Wojsznis B., (2003), Bankowość: zagadnienia podstawowe, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej
• Kubiczek S., (2015), Od barteru pieniądza wirtualnego – charakterystyka procesu dematerializacji pieniądza, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach nr 236
• Mishkin F., (2002), Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, Wydawnictwo Naukowe PWN
• Mrowiec M., (2013), Koncepcja pieniądza i kredytu Ludwiga von Misesa – pieniądz fiducjarny jako forma interwencji w mechanizm wolnego rynku
• Sieroń A., (2013), Czym jest Bitcoin? , Ekonomia – Wroclaw Economic Review
• (2018), [1] "Narodowy Bank Polski"

Przypisy

Autor: Justyna Rędziniak