Obciążenie statyczne: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Zarządzania
m (Infobox update) |
(LinkTitles.) |
||
| Linia 15: | Linia 15: | ||
'''Obciążenie statyczne''' powstaje w wyniku pracy, gdy na zewnątrz nie obserwujemy ruchu kończyn lub tułowia, ale mięśnie są napięte np. podczas utrzymywania uniesionych rąk. W czasie wykonywania pracy statycznej [[wydatek]] energetyczny powoduje większą uciążliwość niż podczas [[praca dynamiczna|pracy dynamicznej]]. Jest to spowodowane różnicą pracy mięśni, które nie wykonują ruchów skurczu i rozkurczu tylko są w niezmiennym napięciu. | '''[[Obciążenie]] statyczne''' powstaje w wyniku pracy, gdy na zewnątrz nie obserwujemy ruchu kończyn lub tułowia, ale mięśnie są napięte np. podczas utrzymywania uniesionych rąk. W czasie wykonywania pracy statycznej [[wydatek]] energetyczny powoduje większą uciążliwość niż podczas [[praca dynamiczna|pracy dynamicznej]]. Jest to spowodowane różnicą pracy mięśni, które nie wykonują ruchów skurczu i rozkurczu tylko są w niezmiennym napięciu. | ||
==Wpływ na człowieka== | ==Wpływ na człowieka== | ||
| Linia 22: | Linia 22: | ||
* występowanie zmniejszonego przypływu krwi przez napięte mięśnie, może temu towarzyszyć wzrost ciśnienia krwi i przyśpieszenie pracy serca, | * występowanie zmniejszonego przypływu krwi przez napięte mięśnie, może temu towarzyszyć wzrost ciśnienia krwi i przyśpieszenie pracy serca, | ||
* ucisk mechaniczny na naczynia krwionośne, | * ucisk mechaniczny na naczynia krwionośne, | ||
* nieprawidłowe zaopatrzenie komórek w tlen i odprowadzanie z nich szkodliwych substancji, które pochodzą z przemiany materii, | * nieprawidłowe [[zaopatrzenie]] komórek w tlen i odprowadzanie z nich szkodliwych substancji, które pochodzą z przemiany materii, | ||
* szybki ubytek mięśniowych [[zapas]]ów, | * szybki ubytek mięśniowych [[zapas]]ów, | ||
* lokalne zakłócenia homeostazy. | * lokalne zakłócenia homeostazy. | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
==Przeciwdziałanie== | ==Przeciwdziałanie== | ||
Aby ustrzec się przed powyższymi skutkami możemy ocenić obciążenie statyczne któremu ulegamy. Do oceny obciążenia statycznego konieczna jest znajomość następujących czynników: | Aby ustrzec się przed powyższymi skutkami możemy ocenić obciążenie statyczne któremu ulegamy. Do oceny obciążenia statycznego konieczna jest znajomość następujących czynników: | ||
* rodzaj przyjętej postawy ciała w trakcie wykonywanych czynności, obciążenie statyczne jest największe w pozycji stojącej, dlatego tam gdzie jest to możliwe powinniśmy wykonywać prace w pozycji siedzącej, istnieje jednak wyjątek od tego postulatu, w przypadku gdy: wydatek energetyczny podczas pracy przekracza 2-3 kcal/min, [[praca]] wymaga większej przestrzeni dla wykonywanych ruchów, wykonywane czynności wymagają użycia dużej siły mięśniowej, | * rodzaj przyjętej postawy ciała w trakcie wykonywanych czynności, obciążenie statyczne jest największe w pozycji stojącej, dlatego tam gdzie jest to możliwe powinniśmy wykonywać prace w pozycji siedzącej, istnieje jednak [[wyjątek]] od tego postulatu, w przypadku gdy: wydatek energetyczny podczas pracy przekracza 2-3 kcal/min, [[praca]] wymaga większej przestrzeni dla wykonywanych ruchów, wykonywane czynności wymagają użycia dużej siły mięśniowej, | ||
* stopień wymuszenia zajmowanej pozycji i pochylenia ciała, w latach 60 w Polsce został opracowany i stosowany schemat oceny obciążenia statycznego wynikający z zajmowanej pozycji ciała, schemat ten przyjął następujące kryteria: zróżnicowanie na pozycje siedzącą, stojącą oraz chodzenie, występowanie pochylenia tułowia, stopień wymuszenia zajmowanej pozycji, dopuszczalność okresowych zmian pozycji przy danej czynności, | * stopień wymuszenia zajmowanej pozycji i pochylenia ciała, w latach 60 w Polsce został opracowany i stosowany schemat oceny obciążenia statycznego wynikający z zajmowanej pozycji ciała, schemat ten przyjął następujące kryteria: zróżnicowanie na pozycje siedzącą, stojącą oraz chodzenie, występowanie pochylenia tułowia, stopień wymuszenia zajmowanej pozycji, dopuszczalność okresowych zmian pozycji przy danej czynności, | ||
* możliwość zmiany przyjętej pozycji ciała, w każdej sytuacji pożą[[dane]] są zmiany pozycji ciała, a gdy jest to niemożliwe zaleca się przerwy, które umożliwiają rozluźnienie mięśni, polepszenia warunków hemodynamicznych a także zmniejszenia monotonii, | * możliwość zmiany przyjętej pozycji ciała, w każdej sytuacji pożą[[dane]] są zmiany pozycji ciała, a gdy jest to niemożliwe zaleca się przerwy, które umożliwiają rozluźnienie mięśni, polepszenia warunków hemodynamicznych a także zmniejszenia monotonii, | ||
* położenie kończyn i ich czynności ruchowe, do opisu pozycji ciała najczęściej stosuje się obserwacje [[stanowisko pracy|stanowiska pracy]], wykonywanych przez pracownika czynności i jego zachowań, dla uzyskania dokładniejszych charakterystyk filmuje się pracownika, a następnie analizuje laboratoryjnie, można także rejestrować zmiany położenia ciała za pomocą czujników umieszczonych na ciele badanego, analiz tych używa się zazwyczaj do badania pozycji ciała w aspekcie dynamicznym, jednakże wzbogacają także ocenę obciążeń statycznych przez uwzględnienie szczegółów wynikających z analizy struktury aktów ruchowych, | * położenie kończyn i ich czynności ruchowe, do opisu pozycji ciała najczęściej stosuje się obserwacje [[stanowisko pracy|stanowiska pracy]], wykonywanych przez pracownika czynności i jego zachowań, dla uzyskania dokładniejszych charakterystyk filmuje się pracownika, a następnie analizuje laboratoryjnie, można także rejestrować zmiany położenia ciała za pomocą czujników umieszczonych na ciele badanego, analiz tych używa się zazwyczaj do badania pozycji ciała w aspekcie dynamicznym, jednakże wzbogacają także ocenę obciążeń statycznych przez uwzględnienie szczegółów wynikających z analizy struktury aktów ruchowych, | ||
* [[Metoda chronometrażu|chronometraż]] czasu pracy pracownika, rejestrowanie czasu trwania i tempa pracy, wykonywanej w danych warunkach, w celu ustalenia czasu niezbędnego do jej wykonania, gwarantującego określony poziom wydajności, a także [[bezpieczeństwo i higiena pracy|bezpieczeństwo na stanowisku pracy]], pozwala ustalić normy pracy i dostosować je do adekwatnego [[wynagrodzenie|wynagrodzenia]]. | * [[Metoda chronometrażu|chronometraż]] czasu pracy pracownika, rejestrowanie czasu trwania i tempa pracy, wykonywanej w danych warunkach, w celu ustalenia czasu niezbędnego do jej wykonania, gwarantującego określony poziom wydajności, a także [[bezpieczeństwo i higiena pracy|bezpieczeństwo na stanowisku pracy]], pozwala ustalić [[normy]] pracy i dostosować je do adekwatnego [[wynagrodzenie|wynagrodzenia]]. | ||
Do wyliczenia oceny należy przyjąć pozycję ciała o największym obciążeniu statycznym, jeśli jest ona utrzymywana w czasie dłuższym niż 3 godziny na zmianę roboczą. Ocenę należy wykonać według trójstopniowej skali: małe, średnie, duże. | Do wyliczenia oceny należy przyjąć pozycję ciała o największym obciążeniu statycznym, jeśli jest ona utrzymywana w czasie dłuższym niż 3 godziny na zmianę roboczą. Ocenę należy wykonać według trójstopniowej skali: małe, średnie, duże. | ||
| Linia 41: | Linia 41: | ||
| Stopnie statycznego słownie | | Stopnie statycznego słownie | ||
| obciążenia <br />w punktach | | obciążenia <br />w punktach | ||
| Pozycja ciała | | [[Pozycja]] ciała | ||
| Przykłady | | Przykłady | ||
|- valign="top" | |- valign="top" | ||
| Linia 57: | Linia 57: | ||
| 21-30 | | 21-30 | ||
| stojąca lub stojąca na przemian z chodzeniem | | stojąca lub stojąca na przemian z chodzeniem | ||
| nadzór techniczny, bibliotekarz | | [[nadzór]] techniczny, bibliotekarz | ||
|- valign="top" | |- valign="top" | ||
| średni | | średni | ||
| Linia 67: | Linia 67: | ||
==Metody badania obciązenia statycznego== | ==Metody badania obciązenia statycznego== | ||
Aby dokonać analizy obciążenia można wykorzystać techniki obserwacji człowieka (polegają one na monitorowaniu wzrokowym pracownika) oraz posłużyć się specjalnymi urządzeniami (tensjometr). Metody pomiaru: | Aby dokonać analizy obciążenia można wykorzystać techniki obserwacji człowieka (polegają one na monitorowaniu wzrokowym pracownika) oraz posłużyć się specjalnymi urządzeniami (tensjometr). Metody pomiaru: | ||
* Ovako Working posture Analysing System (OWAS) - Jest to najpopularniejsza i najbardziej powszechna metoda używana do badania pracy (rolników, pracowników supermarketów, kierowców samochodów, pielęgniarek, pracowników taśm produkcyjnych, pracowników budowlanych,). Sporządzili ją fińscy twórcy. Głównym założeniem jest obserwacja zatrudnionego podczas wykonywanej pracy aby można było wyciągnąć wnioski i przeprowadzić korektę uciążliwych pozycji. Kategorią którą uwzględnia to obciążenie: pleców, ramion, nóg i zewnętrzne całego organizmu.(A. Lasota 2013 s. 35) | * Ovako Working posture Analysing [[System]] (OWAS) - Jest to najpopularniejsza i najbardziej powszechna [[metoda]] używana do badania pracy (rolników, pracowników supermarketów, kierowców samochodów, pielęgniarek, pracowników taśm produkcyjnych, pracowników budowlanych,). Sporządzili ją fińscy twórcy. Głównym założeniem jest [[obserwacja]] zatrudnionego podczas wykonywanej pracy aby można było wyciągnąć wnioski i przeprowadzić korektę uciążliwych pozycji. Kategorią którą uwzględnia to obciążenie: pleców, ramion, nóg i zewnętrzne całego organizmu.(A. Lasota 2013 s. 35) | ||
* Rapid Upper Limb Assessment (RULA) - Metoda najbardziej skuteczna przy badaniu pracowników wykonujących pracę siedzącą. Pozycja jest nienaturalna tylko wymuszona nie wymagająca wysiłku fizycznego lub w bardzo małym stopniu. Kategorią którą najczęściej uwzględnia to obciążenie: rąk, szyi i tułowia.(K. Szajkowska i in. 2018 s. 497) | * Rapid Upper Limb Assessment (RULA) - Metoda najbardziej skuteczna przy badaniu pracowników wykonujących pracę siedzącą. Pozycja jest nienaturalna tylko wymuszona nie wymagająca wysiłku fizycznego lub w bardzo małym stopniu. Kategorią którą najczęściej uwzględnia to obciążenie: rąk, szyi i tułowia.(K. Szajkowska i in. 2018 s. 497) | ||
* Rapid Entire Body Assessment (REBA)- cechą jej jest prostota i szybkość uzyskania danych. Stworzona przez uczonych w Wielkiej Brytanii na University of Nottingham. Metoda która skupia uwagę na pomiarze obciążenia wykonywanej czynności oraz sylwetki ciała podczas pracy. Z jej pomocą jesteśmy w stanie ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia schorzeń układu ruchu. Bada ona pracowników wykonujących pracę wymagającą wysiłku oraz wymuszonej pozycji. Kategorią którą uwzględnia to obciążenie całego ciała.(P. Krasoń 2017 s. 4) | * Rapid Entire Body Assessment (REBA)- cechą jej jest prostota i szybkość uzyskania danych. Stworzona przez uczonych w Wielkiej Brytanii na University of Nottingham. Metoda która skupia uwagę na pomiarze obciążenia wykonywanej czynności oraz sylwetki ciała podczas pracy. Z jej pomocą jesteśmy w stanie ocenić [[prawdopodobieństwo]] wystąpienia schorzeń układu ruchu. Bada ona pracowników wykonujących pracę wymagającą wysiłku oraz wymuszonej pozycji. Kategorią którą uwzględnia to obciążenie całego ciała.(P. Krasoń 2017 s. 4) | ||
Informacje na temat obciążenia statycznego możemy też uzyskać poprzez przeprowadzenie ankiet wśród pracowników. | [[Informacje]] na temat obciążenia statycznego możemy też uzyskać poprzez przeprowadzenie ankiet wśród pracowników. | ||
==Zapobieganie obciążeniu statycznemu== | ==Zapobieganie obciążeniu statycznemu== | ||
| Linia 82: | Linia 82: | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
* Gembalska-Kwiecień A. (2014). [http://www.dydaktyka.polsl.pl/roz5/konfer/wyd/2014/3/R_8.pdf''Analiza obciązeń statycznych na stanowisku pracy biurowej'']"Jakość i Bezpieczeństwo" Zabrze | * Gembalska-Kwiecień A. (2014). [http://www.dydaktyka.polsl.pl/roz5/konfer/wyd/2014/3/R_8.pdf''Analiza obciązeń statycznych na stanowisku pracy biurowej'']"[[Jakość]] i Bezpieczeństwo" Zabrze | ||
* Kirschner H. (2006). [http://ergonomia.ioz.pwr.wroc.pl/download/obciazenie_praca_statyczna-teoria.pdf''Koszt fizjologiczny i energetyczny pracy fizycznej statycznej''] "Nauka o pracy- bezpieczeństwo, higiena, ergonomia" | * Kirschner H. (2006). [http://ergonomia.ioz.pwr.wroc.pl/download/obciazenie_praca_statyczna-teoria.pdf''Koszt fizjologiczny i energetyczny pracy fizycznej statycznej''] "Nauka o pracy- bezpieczeństwo, higiena, ergonomia" | ||
* Kowal E. (2002). ''Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa- Poznań | * Kowal E. (2002). ''Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa- Poznań | ||
* Krasoń P. (2017). [http://ptzp.org.pl/files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2017/T2/t2_572.pdf''Organizacja stanowiska naprawczego z uwzględnieniem zasad ergonomi'']Politechnika Łódzka, | * Krasoń P. (2017). [http://ptzp.org.pl/files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2017/T2/t2_572.pdf''Organizacja stanowiska naprawczego z uwzględnieniem zasad ergonomi'']Politechnika Łódzka, | ||
* Lasota A. (2013). [http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.baztech-7ee65642-42a5-4272-b590-810bc46c9d7b ''Analiza obciążenia pracą metodą OWAS'']"Zarządzanie Przedsiębiorstwem" Vol. 16, nr 3 | * Lasota A. (2013). [http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.baztech-7ee65642-42a5-4272-b590-810bc46c9d7b ''Analiza obciążenia pracą metodą OWAS'']"[[Zarządzanie]] Przedsiębiorstwem" Vol. 16, nr 3 | ||
* Szajkowska K. (red) (2018). [http://www.ptzp.org.pl/files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2018/T2/2018_t2_493.pdf''Ocena obciązenia fizycznego na stanowisku pracy'']Politechnika Poznańska, | * Szajkowska K. (red) (2018). [http://www.ptzp.org.pl/files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2018/T2/2018_t2_493.pdf''Ocena obciązenia fizycznego na stanowisku pracy'']Politechnika Poznańska, | ||
* Wykowska M. (1994). ''[[Ergonomia]]'', Wydawnictwa AGH, Kraków | * Wykowska M. (1994). ''[[Ergonomia]]'', Wydawnictwa AGH, Kraków | ||
Wersja z 23:22, 20 maj 2020
| Obciążenie statyczne |
|---|
| Polecane artykuły |
Obciążenie statyczne powstaje w wyniku pracy, gdy na zewnątrz nie obserwujemy ruchu kończyn lub tułowia, ale mięśnie są napięte np. podczas utrzymywania uniesionych rąk. W czasie wykonywania pracy statycznej wydatek energetyczny powoduje większą uciążliwość niż podczas pracy dynamicznej. Jest to spowodowane różnicą pracy mięśni, które nie wykonują ruchów skurczu i rozkurczu tylko są w niezmiennym napięciu.
Wpływ na człowieka
Do skutków obciążenia człowieka wysiłkiem statycznym możemy zaliczyć:
- szybkie wywołanie zmęczenia (szybsze niż w przypadku wysiłku dynamicznego),
- występowanie zmniejszonego przypływu krwi przez napięte mięśnie, może temu towarzyszyć wzrost ciśnienia krwi i przyśpieszenie pracy serca,
- ucisk mechaniczny na naczynia krwionośne,
- nieprawidłowe zaopatrzenie komórek w tlen i odprowadzanie z nich szkodliwych substancji, które pochodzą z przemiany materii,
- szybki ubytek mięśniowych zapasów,
- lokalne zakłócenia homeostazy.
Przeciwdziałanie
Aby ustrzec się przed powyższymi skutkami możemy ocenić obciążenie statyczne któremu ulegamy. Do oceny obciążenia statycznego konieczna jest znajomość następujących czynników:
- rodzaj przyjętej postawy ciała w trakcie wykonywanych czynności, obciążenie statyczne jest największe w pozycji stojącej, dlatego tam gdzie jest to możliwe powinniśmy wykonywać prace w pozycji siedzącej, istnieje jednak wyjątek od tego postulatu, w przypadku gdy: wydatek energetyczny podczas pracy przekracza 2-3 kcal/min, praca wymaga większej przestrzeni dla wykonywanych ruchów, wykonywane czynności wymagają użycia dużej siły mięśniowej,
- stopień wymuszenia zajmowanej pozycji i pochylenia ciała, w latach 60 w Polsce został opracowany i stosowany schemat oceny obciążenia statycznego wynikający z zajmowanej pozycji ciała, schemat ten przyjął następujące kryteria: zróżnicowanie na pozycje siedzącą, stojącą oraz chodzenie, występowanie pochylenia tułowia, stopień wymuszenia zajmowanej pozycji, dopuszczalność okresowych zmian pozycji przy danej czynności,
- możliwość zmiany przyjętej pozycji ciała, w każdej sytuacji pożądane są zmiany pozycji ciała, a gdy jest to niemożliwe zaleca się przerwy, które umożliwiają rozluźnienie mięśni, polepszenia warunków hemodynamicznych a także zmniejszenia monotonii,
- położenie kończyn i ich czynności ruchowe, do opisu pozycji ciała najczęściej stosuje się obserwacje stanowiska pracy, wykonywanych przez pracownika czynności i jego zachowań, dla uzyskania dokładniejszych charakterystyk filmuje się pracownika, a następnie analizuje laboratoryjnie, można także rejestrować zmiany położenia ciała za pomocą czujników umieszczonych na ciele badanego, analiz tych używa się zazwyczaj do badania pozycji ciała w aspekcie dynamicznym, jednakże wzbogacają także ocenę obciążeń statycznych przez uwzględnienie szczegółów wynikających z analizy struktury aktów ruchowych,
- chronometraż czasu pracy pracownika, rejestrowanie czasu trwania i tempa pracy, wykonywanej w danych warunkach, w celu ustalenia czasu niezbędnego do jej wykonania, gwarantującego określony poziom wydajności, a także bezpieczeństwo na stanowisku pracy, pozwala ustalić normy pracy i dostosować je do adekwatnego wynagrodzenia.
Do wyliczenia oceny należy przyjąć pozycję ciała o największym obciążeniu statycznym, jeśli jest ona utrzymywana w czasie dłuższym niż 3 godziny na zmianę roboczą. Ocenę należy wykonać według trójstopniowej skali: małe, średnie, duże.
Fragment oceny stopnia obciążenia statycznego (E. Kowal 2002, s. 37)
| Stopnie statycznego słownie | obciążenia w punktach |
Pozycja ciała | Przykłady |
| mały | 1-10 | siedząca niewymuszona | większość prac biurowych |
| mały | 11-20 | stojąca niewymuszona z możliwością okresowej zmiany na siedzącą | ślusarz, stolarz |
| mały | 21-30 | stojąca lub stojąca na przemian z chodzeniem | nadzór techniczny, bibliotekarz |
| średni | 31-40 | siedząca wymuszona, niepochylona lub nieznacznie pochylona | obsługa komputera |
Metody badania obciązenia statycznego
Aby dokonać analizy obciążenia można wykorzystać techniki obserwacji człowieka (polegają one na monitorowaniu wzrokowym pracownika) oraz posłużyć się specjalnymi urządzeniami (tensjometr). Metody pomiaru:
- Ovako Working posture Analysing System (OWAS) - Jest to najpopularniejsza i najbardziej powszechna metoda używana do badania pracy (rolników, pracowników supermarketów, kierowców samochodów, pielęgniarek, pracowników taśm produkcyjnych, pracowników budowlanych,). Sporządzili ją fińscy twórcy. Głównym założeniem jest obserwacja zatrudnionego podczas wykonywanej pracy aby można było wyciągnąć wnioski i przeprowadzić korektę uciążliwych pozycji. Kategorią którą uwzględnia to obciążenie: pleców, ramion, nóg i zewnętrzne całego organizmu.(A. Lasota 2013 s. 35)
- Rapid Upper Limb Assessment (RULA) - Metoda najbardziej skuteczna przy badaniu pracowników wykonujących pracę siedzącą. Pozycja jest nienaturalna tylko wymuszona nie wymagająca wysiłku fizycznego lub w bardzo małym stopniu. Kategorią którą najczęściej uwzględnia to obciążenie: rąk, szyi i tułowia.(K. Szajkowska i in. 2018 s. 497)
- Rapid Entire Body Assessment (REBA)- cechą jej jest prostota i szybkość uzyskania danych. Stworzona przez uczonych w Wielkiej Brytanii na University of Nottingham. Metoda która skupia uwagę na pomiarze obciążenia wykonywanej czynności oraz sylwetki ciała podczas pracy. Z jej pomocą jesteśmy w stanie ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia schorzeń układu ruchu. Bada ona pracowników wykonujących pracę wymagającą wysiłku oraz wymuszonej pozycji. Kategorią którą uwzględnia to obciążenie całego ciała.(P. Krasoń 2017 s. 4)
Informacje na temat obciążenia statycznego możemy też uzyskać poprzez przeprowadzenie ankiet wśród pracowników.
Zapobieganie obciążeniu statycznemu
Aby uniknąć skutkom i późniejszym powikłaniom układu kostno-mięśniowego oraz aby praca była efektywna należy:
- ruchy powinny być ciągłe, płynne i rytmiczne,
- jak najczęściej zmieniać pozycję pracy z statycznej na dynamiczną,
- zredukować obciążenie na najbardziej narażone części ciała (kręgosłup),
- zadbać o dostosowanie miejsca pracy,
- obciążać mięśnie symetrycznie.
Bibliografia
- Gembalska-Kwiecień A. (2014). Analiza obciązeń statycznych na stanowisku pracy biurowej"Jakość i Bezpieczeństwo" Zabrze
- Kirschner H. (2006). Koszt fizjologiczny i energetyczny pracy fizycznej statycznej "Nauka o pracy- bezpieczeństwo, higiena, ergonomia"
- Kowal E. (2002). Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa- Poznań
- Krasoń P. (2017). Organizacja stanowiska naprawczego z uwzględnieniem zasad ergonomiPolitechnika Łódzka,
- Lasota A. (2013). Analiza obciążenia pracą metodą OWAS"Zarządzanie Przedsiębiorstwem" Vol. 16, nr 3
- Szajkowska K. (red) (2018). Ocena obciązenia fizycznego na stanowisku pracyPolitechnika Poznańska,
- Wykowska M. (1994). Ergonomia, Wydawnictwa AGH, Kraków
Autor: Małgorzata Harańczyk, Natalia Kuruc
