Koszt zmienny

Koszt zmienny
Polecane artykuły
Koszty produkcji Optymalna wielkość zamówienia Dźwignia operacyjna Korzyści skali Koszt całkowity Koszt stały Zdolność produkcyjna Ekonomiczna wielkość partii Gospodarka magazynowa

Koszt zmienny to koszt jaki przedsiębiorca ponosi na działania związane bezpośrednio z produkcją. Popularnie twierdzi się, że koszty zmienne zmieniają się wraz ze zmianami wielkości produkcji, co błędnie zawęża tę kategorię wyłącznie do przedsiębiorstw produkcyjnych. Jednostki usługowe czy handlowe też mogą ponosić koszty zmienne. W związku z czym w definicji należy uwzględnić nie tylko "produkcję" tylko szeroko "wolumen działalności".

Zasoby, które przedsiębiorstwo zużywa, takie jak między innymi: maszyny, budynki czy zasoby ludzkie, które wyrażone zostają w postaci pieniężnej są kosztami. Jednym z podstawowych kryteriów podziału kosztów jest podział na koszty stałe i zmienne. (B. Klepacki 2015, s. 2,3)

Podział na koszty stałe i zmienne wiąże się z zastosowaniem kryterium klasyfikacyjnego uwzględniającego reakcję kosztu na zmiany wolumenu działalności. Informacje o kosztach zmiennych i stałych wykorzystywane są na potrzeby podejmowania decyzji krótkookresowych oraz rachunku kosztów zmiennych. Poziom tych nakładów zależny jest wprost od wielkości produkcji, czyli w przypadku wzrostu produkcji, koszty zmienne rosną, a zmniejszają się wraz ze spadkiem produkcji. Koszty zmienne są równe zeru, gdy przedsiębiorca nic nie produkuje. Koszty zmienne to wszystkie wydatki, które musiał ponieść przedsiębiorca w związku z produkcją, nie wchodzące w skład kosztów stałych. Do kosztów zmiennych związanych z produkcją zaliczają się nakłady na surowce, roboczogodziny, towar, energia lub paliwo, itp. Koszty stałe się nie ulegają zmianom w krótkim czasie i są niezależnie od wielkości produkcji. Koszty zmienne zależą od wielkości produkcji.

Koszt całkowity to suma kosztów stałych i kosztów zmiennych:

$TC=VC+FC$

VC (ang. variable costs) – koszty zmienne

FC (ang. fixed costs) – koszty stałe

Wiedza na temat struktury kosztów jest podstawą wielu decyzji, takich jak:

• wielkość produkcji w której przychody równają się z kosztami całkowitymi (próg rentowności),
• wielkość produkcji w której przedsiębiorstwo generuje określony zysk,
• o ile należy zwiększyć wolumen produkcji, aby zredukować koszty jednostkowe i osiągnąć zakładany przyrost zysku,
• czy kupić własne maszyny i produkować półwyroby, czy skorzystać z outsourcingu,
• jaki system płac zastosować dla managerów przedsiębiorstwa, które systematycznie zwiększa wolumen produkcji.

Rozpatrując podział kosztów ze względu na stopień zależności od wielkości produkcji, należy uwzględnić następujące kwestie:

• czynnik czasu,
• przedział wielkości produkcji,
• sposób ujęcia kosztów (koszty całkowite i koszty jednostkowe).

Koszty zmienne to pochodna podejmowania krótkookresowych decyzji przedsiębiorstwa a koszty stałe są wynikiem decyzji długookresowych, inwestycyjnych, które określają możliwości wytwórcze przedsiębiorstwa. Są nie są one zależne od stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych w krótkim okresie czasu. Do posługiwanie się kosztami stałymi i zmiennymi w podejmowaniu decyzji, planowaniu i kontroli działalności przedsiębiorstwa konieczna jest znajomość metod wyodrębnienia kosztów stałych i kosztów zmiennych. Najczęściej stosowane metody podziału kosztów na koszty zmienne i koszty stałe to:

• Metoda księgowa: polega na podziale kosztów na stałe i zmienne poprzez opinię pracowników księgowości. To prosta metoda lecz obarczona dużym ryzykiem błędu, co spowodowane jest subiektywną oceną pracowników.
• Metoda studiów technologicznych (inżynierska): jest stosowana na etapie projektowania produktu i polega na ocenie zużycia czynników produkcji oraz czasu pracy.
• Metoda graficzna (wizualna): polega na przeniesieniu na układ współrzędnych wielkość produkcji (oś X) i odpowiadający jej koszt (oś Y), a następnie poprowadzeniu linii przez powstałe punkty. Powstała linia pokazuje tendencję zachowywania kosztów względem rozmiarów produkcji.
• Metoda najwyższego i najniższego punktu (wielkości krańcowych): polega na wybraniu dwóch skrajnych wielkości produkcji i odpowiadającym im wielkości kosztów całkowitych w celu obliczenia kosztu krańcowego.
• Metoda regresji liniowej: polega na znalezieniu funkcji, która najdokładniej opisze zależność pomiędzy kosztem a wielkością produkcji poprzez wykorzystanie metody najmniejszych kwadratów.

Przeciętny koszt zmienny to koszt przypadający na jednostkę produkcji. Przeciętne koszty zmienne rosną wraz ze wzrostem produkcji.

$AVC={\frac {VC}{Q}}$

AVC - przeciętny koszt zmienny

VC - koszt zmienny

Q - wielkość produkcji

Podział kosztów zmiennych

Koszty zmienne dzieli się na:

• proporcjonalne - koszty zmieniają się wprost proporcjonalnie do zmian wielkości produkcji; koszt na jednostkę wyrobu jest wtedy stały (np. zużycie materiałów bezpośrednich lub koszt płac bezpośrednich przy zastosowaniu akordowego systemu wynagradzania pracowników),

• progresywne - wzrost kosztów jest szybszy niż wzrost poziomu produkcji; koszt jednostkowy w tej sytuacji rośnie razem ze wzrostem produkcji; przykładem takiej sytuacji jest praca wykonywana w nadgodzinach lub w dniach wolnych od pracy (wynagrodzenia w takiej sytuacji jest wyższe niż stawki płacone w normalne dni pracy),

• degresywne - wzrost kosztów jest wolniejszy niż wzrost poziomu produkcji; koszt jednostkowy wraz ze wzrostem produkcji maleje; przykładem tej sytuacji może być koszt zużycia materiałów, jeżeli ich cena jest zależna od wielkości zamówień. Zwiększając produkcję zwiększa się wielkość zamówień, co powoduje spadek ceny jednostkowej materiału,

• regresywnie – wzrost produkcji powoduje spadek kosztów; koszt jednostkowy maleje w szybkim tempie w stosunku do wielkości produkcji; ten typ kosztów zmiennych jest najrzadziej spotykany w praktyce. Do najczęstszych przykładów kosztu regresywnego najeży ogrzewanie sali kinowej: koszt nagrzania pomieszczenia dla jednej osoby jest większy niż koszt nagrzania pomieszczenia dla maksymalnej ilości osób. Wiąże się to z tym, że każdy człowiek wytwarza ciepło i swoim ciałem ogrzewa powietrze sali, przez co kino zużywa mniej energii na ogrzewanie.

Przedstawiony powyżej podział był podstawą do stworzenia najstarszego rachunku kosztów, czyli rachunku kosztów zmiennych. Rachunek kosztów zmiennych jest narzędziem, dzięki któremu przedsiębiorstwo może kontrolować proces powstawania kosztów. (E.Nowak 2004, s. 50)

Zmienność kosztów charakteryzują wskaźniki zmienności (elastyczności), które wyrażają stosunek względnej zmiany danego kosztu do względnej zmiany rozmiaru działalności.

wzór 1 gdzie:

• k-koszt,
• x- rozmiary działalności

Próg rentowności wyznaczany jest przy założeniu podziału wszystkich ponoszonych kosztów na koszty stałe i zmienne.

Współczynnik zmienności kosztów może przyjmować następujące wartości:

• Wzk = 1 – oznacza koszt zmienny proporcjonalny
• Wzk < 1 – oznacza koszt zmienny degresywny
• Wzk > 1 - oznacza koszt zmienny progresywny

Przykład

Do tego rodzaju kosztów zaliczyć możemy koszty powiązane z wynajęciem zmiennych czynników produkcji, na przykład pracy lub surowców. W praktyce wygląda to tak, że przedsiębiorstwa mają podpisane umowy z pracownikami i dostawcami surowców, ale można zastosować tu dość dużą elastyczność polegająca na tym, że można zastosować: prace w nadgodzinach albo w niepełnym wymiarze godzin, Wynajmowanie bądź też nie pracowników sezonowych, zakup surowców na giełdzie.

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2015) Mikroekonomia, PWE, Warszawa
• Beksiak J. (2001) red., Ekonomia]], Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Dach Z. (2001) Podstawy mikroekonomii., Wydawnictwo Naukowe SYNABA, Kraków
• Kotler Ph.(1999) Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola, Wydawnictwo FELBERG SJA, Warszawa
• Milewski R., Kwiatkowski E. (2013) Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Kraków
• Nowak E., Piechota R., Wierzbiński M.(2004) Rachunek kosztów w zarządzaniu przedsiębiorstwem, PWE, Warszawa
• Klepacki B. (2015) Wielostopniowy rachunek kosztów zmiennych na przykładzie przedsiębiorstwa, "Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego"

Autor: Ruszkowska Agnieszka, Alicja Gurgul, Łukasz Ofiara, Monika Sulik