Introspekcja

Introspekcja, zwana również samorefleksją, jest procesem badania i analizowania własnych myśli, uczuć, pragnień i doświadczeń wewnętrznych. Oznacza to skupienie się na własnym umyśle i świadomości, w celu lepszego zrozumienia siebie samego. Introspekcja jest kluczowym narzędziem w rozwoju osobistym, psychologii i filozofii, ponieważ pozwala nam zgłębiać naszą wewnętrzną naturę i odkrywać nasze motywacje, cele i wartości.

Podczas introspekcji badamy swoje myśli, emocje i odczucia w celu zrozumienia, dlaczego działamy w określony sposób. Ta technika umożliwia nam spojrzenie w głąb naszej psychiki i analizę naszego własnego zachowania. Dzięki introspekcji możemy lepiej poznać samych siebie, co prowadzi do większej samoświadomości i samorozwoju.

Introspekcja (ang. introspection) - akt obserwacji oraz opisu własnej świadomości (doznań psychicznych, stanów emocjonalnych oraz przeżyć). Słowo "introspekcja" pochodzi od łacińskich słów "intro" - "do wewnątrz" oraz "specto" - "patrzeć". Można więc powiedzieć, iż introspekcja to "spojrzenie do wewnątrz". W literaturze zagadnienie to określane jest również mianem samoobserwacji czy samoświadomości. Przeciwieństwem introspekcji jest szeroko rozumiana percepcja zmysłowa (ekstraspekcja), która przedstawia świat zewnętrzny, przedmioty materialne. Spostrzeganie zewnętrzne stoi więc w opozycji do introspekcji, która odnosi się do świata wewnętrznego, przedmiotów psychicznych. Przykładem, które ułatwi wykazanie różnicy pomiędzy tymi pojęciami może być słoneczna polana w lesie. Przedmiotem ekstraspekcji są: polana, słońce itd., a introspekcji przeżycie, np. uczucie radości. Można więc powiedzieć, że introspekcja może dotyczyć doznań percepcji zewnętrznej, jeśli te staną się obiektem obserwacji wewnętrznej.

Wymiary introspekcji

Pojęcie introspekcji posiada co najmniej cztery różne wymiary teoretyczne:

• Wymiar psychologiczny;
• Wymiar epistemologiczny;
• Wymiar metafizyczny (ontologiczny);
• Wymiar antropologiczny;

Dwudziestowieczny nurt behawioryzmu zarzucał introspekcjonizmowi nienaukową istotę prowadzonych badań, tym samym odrzucał introspekcję jako narzędzie poznania naukowego. Dlatego też wymiar psychologiczny introspekcji odnosi się przede wszystkim do rozważania tego, czy introspekcja może być uważana za narzędzie badawcze. Problematyka epistemologiczna introspekcji nakłada się częściowo z pojęciami z zakresu metodologii psychologii. Bowiem swoją istotą obejmuje ona pytania o naturę, zasięg oraz wartość introspekcji jako źródła wiedzy dotyczącej psychiki. Zaś wymiar ontologiczny zadaje pytania, które odnoszą się do natury umysłu (np. czy introspekcja odpowiada na pytanie dotyczące istnienia odmiennej bytowo od świata materialnego dziedziny świata duchowego). Ostatni z wymienionych wymiarów, wymiar antropologiczny, przedstawia introspekcję jako źródło wiedzy dotyczącej własnej osoby oraz jako fundament pozwalający na podejmowanie wolnych i racjonalnych decyzji. Ponadto wymiar antropologiczny stara się podjąć problematykę moralności człowieka, poczucia winy oraz auto-determinacji.

Metoda introspekcji eksperymentalnej W. Wundta

Metodę introspekcji wykorzystywało wielu psychologów filozoficznych, jednak jak twierdził Wilhelm Wundt sposób w jaki była stosowana nie pozwalał na przeprowadzanie analizy zjawisk psychicznych. Dlatego też zaproponował on, aby wspomóc introspekcję warunkami eksperymentalnymi. Badanie metodą introspekcji eksperymentalnej W. Wundta polegało na stworzeniu pewnych warunków obiektywnych (np. światło o konkretnym natężeniu), których zadaniem było wywołanie danego zjawiska psychicznego, po to aby umożliwić jego późniejszą obserwację. W. Wundt, za pomocą tej fazy wstępnej, chciał osiągnąć możliwość powtarzania wywołanego zjawiska, jak i również wprowadzania w nim zmian. Uważał on, że w ten sposób subiektywne zjawisko psychiczne stawało się obiektywnym, a metoda introspekcji zdobędzie miano metody naukowej. W. Wundt przekonany był, że wykorzystanie jego metody introspekcji pozwoli osiągnąć psychologii to, co nieosiągalne było przy pomocy dotychczasowej metody.

Wymiary introspekcji

Psychologiczny wymiar introspekcji

Introspekcja, jako proces badawczy, opiera się na subiektywnym doświadczeniu jednostki. Jednakże, pytanie o narzędzie badawcze w przypadku introspekcji jest często dyskutowane. Czy jednostka jest w stanie dokładnie opisać swoje własne doświadczenia? Czy introspekcja jest wiarygodnym źródłem informacji?

W psychologii eksperymentalnej introspekcja jest często stosowana jako metoda badawcza. Badacze proszą uczestników o dokładne opisanie swoich stanów umysłu, emocji i doświadczeń. Jednakże, istnieją pewne ograniczenia związane z tym podejściem. Często jednostka nie jest w stanie dokładnie zrozumieć i opisać swoich procesów psychicznych. Ponadto, introspekcja może być podatna na błędy i wpływy zewnętrzne, co może prowadzić do nieprecyzyjnych wyników.

Mimo pewnych trudności związanych z introspekcją, ma ona istotne znaczenie w badaniach naukowych. Pozwala ona na zdobycie wglądu w subiektywne doświadczenia jednostki, które nie są obserwowalne dla innych ludzi. Introspekcja może być szczególnie użyteczna w badaniach dotyczących emocji, motywacji i procesów poznawczych.

Jednakże, aby introspekcja była wiarygodnym narzędziem badawczym, konieczne jest zastosowanie odpowiednich procedur i kontrola błędów. Badacze muszą być świadomi ograniczeń introspekcji i stosować odpowiednie techniki, takie jak samouświadomienie, trening introspekcyjny i systematyczne obserwacje, aby uzyskać dokładniejsze i bardziej wiarygodne wyniki.

Epistemologiczny wymiar introspekcji

Introspekcja jest jednym z najstarszych i najbardziej podstawowych źródeł wiedzy. Polega ona na bezpośrednim obserwowaniu swoich własnych myśli, uczuć i doświadczeń. Introspekcja ma charakter subiektywny, ponieważ opiera się na subiektywnym doświadczeniu jednostki.

Jednakże, natura introspekcji może być dyskutowana. Czy introspekcja dostarcza nam prawdziwej wiedzy o nas samych? Czy jesteśmy w stanie rzetelnie ocenić nasze własne doświadczenia? Czy introspekcja może być obiektywnym źródłem informacji?

Wartość introspekcji jako źródła wiedzy jest często kontrowersyjna. Niektórzy uważają, że introspekcja jest niezawodnym źródłem informacji o naszym własnym umyśle i doświadczeniach. Inni twierdzą, że introspekcja może być podatna na błędy, wpływy zewnętrzne i subiektywne interpretacje.

Introspekcja może być również rozumiana jako metoda poznawcza, która pozwala nam zgłębiać nasze własne myśli, uczucia i motywacje. Poprzez refleksję i samowiedzę, możemy lepiej zrozumieć siebie i swoje działania. Introspekcja może być użyteczna zarówno w kontekście rozwoju osobistego, jak i zarządzania.

Jednakże, introspekcja jako metoda poznawcza ma swoje ograniczenia. Nie zawsze jesteśmy w stanie obiektywnie ocenić i zrozumieć nasze własne doświadczenia. Często podlegamy wpływom emocjonalnym, obronie psychicznej i subiektywnym interpretacjom. Dlatego ważne jest, aby stosować krytyczne myślenie i samokrytykę w procesie introspekcji.

Antropologiczny wymiar introspekcji

Introspekcja może być użyteczna jako źródło wiedzy o nas samych. Poprzez samorefleksję i introspekcję możemy zgłębić naszą własną osobowość, wartości, przekonania i cele. Introspekcja pozwala nam lepiej poznać siebie i zrozumieć, dlaczego działamy w określony sposób.

Jednakże, introspekcja nie jest jedynym źródłem wiedzy o nas samych. Nasze zachowanie, relacje z innymi ludźmi i reakcje na różne sytuacje również dostarczają nam informacji o naszej osobowości. Dlatego ważne jest, aby stosować różne metody poznawcze i zbierać różnorodne dane na temat siebie.

Introspekcja jako podstawa dla podejmowania decyzji

Introspekcja może być również użyteczna w procesie podejmowania decyzji. Poprzez introspekcję możemy lepiej zrozumieć nasze własne potrzeby, pragnienia i cele. Możemy ocenić, jakie są nasze priorytety i jakie działania będą dla nas najbardziej satysfakcjonujące.

Jednakże, introspekcja jako podstawa dla podejmowania decyzji ma swoje ograniczenia. Często podlegamy wpływom emocjonalnym i subiektywnym interpretacjom. Dlatego ważne jest, aby stosować krytyczne myślenie, analizować różne perspektywy i brać pod uwagę również zewnętrzne czynniki, aby podejmować mądre i przemyślane decyzje.

Introspekcja — artykuły polecane

Psychologia społeczna — Psychologia poznawcza — Epistemologia — Psychometria — Pytanie badawcze — Badania społeczne — Sztuczna inteligencja — Dyferencjał semantyczny — Psychologia ekonomiczna

Bibliografia

• Engelbert M., Carruthers P. (2010), Introspection, Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science , nr 2
• Judycki S. (2002), Introspekcja jako problem psychologiczny, Roczniki psychologiczne, nr 1
• Paszenda I. (red.) (2017), Codzienność jako wyzwanie edukacyjne, tom II, Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
• Reber A. (2002), Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
• Strelau J. (red.) (2007), Psychologia: podręcznik akademicki. Podstawy psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk

Autor: Damian Juszczynka