Hierarchia wartości

Hierarchia wartości inaczej system wartości, to nabywany przez ludzi w toku wychowania system, odgrywający kluczową rolę w życiu dorosłym każdej jednostki. To właśnie dzięki niej ludzie wiedzą jak powinni się zachować w momencie dylematu. Potrafią ocenić, co jest dla nich najlepsze i do czego powinni dążyć (M. Parol 2014, s. 113).

Obecnie możemy się spotkać z wieloma definicjami hierarchii wartości. Według Krystyny Ostrowskiej jest to "Hierarchicznie uporządkowany zbiór ustosunkowań wobec wartości, które są istotne, ważne, konieczne i pożądane, ze względu na to, że mają one swój znaczny udział w realizacji osobowej egzystencji". (M. Parol 2014, s. 113)

Inną definicje proponuje Milton Rokeach, który jest zdania, że hierarchia wartości to "Uporządkowana pod względem wartości, organizacja przekonań na temat preferowanych sposobów postępowania bądź ostatecznych stanów egzystencji. Dzięki przekonaniom jednostka mając do wyboru dwa alternatywne sposoby postępowania, wie który preferuje". (M. Parol 2014, s. 113)

TL;DR

Hierarchia wartości to ważny system, który ludzie nabywają w toku wychowania. Istnieje wiele definicji hierarchii wartości, ale wszystkie podkreślają jej istotną rolę w życiu jednostki. W historii filozofii przedstawiono różne klasyfikacje i hierarchie wartości, takie jak triada Platona czy pięć modalności wartości Maxa Schelera. Istnieje także teoria wartości Schwartza, która opiera się na pięciu cechach wartości. Hierarchia wartości odgrywa ogromną rolę w życiu człowieka, wpływa na jego samopoczucie i zdrowie psychiczne. Zaburzenia hierarchii wartości mogą prowadzić do konfliktów poznawczych i problemów ze stabilnością psychiczną. Istnieje także zależność między stanem psychicznym a hierarchią wartości.

Hierarchia wartości - uporządkowanie i treść

Platon był pierwszą osobą, która podjęła próbę uporządkowania wartości rozumianych jako idee. Wyodrębnił on najwyższą triadę czyli prawdę, piękno i dobro. Jego poglądy były powielane przez wielu filozofów, którzy wymienione wartości uznawali za najwyższe a jedynie ponad nie stawiali Osobę Stwórcy.

Max Scheler przedstawił bardziej rozbudowaną klasyfikacje i hierarchizacje wartości, twierdząc że istnieje pięć modalności wartości. Wymieniając je w kolejności od najniższej, wyróżnił (P. Brzozowski 2005, s. 3):

• Hedonistyczne
• Utylitarne
• Witalne
• Duchowe - możemy je podzielić na estetyczne, porządku prawnego oraz poznawcze
• Religijne

Właściwe ustosunkowanie się do pozostałych wartości u Schelera stanowią wartości moralne. Od tego filozofa pochodzi także klasyfikacja i hierarchizacja, którą zaproponował Tischner. Wśród wartości pozytywnych, wymieniając w kolejności od najniższej wyróżnił odpowiednio wartości (P. Brzozowski 2005, s. 3):

• Hedonistyczne
• Witalne
• Duchowe - to właśnie w nich zawarta została Platońska triada

Ponadto w swojej koncepcji Tischner wyróżnia wartości wyższe i niższe. Wyższe zobowiązują człowieka do ich wdrożenia w życie, realizacji znacznie bardziej, niż niższe.

Inna jeszcze koncepcję przedstawia Ingarden, który twierdzi, że należy wyróżnić wartości (P. Brzozowski 2005, s. 3):

• Witalne - z nimi związane są utylitarne
• Kulturowe - zalicza się do nich wartości poznawcze, estetyczne i socjalne
• Moralne

Stróżewski z kolei wyróżnia wartości (P. Brzozowski 2005, s. 3):

• Witalne - do nich zalicza wszelkie wartości ekonomiczne i częściowo techniczne
• Kulturowe
• Moralne
• Religijne

Należy jednak podkreślić, że kolejność w której zostały wymienione powyższe wartości, nie jest równoznaczna z ich hierarchią.

Teoria wartości Schwartza

W ujęciu Schwartza wartość to "Poznawcza reprezentacja motywacyjnego, godnego pożądania, ponadsytuacyjnego celu". (J.Cieciuch 2013, s. 37) Sposób w jaki postrzegane są przez niego wartości, składa się z dwóch etapów. Pierwszy polega na wyliczeniu pięciu cech, które charakteryzują daną wartości z kolei drugi etap to charakterystyka treści danej wartości. Jego teoria jest modyfikacją i udoskonaleniem teorii Rokeacha (J.Cieciuch 2013, s. 37).

Rola hierarchii wartości w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka

Ogromną rolę w życiu każdej jednostki odgrywa hierarchia wartości, która pozwala jej na orientowanie się w świecie.

System wartości oraz jego sposób uporządkowania może wpływać na samopoczucie człowieka i w pewnym stopniu decydować o stanie jego zdrowia psychicznego. Niepokój, stres czy napięcie to uczucia, które towarzyszą jednostkom w momencie, gdy ład ich systemu wartości zostaje zaburzony. Ponieważ każda istota ludzka dąży do osiągnięcia równowagi pomiędzy przyjętą hierarchią wartości a własnymi przekonaniami, pojawienie się zjawiska określanego mianem konfliktu poznawczego powoduje, szukanie przez jednostkę dodatkowych argumentów, które potwierdzą jej poglądy. W przypadku braku znalezienia takowych, dochodzi do sytuacji w której pozyskane z zewnątrz informacje zostają odrzucone przez jednostkę lub przekształcone w taki sposób, aby potwierdzały jej przekonania. Takie działania mogą doprowadzić do budowania fałszywego obrazu rzeczywistości, co może się wiązać z problemem braku stabilności psychicznej.

Możliwa jest także zależność, w której to stan psychiczny determinuje, które wartości jednostka uznaje za najważniejsze i w jaki sposób buduje swoją hierarchię wartości. To jaki system wartości ma wpływ na zdrowie psychiczne człowieka potwierdza, że jest on elementem kształtującym osobowość jednostki (M. Parol 2014, s. 115).

Hierarchia wartości — artykuły polecane

Mechanizm obronny — Teoria atrybucji — Analiza transakcyjna — Afirmacja — Socjalizacja — Potrzeby fizjologiczne — Motyw — Empatia — Inżynieria społeczna

Bibliografia

• Brzozowski P. (2005), Uniwersalna hierarchia wartości - fakt czy fikcja, Przegląd psychologiczny, Nr 3
• Cieciuch J. (2013), Kształtowanie się systemu wartości od dzieciństwa do wczesnej dorosłości, Wydawnictwo Liberi Libri
• Czerniawska M. (2002), Empatia a system wartości, Przegląd psychologiczny, Tom 45, Nr 1
• Mróz B. (2009), Hierarchia wartości i poczucie sensu życia u menedżerów w czasach kryzysu, Przedsiębiorczość i zarządzanie, Instytut socjologii, Uniwersytet Wrocławski, Nr 11
• Nowak S. (2011), System wartości społeczeństwa polskiego, Studia socjologiczne, nr 1
• Parol M. (2014), Znaczenie systemu wartości i jego uporządkowania w sytuacjach kryzysu na przykładzie funkcjonowania rodzin z dzieckiem z niepełnosprawnością, Wartości i ich znaczenie

Autor: Kamila Basiaga