Dziedziczenie testamentowe

Z prawnego punktu widzenia testament to jednostronna czynność prawna, która zawiera rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci (łac. mortis causa). Cechą tej czynności jest to iż może być dokonana wyłącznie przez jedną osobę fizyczną, posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych (art. 944 k.c.). Oznacza to, że nie może być sporządzony przez grupę osób, w szczególności małżonków. Czynność ta może być wykonana tylko i wyłącznie samodzielnie, to znaczy, nie można posługiwać się pełnomocnikiem, co jest możliwe w przypadku innych czynności.

Odwołanie testamentu

Testament w każdej chwili może być odwołany, zarówno w całości jak i w poszczególnych częściach jego postanowienia. Odwołanie może mieć postać zniszczenia, bądź pozbawienia go cech, które świadczą o jego ważności. Na przykład poprzez napisanie nowego, bądź zakreślenie podpisu. W przypadku sporządzenia nowego testamentu, stary podlega uchyleniu w takiej części, w jakiej wspomina nowy. Gdy w nowym testamencie nie wspomina się o odwołaniu starego, to w poprzednim, uchyleniu podlegają te zapisy, które nie mogą być pogodzone z nowymi.

Wady czynności prawnych a dziedzicznie testamentowe

Testament może być uznany za nieważny w następujących sytuacjach:

• Został on sporządzony w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli.
• Został sporządzony pod wpływem błędu, którego brak mógłby zmienić treść testamentu.
• Został sporządzony pod wpływem groźby.

Na powyższe przyczyny nieważności testamentu można się powoływać do trzech lat od dnia otwarcia spadku.

Rodzaje testamentów

Testament notarialny to testament sporządzany przy udziale notariusza, który ma za zadanie zapewnić prawidłowe przebieg procedury testamentalnej. Jest on sporządzany na piśmie, przy obecności co najmniej dwóch świadków. Testament własnoręczny natomiast jest sporządzany przez spadkodawcę własnoręcznie, bez udziału notariusza. Różnica między nimi polega przede wszystkim na formalnościach oraz wymogach dotyczących sporządzenia i ważności testamentu.

W niektórych sytuacjach warto skorzystać z możliwości sporządzenia szczególnego testamentu, takiego jak testament wojskowy. Testament wojskowy jest sporządzany przez osoby pełniące służbę wojskową, które są narażone na większe ryzyko śmierci w wyniku działań związanych z ich służbą. Taki testament jest ważny, nawet jeśli nie spełnia tradycyjnych formalności, takich jak obecność świadków czy notariusza.

W zależności od rodzaju testamentu, istnieją różne wymagania formalne dotyczące jego sporządzenia. Testament notarialny wymaga udziału notariusza oraz co najmniej dwóch świadków. Testament własnoręczny natomiast musi być sporządzony przez spadkodawcę własnoręcznie, a niektóre państwa wymagają dodatkowo obecności świadków. Ważne jest, aby spadkodawca znał i spełniał wszystkie wymagania formalne, aby testament był ważny i nie podlegał późniejszym wątpliwościom.

Wymóg świadków przy sporządzaniu testamentu

W większości przypadków, przy sporządzaniu testamentu, wymagana jest obecność co najmniej dwóch świadków. Świadkowie powinni być pełnoletni, posiadający pełną zdolność do czynności prawnych oraz nie powinni być dziedzicami w testamencie. W niektórych sytuacjach, np. przy sporządzaniu testamentu wojskowego, mogą obowiązywać inne zasady dotyczące kwalifikacji świadków.

Brak świadków przy sporządzaniu testamentu może skutkować nieważnością testamentu lub podważeniem jego ważności w przyszłości. Świadkowie są niezbędnymi osobami, które potwierdzają, że testament został sporządzony zgodnie z prawem i że spadkodawca posiadał pełną zdolność do czynności prawnych w momencie sporządzenia testamentu. Brak świadków może budzić wątpliwości co do autentyczności testamentu i prowadzić do jego późniejszego podważenia.

Świadkowie mają obowiązek być obecni podczas sporządzania testamentu, a także potwierdzić swoim podpisem, że widzieli spadkodawcę sporządzającego testament oraz że testament został sporządzony zgodnie z prawem. Mają również obowiązek zachowania tajemnicy zawartej w testamencie. Świadkowie mają prawo do otrzymania wynagrodzenia za swoje świadectwo oraz do odmowy udziału w sporządzaniu testamentu, jeśli nie spełniają wymogów formalnych lub nie są zainteresowani taką rolą.

Dziedziczenie testamentowe a dziedziczenie ustawowe

Główną różnicą między dziedziczeniem testamentowym a dziedziczeniem ustawowym jest sposób, w jaki dokonuje się podziału majątku po śmierci spadkodawcy. Dziedziczenie testamentowe polega na dziedziczeniu zgodnie z wolą spadkodawcy, która zostaje wyrażona w testamencie. Natomiast dziedziczenie ustawowe następuje w przypadku braku testamentu lub nieważności testamentu. W tym przypadku to przepisy ustawowe określają, kto dziedziczy i w jakim stopniu.

W niektórych przypadkach możliwe jest łączenie dziedziczenia testamentowego i dziedziczenia ustawowego. Jeśli testament nie obejmuje całego majątku spadkodawcy lub nie określa wszystkich dziedziców, przepisy ustawowe mogą wówczas mieć zastosowanie do pozostałej części majątku. W takiej sytuacji, dziedziczenie testamentowe i dziedziczenie ustawowe współistnieją i wpływają na podział majątku spadkowego.

Konflikty między testamentem a dziedziczeniem ustawowym mogą wynikać z różnicy w przepisach dotyczących dziedziczenia oraz z nieścisłości lub sprzeczności w testamencie. W przypadku wystąpienia takiego konfliktu, sąd będzie musiał go rozstrzygnąć. Sąd podejmie decyzję na podstawie przepisów prawa oraz biorąc pod uwagę intencje spadkodawcy wyrażone w testamencie. Jeśli spadkodawca wyraził jasną wolę w testamencie, zazwyczaj zostanie ona uznana za wiążącą dla sądu. Jednakże w przypadku wątpliwości lub sprzeczności w testamencie, sąd będzie musiał dokładniej zbadać okoliczności i intencje spadkodawcy.

Dziedziczenie testamentowe — artykuły polecane

Osoba fizyczna — Oświadczenie woli — Współwłasność — Posiadanie — Przedstawicielstwo — Odpowiedzialność solidarna — Zdolność do czynności prawnych — Stosunek przysposobienia — Autorskie prawa osobiste — Czynniki demograficzne

Bibliografia

• Siuda W. (2013), Elementy prawa dla ekonomistów, Contact, Poznań
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Autor: Przemysław Mroczek

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.