Bezpodstawne wzbogacenie
| Bezpodstawne wzbogacenie |
|---|
| Polecane artykuły |
Bezpodstawne wzbogacenie to uzyskanie korzyści majątkowej przy uszczupleniu majątku drugiej osoby, bez posiadania podstaw prawnych (S. Borysiak 2018, s. 50-52). Powoduje powstanie zobowiązania, a w konsekwencji powstają następujące strony: “Bezpodstawnie zubożony (wierzyciel) oraz bezpodstawnie wzbogacony (dłużnik)” (B. Gnela 2012, s. 172).
Przepis dotyczący bezpodstawnego wzbogacenia można odnaleźć już w klasycznym prawie rzymskim w następującej formie:
“Iure naturae aequum est neminem cum alterius detrimento et iniuria fieri locupletiorem, D. 50,17,206 (Pomp.) czyli “jest zgodne z prawem naturalnym, aby nikt nie stawał się bogatszy dzięki szkodzie innej osoby i bezprawiu” (K. Święcka 2016, s. 195).
W polskim prawie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, przesłankach jakie dana sytuacja musi spełnić, aby zostać zakwalifikowana jako bezpodstawne wzbogacenie, a także dalsze postępowanie reguluje Kodeks Cywilny. Przepisy zostały umieszczone w tytule V trzeciej księgi, a konkretnie to artykuły od 405 do 414. Takie zlokalizowanie przepisów świadczy, że moment uzyskania korzyści majątkowej bez posiadania do niej praw jest również momentem, w którym powstaje zobowiązanie pomiędzy stronami (S. Borysiak 2018, s. 50).
Zobowiązanie cywilnoprawne
Zobowiązanie w rozumieniu potocznym oznacza dług, powinność, zapewnienie, a to tylko część znaczeń jakie posiada. Natomiast z punktu widzenia prawa rozumiemy zobowiązanie jako węzeł prawny regulowany przepisami krajowymi z różnych dziedzin prawa oraz prawem w ramach umów międzynarodowych. Główny trzon przepisów regulujących zawieranie zobowiązań to Kodeks Cywilny: część ogólna od art. 353 do 534 i część szczegółowa od art. 535 do 92116. Innymi przepisami mającymi wpływ na zawierane zobowiązania są m.in. rozporządzenia i dyrektywy Unii Europejskiej.
“Zobowiązanie cywilnoprawne polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić”(B. Gnela 2012, s. 157).
Przesłanki i rola
Przesłankami do orzeczenia, że mamy do czynienia z nieuzasadnionym prawnie przesunięciem majątku to:
- wzbogacenie czyli zwiększenie aktywów (niesłuszne pobranie należności, umocnienie prawa, itp.), ale również zmniejszenie pasywów (anulowanie długu, oszczędności z tytułu zakupu dóbr, itp.)
- zubożenie inaczej zmniejszenie aktywów, przy czym nie zawsze musi dojść do zubożenia (brak pewności w doktrynie). Za przykład może posłużyć wykorzystanie cudzej własności w celu osiągnięcia korzyści
- brak podstawy prawnej czyli brak odpowiedniego umocowania w ramach przepisów prawa. Takie umocowanie mogłoby nastąpić za pomocą umowy, w wyniku orzeczenia sądu, czy też w ramach aktu administracyjnego.
Bezpodstawne wzbogacenie może dotyczyć tylko i wyłącznie rzeczy materialnych oraz niematerialnych, których wartość można bezsprzecznie wyrazić w pieniądzu. Dlatego wartości materialne i duchowe nie podlegają tej instytucji (A. Gawron 2018, s. 111-113).
Rolą przepisów definiujących bezpodstawne wzbogacenie jest zabezpieczenie przed nieuzasadnionym przesunięciem majątkowym, przy czym może odnosić się również do przypadków formalnie będących zgodnymi z literą prawa, ale będące sprzeczne z kryteriami moralnymi (K. Święcka 2016, s. 189-190). Uzyskanie korzyści majątkowej bez posiadania do niej podstaw prawnym sprawia, że osoba wzbogacona jest zobowiązana do zwrotu korzyści jakie uzyskała, ale również przy spełnieniu przesłanek wynikających z art. 408 Kodeksu Cywilnego, zobowiązana jest do wydania “korzyści związanej z dokonanymi nakładami” (K. Zalewska 2018, s. 201-202). Jednym z najczęściej spotykanych sytuacji, w której człowiek ma do czynienia z nielegalnym wzbogaceniem jest nadpłata. Jest to przykład osiągnięcia nieuprawnionej korzyści przez sprzedawcę, czy usługodawcę, ale także przez wierzyciela podatkowego, jeżeli dokonujemy płatności podatków i niezależnie od miejsca wystąpienia podlega zwrotowi. Warto pamiętać, że zwrot nadpłaty podatku to nie zwrot podatku, ponieważ podatek to świadczenie należne na podstawie konkretnych przepisów prawa, a nadpłata to świadczenie nienależne ponad obowiązkowe (E. Lewandowska 2015, s. 202-204).
Bibliografia
- Borysiak S., (2018), Pojęcie i cechy charakterystyczne zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, „Krytyka Prawa”, tom 10, nr 4, s. 48-69
- Gawron A., (2018), Bezpodstawne wzbogacenie pracownika, “Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny”, nr 3, s. 111-113
- Gnela B., (red.) (2012), Podstawy prawa dla ekonomistów, Wolters Kluwer Polska, Warszawa, s. 172-173
- Lewandowska E., (2015), Uniwersalizm instytucji bezpodstawnego wzbogacenia a należne świadczenie na rzecz organu podatkowego, “Studia prawnoustrojowe” nr 28, s. 202-204
- Święcka K., (2016), Kryterium słusznościowe oceny bezpodstawnego wzbogacenia, “Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego, seria Administracja i Zarządzanie”, nr 110, s. 185-195
- Ustawa Kodeks Cywilny, (1964), Dz.U. 1964 Nr 16 poz. 93
- Zalewska K., (2018), Problematyka roszczeń o zwrot nakładów na nieruchomość, “Acta Scientiarum Polonorum Administratio Locorum”, nr 17(2), s. 201-202
Autor: Mateusz Abram
 |
Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu. |
