Budżet obywatelski

Budżet obywatelski (z ang. budżet partycypacyjny) jest to wyszukana forma kontaktowania się władz powiatu z jego mieszkańcami. Corocznie w ramach w głosowania obywatele wybierają projekty, które będą zawierać się w budżecie powiatu. Kwoty opiewające w budżecie mogą obejmować zarówno całość jak i część powiatu. Wymogi dotyczące wnoszenia projektów, zasady ich oceny oraz mechanizm wyboru charakteryzujący sposób głosowania oraz publikacji wyników ustala rada powiatu (Ustawa o samorządzie powiatowym, 1998, s. 5,6)

Warunki, które powinien spełniać budżet partycypacyjny:

1. Nierozłącznym elementem jest panel dyskusyjny, w którym mieszkańcy dyskutują na tematy dotyczące rozdystrybuowania określonej kwoty pieniędzy. Spotkania te mogą odbywać się zarówno fizycznie jak i na specjalnie przygotowanych forach internetowych.
2. Przeznaczona kwota pieniędzy musi być klarownie określona.
3. Budżet nie może być zwężony do szczebla ulicy. Musi on obejmować całe miasto.
4. Wybrane poprzez głosowanie inicjatywy zostają wprowadzone do samorządowego budżetu. Mieszkańcy mają możliwość śledzenia postępów w realizacji wybranych przez siebie projektów.
5. Budżet obywatelski nie jest przedsięwzięciem jednokrotnym. Powoływany jest regularnie, raz w roku (B. Sorychta-Wojsczyk, 2015, s. 422)

TL;DR

Budżet obywatelski to forma kontaktu między władzami powiatu a mieszkańcami, w której obywatele mają możliwość wyboru projektów do realizacji za pomocą środków publicznych. Budżet ten musi spełniać określone warunki, a jego harmonogram powstania obejmuje dialog, określenie kwoty pieniędzy, opracowanie zasad działania oraz wybór projektów. Należy jednak uwzględnić wady takie jak niewielki udział w całości budżetu, pozorowanie konsultacji społecznych przez samorządy, decydowanie o projektach niezgodnie z wolą mieszkańców i ograniczony przywilej głosowania. Istnieją również różne odmiany budżetu partycypacyjnego, takie jak model Porto Allegre, udział grup organizacyjnych, negocjacje polityczno-prywatne, fundusz społeczności lokalnej i partycypacja sąsiedzka.

Harmonogram powstania budżetu obywatelskiego

1. Podstawowym przedsięwzięciem powinien być dialog pomiędzy mieszkańcami, a władzą samorządową, który inicjuje powstanie budżetu obywatelskiego.
2. Następny krok to skonkretyzowanie odpowiedniej sumy pieniędzy, która posłuży realizacji wybranych przez społeczność projektów.
3. W dalszych etapach opracowane zostają zasady działania budżetu. Uprawnionymi do podejmowania tych decyzji są: mieszkańcy, urzędnicy oraz organizacje pozarządowe. Ustalają oni wygląd formularza, terminy składania propozycji zmian oraz formę głosowania. Na tym szczeblu najważniejsze jest jednak zgłoszenie projektów inwestycyjnych.
4. Wszystkie decyzje dotyczące powołania budżetu obywatelskiego muszą zostać uchwalone przez organ do tego uprawniony np. radę gminy.
5. Kluczowym i ostatnim etapem jest wybór jednej, bądź kilku propozycji. Decydentami są mieszkańcy, którzy chętniej rozwiązują problemy związane bezpośrednio z ich otoczeniem (J. Łukomska-Szarek, 2014, s. 141)

Defekty budżetu obywatelskiego

Spośród wielu zalet utworzenia budżetu partycypacyjnego takich jak: poprawa jakości życia ludności, zwiększenie kredytu zaufania do władz samorządowych, aktywizacje mieszkańców w procesach decyzyjnych dotyczących często ich własnych interesów oraz efektywne rozmieszczenie środków pieniężnych (B. Sorychta-Wojsczyk, 2015, s. 428), należy uwzględnić również jego słabe strony.

• często znikomy udział w całości budżetu powiatu/gminy, co może przekładać się na zniechęcenie obywateli do udziału w tego typu inicjatywach,
• samorządy mogą pozorować konsultacje społeczne i w efekcie sami decydują ile pieniędzy i na jakich zasadach zostanie rozdystrybuowane, a woli mieszkańców pozostaje tylko wybór projektów,
• władze w celu uzyskania poparcia społecznego, przy wyborze propozycji inwestycji podanych do głosowania, mogą kierować się wymogami sprzecznymi z interesami mieszkańców,
• władze oprócz projektów wskazanych przez decydentów mogą również realizować te, które nie spełniały ustalonych wcześniej warunków, bądź nie uzyskały wystarczającego poparcia wśród obywateli,
• przywilej głosowania ma zbyt wąska grupa mieszkańców, co ma związek z zastosowaniem wąskiego przedziału wiekowego uprawnionych do głosowania lub uwzględnieniu stanowiska osób zameldowanych wyłącznie w danym regionie (M. Poniatowicz, 2014, s. 184-186).

Odmiany budżetu partycypacyjnego

1. Model Porto Allegre - zorientowany na określone projekty, oraz na mieszkańców, których decyzje i rozwiązania absorbują urzędnicy.
2. Udział zorganizowanych grup takich jak stowarzyszenia i organizacje pozarządowe w celu skonkretyzowania budżetu w obrębie poszczególnych dziedzin/środowisk.
3. Negocjacje polityczno-prywatne - specjalnie wybrani przedstawiciele rozporządzają środkami pieniężnymi pochodzącymi od prywatnych firm. Mieszkańcy nie są głównymi decydentami, bowiem nie gospodarują środkami wygospodarowanymi z podatków.
4. Fundusz społeczności lokalnej - pieniądze przeznaczone na budżet nie mogą pochodzić od prywatnych inwestorów. W celu integracji społecznej zakres decyzji mieszkańców dotyczy aktualnych inicjatyw w lokalnej przestrzeni.
5. Partycypacja sąsiedzka oraz konsultowanie finansów publicznych - w tym modelu ranga mieszkańców ogranicza się tylko do możliwości konsultacji i udziału w otwartych naradach władz lokalnych (B. Sorychta-Wojsczyk, 2015, s. 425,426)

Budżet obywatelski — artykuły polecane

Konsultacje społeczne — Partycypacja społeczna — Budżet partycypacyjny — Fundusze norweskie — Pomoc publiczna — Ewaluacja projektu — Burmistrz — Strategia koalicji (negocjacje) — Portfel projektów

Bibliografia

• Łukomska-Szarek J.(2014).Budżetowanie partycypacyjne jako instrument współzarządzania sferą publiczną,Nierówności społeczne, a wzrost gospodarczy, nr 40
• Poniatowicz M. (2014). Kontrowersje wokół idei budżetu partycypacyjnego jako instrumentu finansów lokalnych. , Studia Ekonomiczne, nr 198
• Sorychta-Wojsczyk B. (2015). Uwarunkowania wykorzystania budżetu obywatelskiego w administracji publicznej w Polsce, Zeszyty Naukowe. Organizacja i Zarządzanie / Politechnika Śląska, nr 78
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578

Autor: Anita Terech

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.