Efekt snoba
Efekt snoba - polega na tym, iż dane dobro jest kupowane dlatego, że niewiele osób go nabywa (L. Rudnicki 2012, s. 136)
Paradoksalnie efekt snoba występuję wtedy, gdy cena danego dobra drożeje. Jest to zjawisko odwrotne do efektu sceny, które polega na nabywaniu dobra niezależnie od ceny - konsumenci kupują dane dobro dlatego, że mają je inni.
Motywy
Snobizm charakteryzuję poniesienie własnej wartości względem samego siebie i przede wszystkim względem innych. W obecnych czasach zauważa się coraz częściej występujące kopiowanie poglądów innych oraz chęć przynależności do wyższych klas społecznych. Takie zachowania są charakterystyczne dla snoba, które przejawia się w nieustannym staraniu by należeć do klas uważanych za prestiżowe. Jednym ze sposobów jest posiadanie rzeczy, których nie może sobie kupić przeciętny człowiek. Snob chcąc się wyróżnić nabywa dobra luksusowe, oryginalne, podkreślające jego nietuzinkowość - dzięki temu czuje się dowartościowany. Swój budżet przeznacza na dobra z wyższej półki, z reguły nie kupuje tanich i banalnych rzeczy. Jest to pewnego rodzaju konsumpcja na pokaz (konsumpcja ostentacyjna). Oprócz materialnych rzeczy snob może stwarzać pozory człowieka bardzo inteligentnego oraz obytego w świecie. Chwali się swoją wiedzą, jest bardzo natarczywy w prezentowaniu swojej osoby. W towarzystwie jest osobą żywią, chlubi się swoimi osiągnięciami. Lubi zwracać na siebie uwagę i czuć, że jest podziwiany przez inne osoby. Świadomość wyższości nad innymi wzbudza w takiej osobie satysfakcję i radość.
Teoria klasy próżniaczej, a efekt snoba
Autorem teorii klasy próżniaczej jest Thorstein Veblen - amerykański ekonomista oraz socjolog (z pochodzenia Norweg). Pojęcie opisał w swojej książce pt. "Teoria klasy próżniaczej". Zjawisko dotyczy osób, które konsumują na pokaz. W dawnych czasach daną grupę charakteryzowała nieprodukcyjność, która świadczyła o dominacji szlachty oraz duchowieństwa nad innymi warstwami społecznymi. Według naukowca źródłem pojawienia się klasy próżniaczej jest powstanie własności prywatnej. Zaczęto rywalizować o dobra, które świadczyły o dominacji nad innymi. Posiadanie bogactwa wzbudzało uznanie i szacunek wśród innych ludzi. Można więc zauważyć duże podobieństwa pomiędzy teorią klasy próżniaczej, a efektem snoba. Obie grupy cechują podobne działania podjęte w celu należenia o klasę wyżej w hierarchii społecznej. Ludzie należący do tych zbiorowości chcą w łatwy i niewymagający wysiłku sposób upodobnić się do klas prestiżowych.
Podobne paradoksy
Efekt snoba określa się mianem paradoksu, czyli takiej sytuacji w której konsumenci na wzrost cen towarów reagują zwiększeniem wielkości zakupu. Inne tego typu paradoksy to:
Paradoks Veblena polegający na wzroście zakupu artykułów luksusowych przy wzroście ich cen. Zjawisko to jest określane jako prestiżowy efekt cen. Dotyczy ono przede wszystkim tych produktów, które są symbolami wysokiego statusu społecznego, których zakup i użytkowanie wynika ze snobizmu (L. Rudnicki 2012, s. 136). Czasem dany paradoks określany jest prestiżowym efektem cen.
Paradoks spekulacyjny polegający na tym, że przy obniżkach cen, nabywcy wstrzymują się z zakupami w oczekiwaniu na dalszy ich spadek, natomiast przy podwyżkach cen nabywcy zakupują towary w obawie przed dalszymi podwyżkami (L. Rudnicki, 2012, s. 136).
Paradoks Giffena dotyczy dóbr niższego rzędu, czyli takich które nie mają bliskich i tanich substytutów - rodziny ubogie wydają na nie większość swoich wydatków. Są to np. ziemniaki, ryż, chleb. W danym paradoksie chodzi o to, że wzrost ceny takiego dobra może zmuszać nabywców do rezygnacji z części zakupu innych dóbr i zastępowania ich dodatkowymi porcjami drożejącego dobra Giffena (B. Czarny 2011, s. 137)
Znaczenie i zastosowanie efektu snoba w konsumpcji i społeczeństwie
Efekt snoba ma istotne znaczenie w dziedzinie konsumpcji, gdzie wpływa na preferencje i wybory konsumentów. Ludzie często wybierają produkty lub usługi, które są ekskluzywne lub rzadkie, ponieważ uważają, że posiadanie ich podnosi ich status społeczny. Przykładem może być wybór luksusowych marek odzieżowych, samochodów czy ekskluzywnych klubów i restauracji. Konsumenci podlegają efektowi snoba, aby być widocznymi w społeczeństwie i zdobyć uznanie innych osób.
Efekt snoba jest również obecny w społeczeństwie, gdzie ludzie dążą do przynależności do ekskluzywnych grup społecznych lub uczestnictwa w prestiżowych wydarzeniach. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w kontekście kultury, gdzie ludzie starają się być związani z elitarnymi wydarzeniami artystycznymi, takimi jak wystawy, koncerty czy premiery filmowe. Przykładem jest popularność wystaw sztuki, które przyciągają tłumy ludzi nie tylko ze względu na wartość artystyczną, ale także dlatego, że uczestnictwo w nich jest uważane za modne i prestiżowe.
Efekt snoba wpływa również na politykę i wybory społeczne. Ludzie często popierają kandydatów lub partie polityczne, które są uważane za ekskluzywne lub prestiżowe. Wybieranie takich opcji politycznych może być dla nich sposobem na podkreślenie swojego statusu społecznego i przynależności do wyższych sfer społecznych.
Wpływ efektu snoba na konsumpcję i społeczeństwo może mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne konsekwencje. Z jednej strony, może to przyczynić się do rozwoju kultury i twórczości, ponieważ preferowanie ekskluzywnych produktów czy wydarzeń artystycznych może być bodźcem do inwestowania w te dziedziny. Z drugiej strony, efekt snoba może prowadzić do nierówności społecznych i wykluczenia, ponieważ niektórzy ludzie mogą być wykluczeni z dostępu do ekskluzywnych produktów czy wydarzeń ze względu na brak odpowiednich zasobów finansowych.
Wpływ efektu snoba na zachowania konsumenckie
Paradoks snoba i paradoks sceny
Efekt snoba to zjawisko, które wpływa na zachowania konsumenckie. Paradoks snoba polega na tym, że jednostka unika popularnych dóbr czy produktów, które są dostępne dla większości, a zamiast tego preferuje te, które są trudno dostępne lub ekskluzywne. Jest to swoiste dążenie do bycia unikalnym i wyróżniającym się spośród tłumu.
Paradoks sceny jest związany z efektem snoba i dotyczy sytuacji, w których jednostka zmienia swoje preferencje w zależności od tego, co jest popularne w danej grupie społecznej. Jeśli dana rzecz jest popularna i dostępna dla większości, snob zaczyna ją unikać, aby nie być kojarzonym z masą. Z kolei, jeśli dana rzecz staje się ekskluzywna i trudno dostępna, snob zaczyna ją pożądać i dąży do jej posiadania, aby wyróżnić się spośród innych.
Snobizm jako dążenie do przynależności do prestiżowych klas społecznych
Snobizm jest jednym z głównych motywów, które prowadzą do efektu snoba. Jednostka dąży do przynależności do prestiżowych klas społecznych poprzez posiadanie i konsumowanie rzeczy, które są uznawane za ekskluzywne. Snobizm jest formą dążenia do wyróżnienia się społecznie i zdobycia prestiżu poprzez konsumpcję.
Kreowanie pozorów inteligencji i obycia jako forma snobizmu
Snobizm często objawia się w kreowaniu pozorów inteligencji i obycia. Jednostka dąży do wydawania się bardziej inteligentną i wykształconą poprzez konsumowanie produktów, które są powiązane z kulturą, sztuką czy nauką. Snobizm może prowadzić do zakupu książek, dzieł sztuki czy udziału w ekskluzywnych wydarzeniach kulturalnych, niekoniecznie z powodu prawdziwego zainteresowania, ale głównie po to, aby kreować pożądany wizerunek.
Teoria klasy próżniaczej i rywalizacja o dominację poprzez konsumpcję na pokaz
Teoria klasy próżniaczej mówi o tym, że jednostki z wyższych klas społecznych często konkurują ze sobą, aby zdobyć dominację poprzez konsumpcję na pokaz. Chodzi tutaj o to, że jednostki próbują pokazać swoje bogactwo i status społeczny poprzez posiadanie drogich i ekskluzywnych dóbr. W rezultacie, konsumpcja staje się formą rywalizacji i walki o dominację wewnątrz danej grupy społecznej.
Paradoks Veblena i wzrost zakupu artykułów luksusowych przy wzroście cen
Paradoks Veblena opisuje sytuację, w której wzrost cen danego artykułu luksusowego prowadzi do wzrostu jego popytu. Jest to paradoks, ponieważ w tradycyjnej teorii ekonomii popyt powinien maleć wraz ze wzrostem cen. Jednak w przypadku artykułów luksusowych, ich wysoka cena staje się symbolem prestiżu i statusu społecznego, co sprawia, że stają się jeszcze bardziej pożądane przez snobów.
Paradoks spekulacyjny i zachowanie nabywców w zależności od zmian cen
Paradoks spekulacyjny opisuje zachowanie nabywców w sytuacji zmiany cen. Jeśli cena danego produktu wzrasta, snob w dążeniu do unikalności może odejść od tego produktu i poszukać czegoś innego, co jest trudniej dostępne. Natomiast jeśli cena danego produktu spada, snob może stracić zainteresowanie tym produktem, ponieważ staje się on bardziej dostępny dla większej liczby ludzi.
Paradoks Giffena i zastępowanie dóbr niższego rzędu większą ilością drożejącego dobra
Paradoks Giffena opisuje sytuację, w której wzrost ceny danego dobra niższego rzędu prowadzi do zwiększenia jego popytu. Jest to paradoks, ponieważ tradycyjnie oczekuje się, że wzrost ceny spowoduje spadek popytu. Jednak w przypadku dóbr niższego rzędu, gdy ich cena wzrasta, snob może nie stać na zakup bardziej ekskluzywnego dobra, dlatego zastępuje je większą ilością drożejącego dobra niższego rzędu.
Wykorzystanie efektu snoba przez producentów
Ograniczanie dostępności produktów jako strategia wywołująca pożądanie
Efekt snoba jest jednym z najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez producentów do kreowania popytu na swoje produkty. Jedną z takich strategii jest ograniczanie dostępności produktów, co wpływa na ich postrzeganie jako bardziej ekskluzywnych i pożądanych przez konsumentów.
Produkty, które są trudno dostępne, stają się automatycznie bardziej pożądane. Istnieje naturalne pragnienie posiadania czegoś, czego inni nie mają lub czego nie mogą mieć. Producent może to wykorzystać, wprowadzając na rynek limitowane ilości produktów lub stosując różne taktyki ograniczające dostępność, takie jak sprzedaż tylko w wybranych sklepach lub w określonym czasie.
Strategia ograniczania dostępności produktów ma na celu wywołanie uczucia wyjątkowości u konsumentów. Często producenci tworzą sztuczne opowieści o trudnościach i wysiłkach, jakie muszą podjąć, aby zdobyć surowce do produkcji lub aby stworzyć określony produkt. Tego rodzaju zabiegi mają na celu wzmocnienie poczucia ekskluzywności produktu i zwiększenie jego atrakcyjności.
Przykłady limitowanych edycji i ekskluzywnych produktów
Przykładem wykorzystania efektu snoba przez producentów są limitowane edycje produktów. Marki takie jak Nike, Apple czy Mercedes-Benz często wprowadzają na rynek specjalne edycje swoich produktów, które są dostępne tylko przez krótki czas lub w ograniczonej ilości. Tego rodzaju taktyka ma na celu stworzenie wrażenia, że posiadanie takiego produktu jest wyjątkowe i prestiżowe.
Innym przykładem są ekskluzywne produkty, które są dostępne tylko dla wąskiej grupy klientów. Może to być związane z wysoką ceną, ale także z koniecznością spełnienia określonych warunków, np. posiadania specjalnej karty członkowskiej czy zaproszenia. W ten sposób producenci tworzą sztuczną elitarność wokół swoich produktów, co przyciąga uwagę i pobudza pożądanie u konsumentów.
Snobizm jako narzędzie do tworzenia sztucznej elitarności
Snobizm jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na efekt snoba. Producentom zależy na tym, aby ich produkty były postrzegane jako ekskluzywne i dostępne tylko dla wybranych. Dlatego często stosują strategie, które mają na celu tworzenie sztucznej elitarności wokół swojej marki.
Jedną z takich strategii jest współpraca z wpływowymi osobami, celebrytami, artystami czy influencerami. Widok znanej osoby używającej danego produktu lub noszącej konkretną markę sprawia, że staje się ona bardziej pożądana i ekskluzywna. Konsumentom zależy na tym, aby być częścią tej wyjątkowej grupy, co prowadzi do wzrostu popytu na dany produkt.
Snobizm może być również kreowany poprzez selektywną dystrybucję produktów. Ograniczenie dostępności do wybranych sklepów lub salonów sprzedaży sprawia, że marka staje się bardziej ekskluzywna. Klienci muszą się wykazać, aby zdobyć dostęp do takich produktów, co zwiększa ich wartość w oczach konsumentów.
Konsekwencje efektu snoba dla społeczeństwa i jednostek
Wzmacnianie nierówności społecznych i tworzenie podziałów na podstawie dóbr materialnych
Efekt snoba, polegający na tym, że jednostki dążą do posiadania i wykorzystywania dóbr materialnych, które są uznawane za prestiżowe i ekskluzywne, ma istotny wpływ na społeczeństwo jako całość. Jednym z głównych skutków tego efektu jest wzmacnianie nierówności społecznych oraz tworzenie podziałów między grupami społecznymi na podstawie posiadanych dóbr materialnych.
Osoby, które nie stać na zakup drogich przedmiotów, czują się wykluczone i niezadowolone z własnej sytuacji. W rezultacie, społeczeństwo staje się bardziej podzielone, a różnice między bogatymi a biednymi są bardziej widoczne. Efekt snoba przyczynia się do pogłębiania nierówności społecznych i utrzymywania istniejących podziałów.
Utrata autentyczności i skupienie na zdobywaniu prestiżu kosztem prawdziwych potrzeb i wartości
Efekt snoba wpływa również na jednostki, powodując utratę autentyczności i skupienie na zdobywaniu prestiżu kosztem prawdziwych potrzeb i wartości. Osoby poddane wpływom efektu snoba często starają się dostosować do trendów i oczekiwań społecznych, nawet kosztem swoich własnych preferencji i przekonań.
Zamiast kierować się swoimi własnymi potrzebami, jednostki często starają się naśladować bogatsze i bardziej wpływowe osoby, co prowadzi do utraty autentyczności i podejmowania decyzji niezgodnych z własnymi wartościami. Skupienie na zdobywaniu prestiżu i pozytywnej oceny społecznej może prowadzić do ignorowania własnych potrzeb i wartości, co może mieć negatywny wpływ na samopoczucie jednostki.
Efekt konformizmu jako odwrotność efektu snoba i dostosowywanie się do większości
Efekt snoba jest często przeciwieństwem efektu konformizmu, który polega na dostosowywaniu się do większości i przyjmowaniu poglądów lub zachowań dominujących w danej społeczności. Jednak efekt snoba może również prowadzić do odwrotnego zachowania, gdzie jednostki starają się odróżnić od innych poprzez posiadanie unikalnych i ekskluzywnych dóbr.
To dążenie do odróżnienia się i zdobycia prestiżu na podstawie posiadanych dóbr może prowadzić do wzrostu napięć społecznych i konfliktów. Efekt snoba może prowadzić do izolacji jednostek, które nie pasują do dominujących wzorców i standardów społecznych.
Wpływ na środowisko naturalne poprzez dążenie do posiadania nowych, luksusowych przedmiotów
Efekt snoba ma również negatywny wpływ na środowisko naturalne. Dążenie do posiadania nowych, luksusowych przedmiotów prowadzi do wzrostu konsumpcji i produkcji, co z kolei prowadzi do większego zużycia zasobów naturalnych i generowania większej ilości odpadów.
Produkcja i transport luksusowych towarów wymaga znacznych zasobów, takich jak energia, woda i surowce naturalne. Ponadto, często te przedmioty są produkowane w krajach o słabych standardach ekologicznych i społecznych, co prowadzi do negatywnego wpływu na środowisko i warunki pracy.
Ocena i klasyfikacja jednostek na podstawie posiadanych dóbr i statusu społecznego
Efekt snoba wpływa również na ocenę i klasyfikację jednostek na podstawie posiadanych dóbr i statusu społecznego. W społeczeństwie, w którym posiadanie luksusowych przedmiotów jest uważane za znak sukcesu i prestiżu, osoby nieposiadające tych dóbr mogą być marginalizowane i oceniane negatywnie.
Jednostki są często oceniane na podstawie materialnego bogactwa i statusu społecznego, co prowadzi do powstawania hierarchii społecznych opartych na posiadanych dóbrach. To z kolei wpływa na poczucie własnej wartości jednostek, które nie spełniają tych społecznych oczekiwań.
Wpływ na zdrowie psychiczne i relacje międzyludzkie
Efekt snoba może mieć również negatywny wpływ na zdrowie psychiczne jednostek oraz relacje międzyludzkie. Dążenie do posiadania prestiżowych dóbr materialnych może prowadzić do poczucia niezadowolenia i frustracji u tych, którzy nie mogą sobie na nie pozwolić.
Wpływ efektu snoba na relacje międzyludzkie może być również negatywny. Osoby skoncentrowane na zdobywaniu prestiżu i wyścigu do posiadania najnowszych trendów często stawiają własne interesy i aspiracje ponad relacje z innymi ludźmi. To może prowadzić do osamotnienia i pogorszenia jakości wzajemnych interakcji.
Wypaczenie wartości społecznych i ukrywanie prawdziwych cech oraz zachowań
Efekt snoba może wypaczać wartości społeczne i prowadzić do ukrywania prawdziwych cech oraz zachowań. Jednostki poddane wpływom efektu snoba często starają się dostosować do społecznych oczekiwań, nawet kosztem swojej autentyczności.
W rezultacie, jednostki mogą ukrywać swoje prawdziwe potrzeby, wartości i preferencje, aby spełnić społeczne standardy i normy. To prowadzi do wypaczenia wartości społecznych i utrudnia rozwój społeczeństwa opartego na autentyczności i szacunku dla różnorodności.
| Efekt snoba — artykuły polecane |
| Owczy pęd — Zachowania stadne — Dobro normalne — Efekt Veblena — Dobro luksusowe — Elastyczność cenowa popytu — Wartość użytkowa — Klasa wyższa — Etnocentryzm |
Bibliografia
- Bodziany M., Milczanowska M. (2012), Aksjologiczne dylematy żołnierza, czyli o konflikcie wartości w świecie konsumpcji, CEON Repozytorium
- Czarny B. (2011), Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
- Dryl W. (2012), Wpływ kryzysu na zachowania zakupowe polskich konsumentów dóbr luksusowych, Problemy zarządzania, Vol. 11, Nr 1
- Polakiewicz E. (2012), Klasy próżniacze w społeczeństwach tak zwanej Młodej Demokracji jako efekt ustrojowej demokracji, Zeszyty naukowe ruchu studenckiego, Vol, 3, Nr 1
- Rudnicki L. (2012), Zachowanie konsumentów na rynku, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
- Szymańska A. (2012), Preferencje konsumenckie i ich determinanty, Zeszyty Naukowe WSEI Kraków, nr 8
- Veblen T. (1998), Teoria klasy próżniaczej, Muza, Warszawa
Autor: Bartłomiej Maruszak, Klaudia Hachaj
