Papiery wartościowe

Papier wartościowy - to dokument stwierdzający istnienie określonego prawa majątkowego w taki sposób, że bez posiadania tego dokumentu nie można wykonywać tego prawa, a przeniesienie własności tego dokumentu powoduje przeniesienie również tego prawa. Są one wykorzystywane jako złożony zespół narzędzi finansowych używanych przez różne podmioty gospodarcze działające na rynku w celu osiągania różnych celów, w różnych dziedzinach życia przedsiębiorstwa, w ramach różnych transakcji gospodarczych.

Cechy wspólne papierów wartościowych

• papier wartościowy potwierdza i gwarantuje prawa majątkowe
• obrót papierami wartościowymi ma charakter masowy
• łatwa wzajemna wymienialność papierów wartościowych
• szerokie rozproszenie papierów wartościowych
• prosty sposób przenoszenia wartości np. gotówka-> obligacje-> akcje-> gotówka- weksle.
• brak wartości użytkowej
• zakup instrumentu finansowego głównie utożsamia się z oczekiwaniem dochodu) (rynkowe instrumenty finansowe)

Rodzaje papierów wartościowych

Wieloznaczność instrumentów finansowych (do których zaliczamy również papiery wartościowe) wynika ze stosowania ich w różnych dziedzinach życia gospodarczego i w różnym ich charakterze. Stąd wynika znaczna trudność w ich usystematyzowaniu w sposób jednoznaczny i przejrzysty.

Papiery wartościowe możemy podzielić:

1. Z punktu widzenia funkcji prawnych:
   • papiery reprezentujące wierzytelności pieniężne (np. weksle, czeki, obligacje, bony skarbowe, listy zastawne, listy hipoteczne, losy loteryjne),
   • papiery dokumentujące uprawnienia do współwłasności majątkowej (np. akcje),
   • papiery wartościowe uprawniające do zarządzania rzeczami (konosamenty w transporcie towarów).
2. Ze względu na charakter dochodów:
   • papiery wartościowe o dochodzie stałym (reprezentują wierzytelność, której wielkość kapitału i dochodu jest określona w kwocie pieniężnej już w chwili emisji (obligacje)
   • papiery wartościowe o dochodzie zmiennym (to walory reprezentujące prawo do udziału w zysku osiąganym przez emitującą go jednostkę organizacyjną oraz reprezentujące udział w majątku tej jednostki - akcje)
3. Z punktu widzenia oznaczenia w dokumencie osoby uprawnionej:
   • papiery wartościowe imienne (uprawniają jedynie osoby imiennie oznaczone w papierach),
   • papiery wartościowe na okaziciela (nie wskazują osoby uprawnionej, a do przeniesienia własności takiego dokumentu wystarczy jego wydanie),
   • papiery wartościowe na zlecenie (to takie, które osobę upoważnioną wskazują w postaci podmiotu imiennie wymienionego w papierach oraz każdego, na kogo zostają przeniesione prawa z tych papierów na drodze indosu, czyli dokonanego oświadczenia osoby uprawnionej, zbywającej dokument:czeki, weksle).
4. Z punktu widzenia czasu ważności papieru:
   • papiery krótkoterminowe,
   • papiery średnioterminowe,
   • papiery długoterminowe.
5. Z punktu widzenia celów gospodarczych:
   • papiery rynkowe (wykorzystywane w obrocie masowym, w którym uczestniczy wiele podmiotów, a transakcje dokonywane są na zorganizowanych, regulowanych rynkach),
   • papiery nierynkowe (posiadają wąski krąg odbiorców, ich odbiór jest przypadkowy, bez instytucjonalnego uporządkowania).
6. Z punktu widzenia funkcji ekonomicznych:
   • instrumenty rozliczeniowe
   • instrumenty dłużne
   • instrumenty zaspokajające popyt na pieniądz
   • instrumenty do inwestowania
   • instrumenty bodźcowe
   • instrumenty ograniczające ryzyko
   • instrumenty potwierdzające tytuł własności

Powyższe zestawienie uświadamia nam, że instrumenty finansowe w bardzo różnym zestawieniu zjawisk ekonomicznych, w których najczęściej mają zastosowanie jako pieniądz

Najczęściej występujące rodzaje papierów wartościowych

• Akcje
• Obligacje
• Weksel
• Czek
• Bony skarbowe
• Listy zastawne
• List hipoteczny
• Certyfikaty inwestycyjne
• Konosament

Polityka finansowa a papiery wartościowe

Każde przedsiębiorstwo dąży do osiągnięcia wyznaczonych celów. Część z nich określona jest w sferze działalności finansowej podmiotu, tzn. za pomocą narzędzi pieniężnych. Cele te mogą być urzeczywistniane właśnie za pomocą odpowiedniego gospodarowania papierami wartościowymi. Jednak głównym kreatorem polityki finansowej nie jest przedsiębiorstwo lecz państwo, w którym dany podmiot funkcjonuje. To ono ma pełną suwerenność w odniesieniu do kwestii finansowych, takich jak: kreacja pieniądza, ustalenie stóp procentowych, stawek podatkowych, stawek celnych itp. To od polityki państwa (monetarnej, fiskalnej) zależeć będzie większość opłacalności inwestycji w papiery wartościowe.

Cechy papierów wartościowych

Obrót papierami wartościowymi

Papiery wartościowe są instrumentami finansowymi, które reprezentują własność lub dług wobec emitenta. Jedną z kluczowych cech papierów wartościowych jest możliwość ich obrotu na rynku finansowym. Obrót papierami wartościowymi odbywa się na giełdzie lub na rynku pozagiełdowym. Dzięki temu inwestorzy mają możliwość kupowania i sprzedawania papierów wartościowych, co umożliwia im zarówno osiąganie zysków, jak i minimalizowanie ryzyka inwestycyjnego.

Wymienialność papierów wartościowych

Wymienialność jest istotną cechą papierów wartościowych. Oznacza to, że inwestorzy mogą swobodnie handlować nimi na rynku, co umożliwia im elastyczne zarządzanie swoim portfelem inwestycyjnym. Wymienialność papierów wartościowych zależy od ich powszechnej akceptacji i zaufania inwestorów do emitenta. Im większe zaufanie, tym większa gotowość inwestorów do kupowania i sprzedawania danych papierów wartościowych.

Brak wartości użytkowej

Papiery wartościowe jako takie nie mają wartości użytkowej, czyli nie posiadają fizycznej użyteczności. Ich wartość wynika z zaufania inwestorów do emitenta oraz z przyszłych dochodów, jakie można osiągnąć na ich podstawie. To oznacza, że istotne jest, aby emitent papierów wartościowych był wiarygodny i zdolny do wypłacania zobowiązań.

Różne charaktery dochodów

Papiery wartościowe mogą generować różne rodzaje dochodów dla ich posiadaczy. Na przykład, posiadanie akcji może dawać prawo do otrzymywania dywidendy, czyli części zysków spółki, podczas gdy obligacje mogą generować stałe oprocentowanie w formie odsetek. Różne charaktery dochodów pozwalają inwestorom dostosować swoje strategie inwestycyjne do własnych preferencji i celów.

Różne rodzaje papierów wartościowych

Na rynku istnieje wiele różnych rodzajów papierów wartościowych. Najbardziej popularnymi są akcje i obligacje. Akcje reprezentują udziały w kapitale spółki i dają posiadaczom prawa głosu na zgromadzeniach akcjonariuszy oraz uczestnictwo w ewentualnych zyskach. Obligacje natomiast są długoterminowymi papierami wartościowymi, które emituje się w celu pozyskania kapitału. Ich posiadacze otrzymują odsetki od nominalnej wartości obligacji.

Różne formy papierów wartościowych

Papiery wartościowe mogą przyjmować różne formy. Wyróżniamy między innymi papiery wartościowe imienne, na okaziciela oraz zdematerializowane. Papiery wartościowe imienne są związane z konkretną osobą, której nazwisko widnieje na dokumencie. Papiery wartościowe na okaziciela natomiast mogą być przekazywane poprzez ich fizyczne przedstawienie. Natomiast papiery wartościowe zdematerializowane są przechowywane w formie elektronicznej, a ich transfer odbywa się zazwyczaj poprzez zapisy w systemach rozrachunkowych.

Różne czasy ważności papierów wartościowych

Papiery wartościowe mogą mieć różne czasy ważności. Na przykład, obligacje mogą być emitowane na określony okres czasu, po którym następuje ich wykup. Akcje natomiast nie mają określonego terminu ważności i mogą być trwale notowane na giełdzie. Czas ważności papierów wartościowych ma istotne znaczenie dla inwestorów, którzy muszą uwzględnić ten aspekt podczas podejmowania decyzji inwestycyjnych.

Różne cele gospodarcze i funkcje ekonomiczne papierów wartościowych

Papiery wartościowe pełnią różne cele gospodarcze i spełniają różne funkcje ekonomiczne. Przede wszystkim umożliwiają pozyskiwanie kapitału przez emitentów, co pozwala na finansowanie rozwoju firm i inwestycji. Dodatkowo, papiery wartościowe umożliwiają dywersyfikację portfela inwestycyjnego, co minimalizuje ryzyko inwestycyjne. Ponadto, mogą również służyć jako narzędzie obrony przed inflacją lub jako forma oszczędzania na przyszłość.

Dostępność i korzyści inwestowania w papiery wartościowe

Dostępność dla różnych grup społecznych

Inwestowanie w papiery wartościowe jest dziedziną, która nie jest zarezerwowana tylko dla bogatych. Dzięki różnorodności instrumentów finansowych, każda grupa społeczna może znaleźć odpowiednią formę inwestycji, dopasowaną do swoich potrzeb i możliwości.

Dla osób o mniejszych możliwościach finansowych, dostępne są np. obligacje skarbowe. Są to papiery wartościowe emitowane przez rząd, które oferują stałe odsetki i niskie ryzyko. Obligacje skarbowe są zwykle dostępne w mniejszych nominałach, co pozwala na inwestowanie już od niewielkiej kwoty.

Dla bardziej zamożnych inwestorów dostępne są akcje spółek giełdowych. Inwestowanie w akcje daje możliwość osiągnięcia wyższych zysków, ale również niesie ze sobą większe ryzyko. Jednak dzięki różnorodności spółek notowanych na giełdach, każdy inwestor może znaleźć takie akcje, które odpowiadają jego preferencjom i umiejętnościom inwestycyjnym.

Elektroniczne formy papierów wartościowych

Wraz z rozwojem technologii, papiery wartościowe stały się dostępne w formie elektronicznej. Dzięki temu inwestowanie w nie jest dzisiaj bardziej wygodne i szybkie. Elektroniczne platformy inwestycyjne umożliwiają łatwe kupowanie i sprzedawanie papierów wartościowych, bez konieczności wychodzenia z domu.

Elektroniczne formy papierów wartościowych mają wiele zalet. Po pierwsze, eliminują konieczność przechowywania fizycznych dokumentów, które mogłyby zostać utracone lub zniszczone. Po drugie, umożliwiają inwestorom szybkie reagowanie na zmieniające się warunki rynkowe, dzięki natychmiastowym transakcjom. Po trzecie, elektroniczne platformy inwestycyjne często oferują inwestorom dostęp do różnych rynków i instrumentów finansowych, co zwiększa ich możliwości inwestycyjne.

Zabezpieczenia i gwarancje

Inwestowanie w papiery wartościowe jest związane z pewnym stopniem ryzyka, jednak istnieją różne zabezpieczenia i gwarancje, które mogą chronić inwestorów.

Przykładem takiego zabezpieczenia jest depozyt papierów wartościowych. Polega on na przechowywaniu papierów wartościowych w specjalnej instytucji finansowej, np. w depozycie centralnym. Dzięki temu, w przypadku utraty lub uszkodzenia papierów, inwestor nie traci swojego majątku. Ponadto, depozyt papierów wartościowych zapewnia ochronę przed kradzieżą i nieuprawnionym dostępem do papierów wartościowych.

W przypadku obligacji skarbowych, inwestorzy mogą również korzystać z gwarancji państwowych. Oznacza to, że w razie niewypłacalności emitenta, państwo zobowiązuje się do spłacenia zobowiązań wobec inwestorów. Dzięki temu, inwestycje w obligacje skarbowe stają się bardziej bezpieczne.

Ryzyka związane z inwestowaniem w zagraniczne papiery wartościowe

Inwestowanie w zagraniczne papiery wartościowe może być atrakcyjne ze względu na większe zyski, ale jednocześnie niesie ze sobą pewne ryzyko.

Głównym ryzykiem jest ryzyko walutowe. Inwestorzy, którzy inwestują w zagraniczne papiery wartościowe, są narażeni na zmienność kursów walutowych. Jeśli wartość waluty, w której są denominowane papiery wartościowe, spada, inwestor może ponieść straty, nawet jeśli wartość samych papierów pozostaje stabilna.

Dodatkowo, inwestowanie w zagraniczne papiery wartościowe wiąże się z większą niepewnością polityczną i ekonomiczną. Różnice w systemach prawnych, stabilności politycznej czy sytuacji gospodarczej innych krajów mogą wpływać na wartość zagranicznych papierów wartościowych.

Stopień płynności papierów wartościowych

Papier wartościowy jest płynny, jeśli może być łatwo kupiony lub sprzedany na rynku. Stopień płynności papierów wartościowych zależy od ich popularności i popytu na rynku.

Akcje spółek giełdowych są zwykle bardziej płynne niż obligacje skarbowe. Giełdy zapewniają stały dostęp do rynku, co umożliwia inwestorom sprzedaż akcji w dowolnym momencie. Natomiast obligacje skarbowe mogą być mniej płynne, ponieważ nie są tak często handlowane na rynku.

Płynność papierów wartościowych jest istotna dla inwestorów, ponieważ pozwala im na szybkie pozbycie się lub nabycie aktywów w zależności od ich potrzeb. W przypadku braku płynności, inwestor może napotkać trudności w sprzedaży papierów wartościowych lub może być zmuszony do sprzedaży po niższej cenie.

Koszty inwestowania w papiery wartościowe

Prowizje i opłaty

Inwestowanie w papiery wartościowe wiąże się z pewnymi kosztami, które należy uwzględnić przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Jednym z głównych kosztów są prowizje i opłaty pobierane przez pośredników finansowych, takich jak banki czy domy maklerskie.

Prowizje są wynagrodzeniem, jakie inwestor płaci pośrednikowi za wykonanie transakcji kupna lub sprzedaży papierów wartościowych. Mogą być pobierane w formie stałej opłaty procentowej od wartości transakcji lub jako określona kwota za każdą transakcję. Prowizje różnią się w zależności od rodzaju papierów wartościowych i rynku, na którym są notowane. Na przykład, prowizje za transakcje na rynkach zagranicznych mogą być wyższe niż na rynku krajowym.

Poza prowizjami, inwestor musi również uwzględnić inne opłaty związane z inwestowaniem w papiery wartościowe. Mogą to być opłaty za przechowywanie papierów wartościowych na rachunku inwestycyjnym, opłaty za dostęp do platformy transakcyjnej, czy opłaty za przewalutowanie środków na rachunku inwestycyjnym.

Warto dokładnie przeanalizować, jakie są prowizje i opłaty oferowane przez różnych pośredników finansowych. Często zdarza się, że różnice w prowizjach mogą być znaczące, szczególnie w przypadku częstych transakcji. Dlatego ważne jest porównanie ofert różnych pośredników przed podjęciem decyzji inwestycyjnej.

Koszty inwestycji a opłacalność inwestycji

Koszty inwestowania w papiery wartościowe powinny być uwzględniane przy ocenie opłacalności inwestycji. Wysokie koszty mogą znacząco wpływać na stopę zwrotu z inwestycji, a co za tym idzie, na ostateczne zyski lub straty inwestora.

Jeśli koszty inwestycji są zbyt wysokie w stosunku do potencjalnych zysków, inwestycja może nie być opłacalna. Dlatego ważne jest, aby dokładnie przeanalizować wszystkie koszty związane z inwestowaniem w papiery wartościowe i ocenić, czy są one warte potencjalnych korzyści.

Jednym ze sposobów oceny opłacalności inwestycji jest obliczenie stopnia zwrotu z inwestycji netto (net return on investment - ROI). Jest to wskaźnik, który uwzględnia zarówno zyski, jak i koszty związane z inwestycją. Im wyższy ROI, tym bardziej opłacalna jest inwestycja.

Ważne jest również, aby zwrócić uwagę na długoterminowe koszty inwestycji. Niektóre pośrednictwa finansowe mogą pobierać opłaty za utrzymanie rachunku inwestycyjnego lub za korzystanie z dodatkowych usług. Te koszty mogą się kumulować i wpływać na ostateczne rezultaty inwestycji. Dlatego warto uwzględnić te koszty przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.

Papiery wartościowe — artykuły polecane

Bony skarbowe — Obligacje skarbowe — Rynek giełdowy — Weksel skarbowy — Instrumenty finansowe — Rodzaje kredytów — Emitent — Fundusz hedgingowy — Obligacje

Bibliografia

• Dębski W. (2014), Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Gemzik-Salwach A. (2009), Innowacje finansowe jako przyczyna kryzysu na rynkach międzynarodowych, E-Finanse, Finansowy Kwartalnik Internetowy, nr 3
• Karkowska R. (2005) Kredytowe instrumenty pochodne - wyzwanie dla polskiego systemu finansowego Studia i Materiały Wydziału Zarządzania Warszawskiego 1
• Kołaczyk Z., Rachunkowość finansowa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 1996, s. 182-183
• Owsiak S. (2011), Podstawy nauki finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Sopoćko A. (2010), Rynkowe instrumenty finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Agnieszka Górecka, Patrycja Babiarz