Park narodowy

Park narodowy - według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) jest to naturalny lub zbliżony do naturalnego obszar o dużej powierzchni, gdzie ochronie podlegają ekosystemy, procesy ekologiczne oraz gatunki (S. Kucharczyk 2017, s. 225).

Zgodnie z polską Ustawą o ochronie przyrody z 2004 r. park narodowy jest to forma ochrony przyrody obejmująca obszar o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, charakteryzujący się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, kulturowymi, społecznymi, naukowymi czy edukacyjnymi. Celem powstawania parków narodowych jest zachowanie różnorodności biologicznej, walorów krajobrazowych oraz tworów, zasobów i składników przyrody nieożywionej. Ponadto za cel uznaje się również odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych i przywrócenie właściwego stanu zasobów i składników przyrody (Ustawa o ochronie... 2004, s. 6).

TL;DR

Artykuł opisuje parki narodowe na świecie i w Polsce. Park narodowy to obszar o dużej powierzchni, który chroni ekosystemy, procesy ekologiczne i gatunki. Na świecie istnieje wiele parków narodowych, a największym jest Park Narodowy Północno-Wschodniej Grenlandii. W Polsce znajduje się 23 parki narodowe, które chronią różnorodność biologiczną i krajobraz. Zarządzanie polskimi parkami narodowymi jest odpowiedzialnością Rady Ministrów i dyrektora parku. W parkach obowiązują specjalne zasady ochrony, takie jak zakaz pozyskiwania roślin, niszczenia gleby i palenia ognisk.

Parki narodowe na świecie

Idea tworzenia parków narodowych narodziła się w 1872 roku, kiedy to powstał pierwszy na świecie park narodowy Yellowstone. Jest on położony w Górach Skalistych w USA. Jego powierzchnia wynosi 9 000 km², a największą jego część zajmuje kaldera wraz z basenami gejzerowymi, której wymiary to 45 x 78 km. Szczególną popularnością wśród zwiedzających cieszy się gejzer Old Faithful, który co kilkadziesiąt minut wyrzuca 40 000 litrów wrzącej wody (K. Harasimiuk, M. Harasimiuk 2010, s. 93). Od momentu otwarcia Parku Narodowego Yellowstone na świecie powstało wiele obiektów o podobnym charakterze oraz funkcji. Dzisiaj parki narodowe znajdują się na wszystkich kontynentach oraz niemal w każdym kraju. Obecnie największym parkiem narodowym na świecie jest Park Narodowy Północno-Wschodniej Grenlandii, którego powierzchnia wynosi 97,2 mln ha (J. Radziejowski 2011, s. 23-25).

Parki narodowe w Polsce

Polskie parki narodowe zajmują stosunkowo niewielkie, ale zróżnicowane powierzchnie. Najmniejszym parkiem narodowym jest Ojcowski Park Narodowy, którego powierzchnia wynosi 2 tys. ha, z kolei największy jest Biebrzański Park Narodowy o powierzchni niespełna 60 tys. ha. Średnia wielkość parku narodowego w Polsce to 13,8 tys. ha. Niemal w każdym regionie Polski (z wyłączeniem pogórzy i kotlin podkarpackich) znajduje się obszar chroniony posiadający rangę parku narodowego. Najwięcej parków narodowych powstało na południu Polski, które wyróżnia się najwyższymi wartościami krajobrazowymi i przyrodniczymi (szczególnie rejony górskie) (J. Partyka 2010, s. 12).

Lista parków narodowych w Polsce

W Polsce znajdują się 23 parki narodowe (J. Partyka 2010, s. 11):

1. Babiogórski Park Narodowy
2. Białowieski Park Narodowy
3. Biebrzański Park Narodowy
4. Bieszczadzki Park Narodowy
5. Park Narodowy "Bory Tucholskie"
6. Drawieński Park Narodowy
7. Gorczański Park Narodowy
8. Park Narodowy Gór Stołowych
9. Kampinoski Park Narodowy
10. Karkonoski Park Narodowy
11. Magurski Park Narodowy
12. Narwiański Park Narodowy
13. Ojcowski Park Narodowy
14. Pieniński Park Narodowy
15. Poleski Park Narodowy
16. Roztoczański Park Narodowy
17. Słowiński Park Narodowy
18. Świętokrzyski Park Narodowy
19. Tatrzański Park Narodowy
20. Park Narodowy "Ujście Warty"
21. Wielkopolski Park Narodowy
22. Wigierski Park Narodowy
23. Woliński Park Narodowy

Działalność polskich parków narodowych

Za utworzenie parku narodowego, zmianę granic lub jego całkowitą likwidację odpowiada Rada Ministrów, która wydaje rozporządzenie określające nazwę parku, jego obszar, granicę, otulinę oraz nieruchomości Skarbu Państwa, które nie przechodzą w trwały zarząd parku narodowego. Główną rolę w określeniu powyższych elementów odgrywa rzeczywisty system wartości przyrodniczych obszaru. W przypadku utracenia tych wartości park narodowy może zostać zlikwidowany lub zmniejszony. Organem zarządzającym parku narodowego jest dyrektor, który ma za zadanie kierować działalnością parku oraz reprezentować go na zewnątrz. Nadzór nad działalnością parku sprawuje minister właściwy do spraw środowiska (Ustawa o ochronie... 2004, s. 7).

Zasady panujące w polskich parkach narodowych

Parki narodowe objęte są specjalną ochroną, co wiąże się z licznymi zakazami obowiązującymi na ich terenie. Na obszarach parków narodowych zabrania się, między innymi (Ustawa o ochronie... 2004, s. 10-12):

• pozyskiwania oraz celowego uszkadzania roślin oraz grzybów,
• niszczenia gleby oraz zmiany przeznaczenia gruntów,
• budowy bądź rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych (wyjątkiem są obiekty oraz urządzenia przeznaczone do realizacji celów parku narodowego,
• wprowadzania psów (wyjątkiem są miejsca wyznaczone w planie ochrony oraz psy pasterskie wprowadzane na obszary objęte ochroną czynną, na których jest dopuszczony wypas),
• palenia ognisk, wyrobów tytoniowych, a także używania źródeł światła o otwartym płomieniu (wyjątkiem są miejsca wyznaczone przez dyrektora parku narodowego).

Odstępstwa od zakazów mogą być wprowadzone za zgodą ministra właściwego do spraw ochrony środowiska po odpowiednim uzasadnieniu. Odstępstwo może być uzasadnione między innymi: wykonaniem badań naukowych, potrzebą ochrony środowiska, celami edukacyjnymi, turystycznymi, sportowymi lub rekreacyjnymi czy też realizacją inwestycji liniowych celu publicznego, jeżeli nie istnieją inne rozwiązania alternatywne oraz pod warunkiem przeprowadzenia przez inwestora działań, które zrekompensują straty związane z wartościami przyrodniczymi danego obszaru (Ustawa o ochronie... 2004, s. 12).

Park narodowy — artykuły polecane

Rezerwat przyrody — Park krajobrazowy — Obszar chronionego krajobrazu — Użytki rolne — Miasto na prawach powiatu — Odpady przemysłowe — Świadectwo energetyczne — Strefa wolnocłowa — Administracja samorządowa

Bibliografia

• Harasimiuk K., Harasimiuk M. (2010) Turystyka w krajobrazach parków narodowych Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, "Krajobraz a turystyka. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego", nr 14
• Kucharczyk S. (2017) Znaczenie parków narodowych dla ochrony lasów naturalnych - problemy do dyskusji, "Roczniki bieszczadzkie", nr 25
• Partyka J. (2010), Ruch turystyczny w polskich parkach narodowych, "Folia Turistica. Turystyka i ekologia"., nr 22
• Radziejowski J. (2011), Tereny chronione w Polsce i na świecie, w: Fundusz dla natury. Projekty w ochronie biologicznej różnorodności, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Warszawa
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880

Autor: Dominika Szczepańska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.