Ontologia: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Zarządzania
m (Infobox update) |
m (cleanup bibliografii i rotten links) |
||
| (Nie pokazano 12 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Ontologia''' - zestawienie szczegółowo określonych terminów na temat konkretnego działu, który jest w pełni zrozumiały i akceptowany przez członków środowiska związanego z daną dziedziną (R. Knoszala i in. 2010, s. 301) | '''Ontologia''' - zestawienie szczegółowo określonych terminów na temat konkretnego działu, który jest w pełni zrozumiały i akceptowany przez członków środowiska związanego z daną dziedziną (R. Knoszala i in. 2010, s. 301) | ||
==TL;DR== | |||
Ontologia to szczegółowe zestawienie terminów związanych z daną dziedziną, które jest zrozumiałe i akceptowane przez środowisko z nią związane. Istnieją trzy rodzaje ontologii: opisowe, formalne i sformalizowane. Cele ontologii to m.in. dzielenie wiedzy, umożliwienie wielokrotnego wykorzystania wiedzy i analiza wiedzy w danej dziedzinie. Istnieją zasady tworzenia ontologii, takie jak jasność, spójność i rozszerzalność. Proces budowania ontologii obejmuje definiowanie klas, ułożenie ich w hierarchie, definiowanie własności klas i wprowadzanie wartości. Istnieją różne podejścia do budowy ontologii, a języki wykorzystywane do projektowania ontologii to m.in. Ontolingua, OCML, LOOM, XML, RDF i OWL. Istnieją również aplikacje do projektowania ontologii, takie jak Protégé, SWOOP i SemanticWorks. Przykłady zastosowań ontologii to m.in. projekt Cyc, WordNet i Unified Medical Language System. | |||
==Rodzaje ontologii== | ==Rodzaje ontologii== | ||
Rodzaje ontologii (M. Nahotko 2004, s. 5): | Rodzaje ontologii (M. Nahotko 2004, s. 5): | ||
* '''opisowe''' - zawierają w sobie informacje związane z wieloma fragmentami świata. | * '''opisowe''' - zawierają w sobie [[informacje]] związane z wieloma fragmentami świata. | ||
* '''formalne''' - przetwarzają i poddają analizie elementy ontologii opisowej. | * '''formalne''' - przetwarzają i poddają analizie elementy ontologii opisowej. | ||
* '''sformalizowane''' - kodyfikują sens. | * '''sformalizowane''' - kodyfikują sens. | ||
| Linia 28: | Linia 17: | ||
* oddzielenie wiedzy o dziedzinie od wiedzy na temat operowania określoną dziedziną | * oddzielenie wiedzy o dziedzinie od wiedzy na temat operowania określoną dziedziną | ||
* analizę wiedzy w wybranej dziedzinie | * analizę wiedzy w wybranej dziedzinie | ||
<google> | |||
<google>n</google> | |||
==Zasady tworzenia ontologii== | ==Zasady tworzenia ontologii== | ||
Zasady oceny systemu ontologii (W. Grzelak 2013, s. 162-163): | Zasady oceny systemu ontologii (W. Grzelak 2013, s. 162-163): | ||
* jasność - ontologia powinna w sposób dokładny, skuteczny i zrozumiały opisywać określone pojęcia. | * jasność - ontologia powinna w sposób dokładny, skuteczny i zrozumiały opisywać określone pojęcia. | ||
* spójność - ontologia powinna być spójna, ściśle związana z definicjami. | * spójność - ontologia powinna być spójna, ściśle związana z definicjami. | ||
* przejrzystość | * przejrzystość | ||
* rozszerzalność - ontologia powinna składać się z elementów wspólnych dla danej dziedziny, aby móc rozszerzać jej zakres tworząc nowe definicje bez konieczności zmiany już istniejących. | * rozszerzalność - ontologia powinna składać się z elementów wspólnych dla danej dziedziny, aby móc rozszerzać jej [[zakres]] tworząc nowe definicje bez konieczności zmiany już istniejących. | ||
* minimalne zaangażowanie formalizacyjne | * minimalne zaangażowanie formalizacyjne | ||
* minimalne zaangażowanie ontologiczne | * minimalne zaangażowanie ontologiczne | ||
==Proces budowania ontologii== | ==Proces budowania ontologii== | ||
Proces budowania ontologii (W. Grzelak 2013, s. 163): | [[Proces]] budowania ontologii (W. Grzelak 2013, s. 163): | ||
* zdefiniowanie klas | * zdefiniowanie klas | ||
* ułożenie klas w hierarchiczne struktury | * ułożenie klas w hierarchiczne struktury | ||
| Linia 48: | Linia 38: | ||
==Podejścia do budowy ontologii== | ==Podejścia do budowy ontologii== | ||
Podejścia do budowy ontologii (A. Sobczak 2006, s. 183-191): | Podejścia do budowy ontologii (A. Sobczak 2006, s. 183-191): | ||
* '''Podejście indukcyjne''' - w tym przypadku dochodzi do uogólnienia konkretnego przypadku. Metoda to wiąże się z niskimi kosztami, ale nie można zastosować jej do każdej sytuacji. | * '''Podejście indukcyjne''' - w tym przypadku dochodzi do uogólnienia konkretnego przypadku. [[Metoda]] to wiąże się z niskimi kosztami, ale nie można zastosować jej do każdej sytuacji. | ||
* '''Podejście dedukcyjne''' - ontologia składa się z ogólnie znanych i stosowanych zasad danej dziedziny. Jej główną wadą jest czasochłonność. | * '''Podejście dedukcyjne''' - ontologia składa się z ogólnie znanych i stosowanych zasad danej dziedziny. Jej główną wadą jest czasochłonność. | ||
* '''Podejście inspiracyjne''' - ontologia powstaje dzięki indywidualnemu podejściu jej twórcy. Może różnić się od panujących globalnie zasad, przez co może przyczynić się do zmian w określonej dziedzinie. | * '''Podejście inspiracyjne''' - ontologia powstaje dzięki indywidualnemu podejściu jej twórcy. Może różnić się od panujących globalnie zasad, przez co może przyczynić się do zmian w określonej dziedzinie. | ||
| Linia 56: | Linia 46: | ||
==Języki wykorzystywane do projektowania ontologii== | ==Języki wykorzystywane do projektowania ontologii== | ||
Języki wykorzystywane do projektowania ontologii (A. Czarnecki 2006, s. 2-4): | Języki wykorzystywane do projektowania ontologii (A. Czarnecki 2006, s. 2-4): | ||
* Ontolingua - powstał na Wydziale Informatyki Uniwersytetu Stanforda, aby stworzyć ontologie niezbędną do wymiany pojęć w segmencie inżynierii urządzeń. Jego działanie oparte jest na Knowledge Interchange Format (KIF) oraz Frame Ontology (FO). | * Ontolingua - powstał na Wydziale Informatyki Uniwersytetu Stanforda, aby stworzyć ontologie niezbędną do wymiany pojęć w segmencie inżynierii urządzeń. Jego [[działanie]] oparte jest na Knowledge Interchange Format (KIF) oraz Frame Ontology (FO). | ||
* OCML (Operational Conceptual Modeling Language) - wykorzystywany jest do tworzenia modeli wiedzy używając funkcji, klas i relacji. Posiada również możliwość definiowania ontologii. | * OCML (Operational Conceptual Modeling Language) - wykorzystywany jest do tworzenia modeli wiedzy używając funkcji, klas i relacji. Posiada również możliwość definiowania ontologii. | ||
* LOOM (eXtended Markup Language) - opiera się na logice opisowej. | * LOOM (eXtended Markup Language) - opiera się na logice opisowej. | ||
* XML (eXtended Markup Language) - wyróżniają go łatwość analizowania przez paser oraz rozwinięta składnia. | * XML (eXtended Markup Language) - wyróżniają go łatwość analizowania przez paser oraz rozwinięta składnia. | ||
* RDF (Resource Description Framework) - został opracowany przez W3C, aby prezentować informacje o pokładach WWW. | * RDF (Resource Description Framework) - został opracowany przez W3C, aby prezentować informacje o pokładach WWW. | ||
| Linia 66: | Linia 56: | ||
==Aplikacje wykorzystywane do projektowania ontologii== | ==Aplikacje wykorzystywane do projektowania ontologii== | ||
Aplikacje wykorzystywane do projektowania ontologii (A. Czarnecki 2006, s. 4-6): | Aplikacje wykorzystywane do projektowania ontologii (A. Czarnecki 2006, s. 4-6): | ||
* Protégé | * Protégé | ||
* SWOOP | * SWOOP | ||
* SemanticWorks | * SemanticWorks | ||
==Przykłady zastosowań ontologii== | ==Przykłady zastosowań ontologii== | ||
Przykłady zaimplementowanych ontologii można znaleźć w (A. Czarnecki 2006, s. 6-10): | Przykłady zaimplementowanych ontologii można znaleźć w (A. Czarnecki 2006, s. 6-10): | ||
* '''projekcie Cyc''' - projekt, który powstał w drugiej połowie XX w. Jest to ontologia związana ściśle z wydarzeniami życia codziennego, w której wnioskowanie odbywa się za pomocą dedukcji. Projekt jest obsługiwany przez język CycL. | * '''projekcie Cyc''' - [[projekt]], który powstał w drugiej połowie XX w. Jest to ontologia związana ściśle z wydarzeniami życia codziennego, w której wnioskowanie odbywa się za pomocą dedukcji. Projekt jest obsługiwany przez język CycL. | ||
* '''WordNet''' - projekt, którego efektem jest internetowy słownik języka angielskiego. Opiera się na ontologii leksykalnej, która rozróżnia rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i przysłówki. | * '''WordNet''' - projekt, którego efektem jest internetowy słownik języka angielskiego. Opiera się na ontologii leksykalnej, która rozróżnia rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i przysłówki. | ||
* '''ontologii Unified Medical Language System (UMLS)''' - projekt służący do pozyskiwania i integracji informacji biomedycznych, wykorzystywanych w tej dziedzinie nauki. | * '''ontologii Unified Medical Language [[System]] (UMLS)''' - projekt służący do pozyskiwania i integracji informacji biomedycznych, wykorzystywanych w tej dziedzinie nauki. | ||
[[Kategoria:Informatyka]] | [[Kategoria:Informatyka]] | ||
{{a|Natalia Stefańczyk, Oliwia Wilk}} | {{a|Natalia Stefańczyk, Oliwia Wilk}} | ||
{{infobox5|list1={{i5link|a=[[Wzorce projektowe]]}} — {{i5link|a=[[Model związków encji]]}} — {{i5link|a=[[Behavior driven development]]}} — {{i5link|a=[[Diagram Venna]]}} — {{i5link|a=[[System ekspercki]]}} — {{i5link|a=[[Programowanie obiektowe]]}} — {{i5link|a=[[Data science]]}} — {{i5link|a=[[Architektura informacji]]}} — {{i5link|a=[[Projektowanie systemów informatycznych]]}} }} | |||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
* Czarnecki A. (2006), ''Zarządzanie technologiami informatycznymi : stan i perspektywy rozwoju'', Pomorskie Wydawnictwo Naukowo-Techniczne PWNT, Gdańsk | <noautolinks> | ||
* Grzelak W. (2013), ''[ | * Czarnecki A. (2006), ''Zarządzanie technologiami informatycznymi: stan i perspektywy rozwoju'', Pomorskie Wydawnictwo Naukowo-Techniczne PWNT, Gdańsk | ||
* | * Grzelak W. (2013), ''[https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-a3250d7f-1437-44f0-a8b5-a1cc0353250f Ontologia - próba usystematyzowania pojęć]'', Informatyka ekonomiczna, nr 4 | ||
* Nahotko M. (2004), '' | * Knosala R. (red.) (2010), ''Komputerowo zintegrowane zarządzanie'', Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Opole | ||
* Sobczak A. (2006), '' | * Nahotko M. (2004), ''Ontologie w systemach informacyjnych'', Zagadnienia informacji naukowej nr 2 | ||
* Sobczak A. (2006), ''Analiza wybranych metod budowy ontologii'', Prace naukowe | |||
</noautolinks> | |||
{{#metamaster:description|Ontologia to zestawienie terminów dotyczących określonej dziedziny, akceptowane przez specjalistów. Dowiedz się więcej na temat tego pojęcia.}} | |||
Aktualna wersja na dzień 23:49, 11 sty 2024
Ontologia - zestawienie szczegółowo określonych terminów na temat konkretnego działu, który jest w pełni zrozumiały i akceptowany przez członków środowiska związanego z daną dziedziną (R. Knoszala i in. 2010, s. 301)
TL;DR
Ontologia to szczegółowe zestawienie terminów związanych z daną dziedziną, które jest zrozumiałe i akceptowane przez środowisko z nią związane. Istnieją trzy rodzaje ontologii: opisowe, formalne i sformalizowane. Cele ontologii to m.in. dzielenie wiedzy, umożliwienie wielokrotnego wykorzystania wiedzy i analiza wiedzy w danej dziedzinie. Istnieją zasady tworzenia ontologii, takie jak jasność, spójność i rozszerzalność. Proces budowania ontologii obejmuje definiowanie klas, ułożenie ich w hierarchie, definiowanie własności klas i wprowadzanie wartości. Istnieją różne podejścia do budowy ontologii, a języki wykorzystywane do projektowania ontologii to m.in. Ontolingua, OCML, LOOM, XML, RDF i OWL. Istnieją również aplikacje do projektowania ontologii, takie jak Protégé, SWOOP i SemanticWorks. Przykłady zastosowań ontologii to m.in. projekt Cyc, WordNet i Unified Medical Language System.
Rodzaje ontologii
Rodzaje ontologii (M. Nahotko 2004, s. 5):
- opisowe - zawierają w sobie informacje związane z wieloma fragmentami świata.
- formalne - przetwarzają i poddają analizie elementy ontologii opisowej.
- sformalizowane - kodyfikują sens.
Cele ontologii
Ontologia ma na celu (A. Czarnecki 2006, s. 2):
- dzielenie się wiedzą dotyczącą struktury informacji pomiędzy ludźmi lub aplikacjami agentowymi
- umożliwienie wielokrotnego wykorzystania wiedzy z określonej dziedziny
- sprecyzowanie założeń dotyczących określonej dziedziny
- oddzielenie wiedzy o dziedzinie od wiedzy na temat operowania określoną dziedziną
- analizę wiedzy w wybranej dziedzinie
Zasady tworzenia ontologii
Zasady oceny systemu ontologii (W. Grzelak 2013, s. 162-163):
- jasność - ontologia powinna w sposób dokładny, skuteczny i zrozumiały opisywać określone pojęcia.
- spójność - ontologia powinna być spójna, ściśle związana z definicjami.
- przejrzystość
- rozszerzalność - ontologia powinna składać się z elementów wspólnych dla danej dziedziny, aby móc rozszerzać jej zakres tworząc nowe definicje bez konieczności zmiany już istniejących.
- minimalne zaangażowanie formalizacyjne
- minimalne zaangażowanie ontologiczne
Proces budowania ontologii
Proces budowania ontologii (W. Grzelak 2013, s. 163):
- zdefiniowanie klas
- ułożenie klas w hierarchiczne struktury
- zdefiniowanie własności klas i określenie dopuszczalnych zbiorów wartości dla nich
- wprowadzanie wartości dla poszczególnych własności w odpowiednich wystąpieniach klas
Podejścia do budowy ontologii
Podejścia do budowy ontologii (A. Sobczak 2006, s. 183-191):
- Podejście indukcyjne - w tym przypadku dochodzi do uogólnienia konkretnego przypadku. Metoda to wiąże się z niskimi kosztami, ale nie można zastosować jej do każdej sytuacji.
- Podejście dedukcyjne - ontologia składa się z ogólnie znanych i stosowanych zasad danej dziedziny. Jej główną wadą jest czasochłonność.
- Podejście inspiracyjne - ontologia powstaje dzięki indywidualnemu podejściu jej twórcy. Może różnić się od panujących globalnie zasad, przez co może przyczynić się do zmian w określonej dziedzinie.
- Podejście syntetyczne - ontologia składa się z kilku innych ontologii.
- Podejście opierające się na współpracy - ontologia powstaje w wyniku pracy zespołowej.
Języki wykorzystywane do projektowania ontologii
Języki wykorzystywane do projektowania ontologii (A. Czarnecki 2006, s. 2-4):
- Ontolingua - powstał na Wydziale Informatyki Uniwersytetu Stanforda, aby stworzyć ontologie niezbędną do wymiany pojęć w segmencie inżynierii urządzeń. Jego działanie oparte jest na Knowledge Interchange Format (KIF) oraz Frame Ontology (FO).
- OCML (Operational Conceptual Modeling Language) - wykorzystywany jest do tworzenia modeli wiedzy używając funkcji, klas i relacji. Posiada również możliwość definiowania ontologii.
- LOOM (eXtended Markup Language) - opiera się na logice opisowej.
- XML (eXtended Markup Language) - wyróżniają go łatwość analizowania przez paser oraz rozwinięta składnia.
- RDF (Resource Description Framework) - został opracowany przez W3C, aby prezentować informacje o pokładach WWW.
- RDF Vocabulary Description Language - opisuje ontologie używając do tego zdań wyrażonych w RDF. Za pomocą definicji pojęć jest w stanie przenosić znaczenia.
- OWL (Web Ontology Language)
Aplikacje wykorzystywane do projektowania ontologii
Aplikacje wykorzystywane do projektowania ontologii (A. Czarnecki 2006, s. 4-6):
- Protégé
- SWOOP
- SemanticWorks
Przykłady zastosowań ontologii
Przykłady zaimplementowanych ontologii można znaleźć w (A. Czarnecki 2006, s. 6-10):
- projekcie Cyc - projekt, który powstał w drugiej połowie XX w. Jest to ontologia związana ściśle z wydarzeniami życia codziennego, w której wnioskowanie odbywa się za pomocą dedukcji. Projekt jest obsługiwany przez język CycL.
- WordNet - projekt, którego efektem jest internetowy słownik języka angielskiego. Opiera się na ontologii leksykalnej, która rozróżnia rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i przysłówki.
- ontologii Unified Medical Language System (UMLS) - projekt służący do pozyskiwania i integracji informacji biomedycznych, wykorzystywanych w tej dziedzinie nauki.
Autor: Natalia Stefańczyk, Oliwia Wilk
| Ontologia — artykuły polecane |
| Wzorce projektowe — Model związków encji — Behavior driven development — Diagram Venna — System ekspercki — Programowanie obiektowe — Data science — Architektura informacji — Projektowanie systemów informatycznych |
Bibliografia
- Czarnecki A. (2006), Zarządzanie technologiami informatycznymi: stan i perspektywy rozwoju, Pomorskie Wydawnictwo Naukowo-Techniczne PWNT, Gdańsk
- Grzelak W. (2013), Ontologia - próba usystematyzowania pojęć, Informatyka ekonomiczna, nr 4
- Knosala R. (red.) (2010), Komputerowo zintegrowane zarządzanie, Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Opole
- Nahotko M. (2004), Ontologie w systemach informacyjnych, Zagadnienia informacji naukowej nr 2
- Sobczak A. (2006), Analiza wybranych metod budowy ontologii, Prace naukowe
