Jean Baptiste Say

Jean Baptiste Say (1767-1832) był znakomitym przedstawicielem francuskiej szkoły liberalnej. Urodził się w Lyonie w rodzinie protestanckich uchodźców, którzy jeszcze w siedemnastym wieku przemigrowali z Nimes do Genevy. Jego ojciec był kupcem. Jean wraz ze swym bratem Horacym w latach młodzieńczych odbyli studia handlowe w Anglii. Następnie przez krótki czas pracował jako publicysta, później żołnierz, a w roku 1799 został mianowany członkiem Trybunału w komisji finansów. W latach młodzieńczych Say poznał "Bogactwo narodów" Adama Smitha i od tej chwili nazwał go swoim mistrzem. W swym dziele "Traktat o ekonomii politycznej" kontynuował myśl Smitha.

Kolejnym etapem w jego życiu było uruchomienie przędzalni bawełny. Sprowadził maszyny z Anglii i wraz z synem początkowo pracowali na najniższych szczeblach pracy w zakładzie. Z czasem Say zatrudniał w swej przędzalni setki pracowników. Dlatego w jego systemie ekonomicznym dużo miejsca znajduje rola przedsiębiorcy.

Następny etap to praca naukowa. Od 1815 r. wykładał ekonomię w paryskiej Ateneum, a od 1830 roku był profesorem College de France. Dopracowywał wtedy swój "Traktat o ekonomii politycznej" oraz popularyzował swój system w kolejnym dziele "Katechizm ekonomii politycznej".

TL;DR

Jean Baptiste Say był francuskim przedstawicielem szkoły liberalnej i ekonomistą. Był przedsiębiorcą i nauczycielem ekonomii. Jego system ekonomiczny skupiał się na tworzeniu, podziale i konsumpcji bogactwa. Jego największym wkładem w ekonomię było prawo rynków, które mówiło, że podaż tworzy własny popyt. Według Say'a kryzysy ekonomiczne wynikają z nagłych zmian w przyrodzie i polityce, a decyzje przedsiębiorców mogą mieć wpływ na pogorszenie się warunków gospodarczych. Say uważał, że konsumpcja niszczy użyteczność rzeczy, ale niektóre wydatki publiczne są pożyteczne dla procesu reprodukcji.

System ekonomiczny

W ujęciu Say'a ekonomia polityczna jest nauką o sposobach i zasadach tworzenia, podziału i konsumpcji bogactwa zaspokajającego potrzeby społeczeństwa. Say wskazuje na wyższość ekonomii nad statystyką i innymi naukami opisowymi. Twierdzi, że w odróżnieniu od nich ekonomia poszukuje zasad i praw.

Ciągłość myśli szkoły klasycznej i wkład Say'a widać w trzeb blokach tematycznych jego systemu ekonomicznego, czyli tworzenia, podziału i konsumpcji bogactwa. Teoria wytwarzania bogactwa wg Say'a opiera się o analizę procesu, w którym występują przedsiębiorcy i narzędzia, czyli zbiór elementów rzeczowych. Przedsiębiorcy wg Say'a to zarówno robotnicy jak i organizatorzy działalności, przemysłem natomiast rolnictwo, handel, rzemiosło i produkcja fabryczna.

Say rozwinął tradycyjną teorię czynników produkcji. Zwrócił uwagę na szczególne relacje występujące między pracą, kapitałem i szeroko pojmowaną naturą. Tym co łączy te czynniki w procesie wytwarzania użyteczności, jest wzajemne świadczenie usług, które uzasadniają otrzymywanie w zamian dochodów. Podział na pracę produkcyjną i nieprodukcyjną opiera się na użyteczności, wszelka praca dająca użyteczność jest produkcyjna. Dzięki tym twierdzeniom Say stał się prekursorem wielu wątków nauk o kierowaniu i zarządzaniu.

W teorii podziału swoje rozważania Say opiera również o koncepcję wytwarzania użyteczności i świadczenia wzajemnych usług przez czynniki produkcji. I tak płaca jest częścią dochodów przemysłowych otrzymywanych przez robotników i przedsiębiorców, zysk jest dochodem pobieranym za szczególna usługę świadczoną przez kapitalistę, zazwyczaj bankiera a renta to dochód właściciela ziemi.

Prawo rynków

Największy i najbardziej kontrowersyjny wkład Say'a do myśli ekonomicznej to teoria, zwana prawem rynków Say'a. Punktem jej wyjścia jest teza, że podaż stwarza własny popyt. Say twierdził, że "...wykończony produkt z tą samą chwilą umożliwia zbyt innym produktom w całej wysokości swej wartości". Uważał, że każdy produkt wymieniany jest na inny, co powoduje otwieranie się coraz to nowych rynków, dzięki czemu równowaga w wielkości sprzedaży i kupna jest zachowana. Dzieje się to poprzez działanie prawa popytu i podaży. W przypadku, gdy wielkość produkcji danego dobra jest zbyt niska, by w pełni zaspokoić potrzeby konsumentów, jego wartość wzrasta. Konsekwencją tego jest również i wzrost dochodów. Przyciąga to coraz to więcej przedsiębiorców chętnych do zainwestowania w produkcję danego dobra, czego wynikiem jest ponowne zrównanie się podaży z popytem. Natomiast, gdy jakiś towar zostanie wyprodukowany w ilości większej niż konsumpcja - cena spada. Jest to przyczyną zmniejszenia się dochodów uzyskiwanych przez producentów, a następnie wycofanie z produkcji. Znaczy to, że nie może wystąpić nadprodukcja, niezrealizowania części wytworzonej wartości, prowadząca do kryzysu. Nadmiar lub niedobór zostaje wyrównany dzięki mobilności kapitału oraz przesuwaniu siły roboczej, co umożliwia dopasowanie wielkości produkcji do zaistniałego popytu.

Say odrzucił tym samym pogląd o konieczności utrzymania popytu efektywnego jako warunku pełnej realizacji wytworzonego produktu.

Przyczyny kryzysów

Według poglądów Say`a, kryzys ekonomiczny powstaje na skutek nagłych zmian w przyrodzie i klimacie. Szoki egzogeniczne powodowane są między innymi przez klęski żywiołowe, które są przyczyną niedoborów w rolnictwie, co pociąga za sobą niewystarczającą produkcję we wszystkich sektorach gospodarki.

Kolejnym powodem kryzysów są nagłe zmiany w systemie politycznym. Gdy sytuacja ulega unormowaniu, naturalne mechanizmy rynku doprowadzą do uspokojenia się stosunków ekonomicznych. Istotnym zagrożeniem są wojny, podczas których państwo pobudza produkcję zależną od prowadzonej polityki. Z powodu szoków, komplikacją może okazać się właśnie interwencja rządu.

Nieprzemyślane decyzje przedsiębiorców oparte na niepopartych dowodami spekulacjach i oczekiwaniach zamiast na rachunku ekonomicznym, również mogą mieć wpływ na pogorszenie się warunków w gospodarce.

Teoria konsumenta

Twierdzenia Say'a na temat teorii konsumenta nie są zbyt oryginalne. Traktuje on konsumpcję jako całkowite lub częściowe niszczenie użyteczności rzeczy. Nie konsumuje się potencjału, tj. zdolności do pracy, aparatu wytwórczego i sił przyrody. Wartość może być odtwarzana w innej formie, w ramach procesu reprodukcji, a kapitały mogą być akumulowane. Say twierdził, że niektóre wydatki publiczne jak na przykład wydatki militarne, silnie hamują proces reprodukcji. Pożyteczne są wydatki na oświatę czy infrastrukturę.

Jean Baptiste Say — artykuły polecane

David Ricardo — Karol Marks — Dualizm ekonomiczny — Ludwig von Mises — Thomas Robert Malthus — Alfred Marshall — Industrializacja — Arthur Okun — Ekonomia neoklasyczna

Bibliografia

• Forget E. (2002), The Social Economics of Jean-Baptiste Say. Markets and virtue, Wydawnictwo Routledge, Londyn
• Landreth H., Colander D. (2005), Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Rękas M., Sokołowski J. (red.) (2013), Ekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Stankiewicz W. (2007), Historia myśli ekonomicznej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Magdalena Idzik, Monika Czwakiel