Ewidencja papierów wartościowych

Ewidencja papierów wartościowych to zapis należności i zobowiązań powstałych w związku z emisją bądź zakupem papierów wartościowych. Istnieją różne metody ewidencji papierów wartościowych. W pierwszej kolejności ich zapis zależy od tego czy dokonywany jest na rynku pierwotnym, czy na rynku wtórnym. Drugim ważnym aspektem jest podmiot, w którego księgach ewidencja jest uwzględniana.

Ewidencja papierów wartościowych jest prowadzona ilościowo, zgodnie z zasadami:

1. podwójnego zapisu,
2. odrębnej rejestracji papierów wartościowych,
3. uwzględniania typów uczestnictwa,
4. jednoczesności zapisów,
5. zupełności,
6. rzetelności,
7. przejrzystości. (Regulamin krajowego depozytu papierów wartościowych, art. 36)

Rynek kapitałowy i rynek pieniężny tworzą transakcję instrumentami finansowymi o charakterze własnościowym i wierzycielskim (np. akcje, obligacje, weksle, bony skarbowe). Instrumenty te są tradycyjnie nazywane papierami wartościowymi, czyli tak zwanymi instrumentami pierwszej generacji.

TL;DR

Artykuł omawia różne metody prowadzenia ewidencji papierów wartościowych, w tym akcji, obligacji i weksli. Wskazuje na zasady prowadzenia ewidencji, takie jak podwójny zapis, odrębna rejestracja, uwzględnianie typów uczestnictwa, zupełność, rzetelność i przejrzystość. Opisuje również proces wyceny i ewidencji akcji oraz obligacji na rynkach pierwotnym i wtórnym. Artykuł kończy się omówieniem zasad ewidencji weksli obcych i własnych.

Ewidencja akcji

Akcje są papierami wartościowymi dokumentującymi bezterminowo lokaty kapitałów i wyrażają prawa akcjonariusza. Akcje jest lokatą kapitału, nie zaś pożyczką podlegającą zwrotowi w ustalonym terminie. Nie ma też mowy o oprocentowaniu akcji.

Wycena akcji na pierwotnym rynku:

Na pierwotnym rynku akcji emitent sprzedaje akcje pierwszemu akcjonariuszowi - subskrybentowi, mogą być to zarówno akcje związane z powstaniem spółki, jak też każde kolejne emisje emitenta. Na tym rynku akcja określona jest przez dwie ceny:

• Cenę minimalną, zwaną wartością nominalną i
• Cenę emisyjnę

Nadwyżka ceny emisyjnej akcji nad jej wartością nominalną nazywana jest "agio" lub premia, jest ona rezerwą statutową i wpływa na wysokość kapitału zapasowego spółki.

Ewidencja emisji akcji

Podstawowa ewidencja związana z emisją akcji przedstawia się w księgach emitenta następująco:

Objaśnienia:

1 - otrzymane wkłady akcjonariuszy - subskrybentów na poczet emisji akcji w formie:

1a) wpłat pieniężnych

1b) aportów

2 - wyemitowane akcje przez emitenta obejmujące:

2a) wartość nominalną

2b) agio

Ewidencja zakupu akcji

Ewidencja związana z zakupem akcji przez akcjonariusza:

Objaśnienia:

1 - przekazane emitentowi wkłady na poczet kapitału zakładowego w formie:

1a) wpłat pieniężnych

1b) przekazanych aportów

2 - otrzymanie akcji od emitenta i ich zakwalifikowanie do:

2a) inwestycji długookresowych

2b) inwestycji krótkookresowych

Ewidencja transakcji na rynku wtórnym

Wycena akcji na rynku wtórnym:

Na rynku wtórnym akcje sprzedawane są po cenie rynkowej, czyli po kursie akcji. Ma on często luźny związek z ważnością nominalną akcji, zmienia się w zależności od podaży i popytu na dane akcje na rynku giełdowym czy pozagiełdowym.

Podstawowe zapisy związane z wtórnym obrotem akcji:

Zakup akcji na rynku wtórnym:

Objaśnienia:

1 - cena nabycia akcji: cena ta obejmuje bieżącą cenę rynkową akcji (np. kurs giełdowy) powiększoną o dodatkowe koszty inwestora związane z nabyciem akcji (np. prowizja maklerska)

Sprzedaż akcji na rynku wtórnym:

Objaśnienie:

1 - wartość księgowa akcji (zależna od przyjętych metod wyceny inwestycji)

2 - różnice z aktualizacji wyceny sprzedanej akcji

3 - dodatkowe koszty związane ze sprzedażą akcji

4 - cena rynkowa (bieżąca) sprzedanej akcji.

Ewidencja obligacji

Obligacja jest papierem wartościowym poświadczającym wierzytelność na określoną kwotę wraz z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania w ustalonych terminach, może również zawierać zobowiązania emitenta do spełnienia określonego świadczenia niepieniężnego.

Rynek pierwotny obligacji

Emisja obligacji może odbywać się w drodze subskrypcji publicznej bądź w formie oferty adresowanej do indywidualnego inwestora. Obligacja jest wyceniana w

• Wartości nominalnej
• Cenie bieżącej (wartości rynkowe)

Podstawowa ewidencja obligacji sprzedanych z premią na rynku pierwotnym w księgach emitenta:

Objaśnienia:

1 - cena sprzedaży obligacji zawierająca:

1a) wartość nominalną

1b) premię, czyli nadwyżkę ceny sprzedaży nad wartością nominalną obligacji

2 - należne obligatoriuszom bieżące oprocentowanie obligacji

3 - stawka "amortyzacyjna" premii z tytułu sprzedaży obligacji.

Ewidencja sprzedaży obligacji z dyskontem w księgach emitenta:

Objaśnienia:

1 - wartość nominalna sprzedanych obligacji zawierająca:

1a) cena sprzedaży

1b) dyskonto, czyli nadwyżka wartości nominalnej obligacji nad ich ceną sprzedaży

2 - bieżące oprocentowanie obligacji

3 - stawka dyskonta obciążająca koszty obsługi długu obligacyjnego

Rynek wtórny obligacji

Na tym rynku obligacje mają swoją cenę rynkową, która kształtuje się pod wpływem podaży i popytu, cena ta zdeterminowana warunkami rynkowymi, często różni się znacznie od wartości nominalnej obligacji.

Metoda ewidencji sprzedaży obligacji na rynku wtórnym:

Objaśnienia:

1 - pierwotna wartość sprzedanej obligacji (np. hipoteczna ocena nabycia)

2 - dodatnia lub ujemna korekta wartości sprzedanej obligacji

3 - dodatkowe koszty związane ze sprzedażą obligacji (np. pośrednictwo maklera)

4 - cena sprzedaży sprzedanej obligacji.

Metoda ewidencji zakupu obligacji na rynku wtórnym:

Objaśnienia:

1 - cena nabycia obligacji uznanej za lokatę długoterminową

2 - cena nabycia obligacji uznanej za lokatę krótkoterminową

Ewidencja weksli

Weksle to papiery wartościowe, ich formę definiuje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936, prawo wekslowe. Według ustawy weksel powinien zawierać:

1. nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2. przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3. oznaczenie terminu płatności;
4. oznaczenie miejsca płatności;
5. nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
6. oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu;
7. podpis wystawcy wekslu.(Prawo wekslowe. Art. 101)

Weksle są zobowiązaniem wystawcy do zapłaty wskazanej osobie danej sumy w podanym miejscu i czasie. Zobowiązanie wekslowe powstaje w momencie złożenia na nim podpisu i posiada następujące własności:

• możliwe jest przeniesienie prawa na inny podmiot
• osoby wymienione na wekslu odpowiadają solidarnie za jego wykup w terminie
• zobowiązania jest niezależne od przyczyny jego powstania

Ustawa definiuje dwa rodzaje weksli: własne oraz trasowane (J.Pfaff 2017, s. 342-343)

W systemie ewidencji weksli wyróżnia się:

• ewidencje weksli obcych
• ewidencje weksli własnych

EWIDENCJA WEKSLI OBCYCH (OTRZYMANYCH)

Weksle obce ewidencjonuje się w wartościach nominalnych na koncie 145 - WEKSLE OBCE po stronie DT. Zapis na kontach pomocniczych (analitycznych) do konta 145 - weksle obce powinien przedstawiać sumę wekslową, wystawcę oraz datę płatności. Weksle obce w bilansie wykazywane są w po stronie aktywów na pozycjach: krótkoterminowe aktywa finansowe bądź inne aktywa finansowe (jeśli weksle płatne są w okresie 3 miesięcy). Rachunkowość finansowa w teorii i praktyce (R. Niemczyk 2013, s. 56-59)

EWIDENCJA WEKSLI WŁASNYCH

Weksle własne są bezwarunkowym zobowiązaniem zapłaty danej sumy pieniężnej na rzecz remitenta. Wystawiane są przez podmiot gospodarczy na rzecz innych jednostek. Zobowiązanie wekslowe wygasa w momencie spłacenia całej zapisanej na wekslu sumy. Ewidencja weksli własnych prowadzona jest w wartościach nominalnych na koncie 215 - ZOBOWIĄZANIA WEKSLOWE po stronie CT. W sytuacji gdy kwota przedstawiona na wystawionym wekslu jest wyższa od kwoty zobowiązania, różnica powinna być zapisana na koncie 755 - KOSZTY FINANSOWE po stronie DT. Ewidencja analityczna prowadzona do konta zobowiązania wekslowe powinna zawierać cechy weksli przedstawione w aktach prawnych oraz determinować terminowe spłacanie zobowiązań. W bilansie jednostki gospodarczej weksle własne przedstawiane są w pasywach jako oddzielna grupa zobowiązań. (R.Niemczyk 2013 s. 59-60, J.Pfaff 2017 s. 341)

Ewidencja papierów wartościowych — artykuły polecane

Wycena aktywów finansowych — Aktywa finansowe — Inne inwestycje krótkoterminowe — Okres zapadalności — Inkaso finansowe — Instrumenty finansowe — Akcja gotówkowa — Przychody finansowe — Instrumenty rynku pieniężnego — Miary asymetrii

Bibliografia

• Bień W. (2008), Rynek papierów wartościowych, Wydawnictwo Difin, Warszawa
• Gmytrasiewicz M., Karmańska A. (2006), Rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa
• Miętki Z. (2008), Rachunkowość bankowa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań
• Misińska D. (2000), Podstawy rachunkowości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Wrocław
• Myddelton D. (1996), Rachunkowość i decyzje finansowe, PWE, Warszawa
• Niemczyk R. (2013), Rachunkowość finansowa w teorii i praktyce, Wolters Kluwer, Warszawa
• Pfaff J., Messner Z. (red.) (2013), Rachunkowość finansowa z uwzględnieniem MSSF, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Strona internetowa: Regulamin Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych
• Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe. Dz.U. 1936 nr 37 poz. 282

Autor: Anna Chmura, Karina Janczura

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.