Ochrona środowiska

Ochrona środowiska jako nauka porusza stosunki i zależności między społeczeństwem a środowiskiem, w którym ono żyje. Jest to nauka o przyczynach, skutkach, doraźnych i dalszych następstwach przemian, zachodzących w zarówno w naturalnych, jak i odkształconych układach przyrodniczych, w wyniku działalności społecznej, gospodarczej lub kulturowej człowieka. Przedmiotem ochrony środowiska jest ocena kierunku i dynamiki tych przemian, jak również opracowywanie skutecznych metod zapobiegania ujemnych dla społeczeństwa konsekwencjom lub poszukiwanie możliwości maksymalnego ich łagodzenia. Ochrona środowiska jest nauką stosowaną. Jej rozwój nastąpił wskutek dążenia badaczy przyrody do ochrony jej zasobów. Dyscyplina ta jest ściśle powiązana z zasadami życia społecznego oraz gospodarczego.

Rolę i znaczenie prawa dla ochrony przyrody ujął zwięźle prof. W. Brzeziński w jednym ze swych artykułów: "Jeżeli już postawimy diagnozę, co do przyczyn i skutków zagrożenia życia biologicznego na Ziemi, określimy środki, które mogą przeciwdziałać tym zjawiskom i przystąpimy do ich stosowania, jeżeli zaczniemy mówić o ochronie, tym samym wchodzimy na drogę prawa. Zagrożenie powstaje bowiem na tle istniejącego układu stosunków społeczno-gospodarczych. Nie możemy zapobiec tym zjawiskom na innej drodze, jak przez poprawę układu tych stosunków. Tym samym wchodzimy na płaszczyznę prawa, które te stosunki organizuje" (AURA, Nr 9/1973).

Ustawowa definicja

Według ustawy “Prawo ochrony środowiska" ochrona środowiska jest podjęciem lub zaniechaniem działań umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej polega ona na:

• racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego środowiska
• przeciwdziałaniu zanieczyszczeniu i przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego

Problemy związane z ochroną środowiska

Problemy te obejmują zagadnienia demograficzne, społeczne oraz polityczne. Do zagadnień związanych z tą dyscypliną (od dawna już badanych) dochodzą coraz to nowe problemy. Wiąże się to ze stale rozszerzającym się polem aktywności człowieka a co za tym idzie nowymi zagrożeniami dla środowiska. Człowiek rzadko kiedy liczy się z prawami ekologicznymi, czego skutkiem jest ciągłe pogarszanie się warunków życia, spowodowane zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby. Do dewastacji świata żywego przyczynia się również hałas, nadmierne nagromadzenie odpadów oraz wyczerpywanie się nie odnawialnych zasobów naturalnych. Równoważnym składnikiem ochrony środowiska jest przeciwdziałanie lub zapobieganie zjawiskom lub stanom niekorzystnym dla środowiska, nazywanym w dalszych przepisach uciążliwościami i zagrożeniami.

TL;DR

Ochrona środowiska to nauka badająca zależności między społeczeństwem a środowiskiem. Obejmuje ocenę zmian w przyrodzie i opracowywanie metod zapobiegania negatywnym skutkom tych zmian. Ustawa definiuje ochronę środowiska jako racjonalne kształtowanie środowiska i przeciwdziałanie zanieczyszczeniom. Ochrona środowiska ma wiele problemów, takich jak zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby. Istnieją różne etapy w historii ochrony środowiska, a organizacje takie jak UNEP i IUCN zajmują się ochroną środowiska na poziomie międzynarodowym. W Polsce pierwsza ustawa o ochronie przyrody została uchwalona w 1934 roku. Ochrona środowiska jest ściśle związana z ochroną przyrody.

Historia

Etapy wyróżnione ze względu na postępowanie człowieka w przeszłości i jego wpływ na zmiany przyrody:

1. Etap współżycia z przyrodą - jest to czas od pojawienia się człowieka do VII wieku n.e. odnosi się do Europy Środkowej i Północnej. W tym czasie człowiek miał również negatywny wpływ na przyrodę dotyczyło to Europy Południowej, Azji Mniejszej i Afryki Północnej ze względu na szczyt rolnictwa neolitycznego. Spowodowało to zniszczenia zbiorowisk naturalnych (uprawianie pól, myślistwo, wypas i trzebież lasów).
2. Etap nieznacznych przekształceń i walki z przyrodą - obejmuje on czas od VII do XII wieku. W VII wieku nastąpił szczyt działalności rolniczej człowieka, był to czas przeobrażeń oraz walki z przyrodą. Spowodowało to wzrost liczby ludności w Europie oraz zmniejszenie terenów leśnych. Koniec VII wieku przyniósł ze sobą pogorszenie warunków klimatycznych, załamanie gospodarcze i przejście na gospodarkę hodowlaną.
3. Etap przekształceń odwracalnych - jest to czas od IX wieku do 1800 roku. Jest to okres prac hydrotechnicznych. Budowano: tamy, groble, sztuczne zbiorniki oraz osuszano tereny podmokłe. Wyraźnie ujawniła się zaangażowanie człowieka na rzecz ochrony środowiska.
4. Etap przekształceń trudno odnawialnych - 1800 do 1942. Jest to czas wielkiego rozwoju przemysłu. Maszyna parowa zaczęła być wykorzystywana jako transport w kopalnictwie co przyczyniło się do zanieczyszczenia środowiska. Wzrosła wydajność w rolnictwie. Rozwinęła się również medycyna i higiena a co za tym idzie liczba ludności. W latach 70. XIX wieku rozszerzyła się działalność na rzecz przyrody (parki narodowe: Yellowstone, Dosierto de Los Leonas).
5. Etap przekształceń niebezpiecznych dla przyrody - etap ten zapoczątkowało zbudowanie pierwszego"stosu" atomowego w USA w 1942 roku. Jest to również czas pestycydów między innymi DDT. Rozwinęła się również flota morska eksploatująca duże ilości paliw kopalnych. Powstały silniki odrzutowe przekraczające barierę dźwięku. Na orbitę wzleciały pierwsze pojazdy kosmiczne a na ziemi nastąpiła eksplozja demograficzna (w 1975 roku - 4 mld ludzi). Spowodowało to wzrost produkcji żywności, energii, zapotrzebowania na wodę itp. Zaczęto produkować sztuczne nawozy i środki ochrony roślin. Rozwinął się przemysł, chemiczny, włókienniczy, budowlany i wojenny. Te działania spowodowały zanieczyszczenie wód, powietrza i gleb. Pojawiły się również nowe choroby na przykład: alergie, nowotwory i uszkodzenia genetyczne.
6. Etap ekologiczny- (od Szczytu Ziemi w Rio w 1992 roku) pierwszy raz w historii ludzkości problem kryzysu ekologicznego został zasygnalizowany w Raporcie Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta w roku 1969.

Organizacje ochrony przyrody

Na początku lat 70. zorganizowano w Sztokholmie między narodową konferencję “ Człowiek i jego środowisko" uczestnikami byli przedstawiciele 86 państw posiadających członkostwo ONZ. W wyniku tej konferencji powstał “ Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych - UNEP" do zadań tejże agendy należała: organizacja badań jakości środowiska, ocena sytuacji środowiskowej oraz podejmowanie przedsięwzięć w poszczególnych państwach w dziedzinie ochrony środowiska. Inne organizacje ONZ traktujące o ochronie środowiska: FAO - Organizacja Wyżywienia i Rolnictwa, UNSCO - Organizacja ds. Oświaty, Nauki i Kultury, WHO - Światowa Organizacja Zdrowia, IUCN - Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów.

Rok 1973 przyniósł ze sobą powołanie przez ONZ Rady Ochrony Środowiska Człowieka z siedzibą w Nairobi. Rok później USA opublikowały raport pt. “Ludzkość w punkcie zwrotnym" traktował on o sytuacji na świecie oraz o środkach zaradczych pozwalających na wyjście z ogólno światowego kryzysu.

Polska

Dnia 10 marca 1934 uchwalona została pierwsza polska ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. nr 31, poz. 274). Miała ona charakter konserwatorski. Zgodnie z art. 1 ochronie podlegały twory przyrody jako to: ziemia, jej ukształtowanie i formacje, jaskinie, wody stojące i płynące, wodospady, brzegi tych wód, zwierzęta, rośliny, minerały, skamieniałości - tak gatunki, jak zbiorowiska i poszczególne okazy, których zachowanie leżało w interesie publicznym ze względów naukowych, estetycznych, historycznych, pamiątkowych albo też ze względu na swoiste cechy krajobrazu, i które władza państwowa uznała za podlegające ochronie.

Do 1980 roku ochrona środowiska łączyła się nierozerwalnie z ochroną przyrody. Według ekonomistów historia ochrony przyrody i środowiska można podzielić na trzy okresy. Podział ten ściśle wiąże się z świadomością społeczną, kształtującymi się stosunkami społeczno - ekonomicznymi oraz ze sposobami produkcji materialnej.:

1. Okres kontaktu człowieka z przyrodą polegający na wykorzystywaniu jej bogactw w celu zaspokajania potrzeb życiowych.
2. Okres gdy ludność zaczęła produkować więcej niż potrzebowała do zaspokojenia swoich codziennych potrzeb.
3. Okres kiedy siły produkcyjne wytworzone przez człowieka sięgnęły bardzo głęboko w środowisko przyrodnicze przekształcając je i/lub niszcząc.

Patrz także:

• Instytucje nadzorujące (ochrona środowiska)

Ochrona środowiska — artykuły polecane

Miasto — Idea zrównoważonego rozwoju — Zielona rewolucja — Różnorodność biologiczna — Polityka zrównoważonego rozwoju — Konurbacja — Degradacja gleby — Agenda 21 — Sozologia

Bibliografia

• Adamczyk J. (2001), Koncepcja zrównoważonego rozwoju w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Zeszyty Naukowe. Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Seria Specjalna, Monografie, (145)
• Alexandrowicz Z. (2006), Geoparki - nowe wyzwanie dla ochrony dziedzictwa geologicznego, Przegląd Geologiczny, vol. 54, nr 1
• GUS (2008), Ochrona Środowiska 2008, Departament badań Regionalnych i środowiska
• Karaczun Z., Obidowska G., Indeka L. (2016), Ochrona środowiska - współczesne problemy, SGGW
• Paczulski R. (1999), Prawo ochrony środowiska Unii Europejskiej w zarysie, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń
• Państwowa Rada Ochrony Przyrody (2007), Najważniejsze problemy ochrony przyrody w Polsce
• Radecki W. (1995), Wykroczenia i przestępstwa przeciwko środowisku. Przewodnik po przepisach, PWN, Warszawa-Wrocław
• Wnuk Z. (red.) (2010), Ekologia i ochrona środowiska, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów

Autor: Paulina Bajdas, Piotr Palichleb