Emisja pieniądza
Emisja pieniądza to wprowadzanie (lub wycofywanie) do obiegu pieniądza gotówkowego lub bezgotówkowego dokonywane głównie przez banki centralne i komercyjne. Bank centralny emituje zarówno bilety jak i bilon. O ile przyjęcia biletów jako prawnego środka płatniczego, za pomocą którego możliwe jest regulowanie zobowiązań, nie można z mocy ustawy zakwestionować, o tyle powyżej pewnej kwoty można odmówić zapłaty należności w bilonie.
Bank centralny emituje również pieniądz bezgotówkowy, udzielając kredytów bankom komercyjnym. W uzasadnionych sytuacjach pieniądz bezgotówkowy może być zamieniany na gotówkowy - Bank Centralny dodrukowuje wtedy banknoty (z tego względu pieniądz bezgotówkowy staje się równoważny pieniądzowi gotówkowemu).
W przeszłości banki centralne wprowadzały banknoty do obiegu poprzez skup metali szlachetnych (tj. złoto czy srebro przy stały parytecie) lub kredytowanie rządów i banków komercyjnych. Na całkowitą wartość nominalną gotówki składała się zatem gotówka w obiegu w postaci zadłużenia w banku centralnym i zgromadzone w skarbu kruszce. Odsetki od długu ponownie były/są wprowadzane do obiegu. Gospodarka otwarta, sztywny kurs wymiany walutowej
W dobie wzrastającego znaczenia handlu międzynarodowego pojawiła się nowa możliwość emisyjna. Banki centralne poszczególnych krajów honorując lokalne środki płatnicze zyskały możliwość zwiększenia ilości gotówki podobnie jak przy skupie kruszców. Taka możliwość początkowo pozytywnie wpłynęła szczególnie na importerów i nie zaszkodziła eksporterom.
Jednakże rozwój wymiany międzynarodowej doprowadził do swoistej nierównowagi, ponieważ niektóre kraje zaczęły gromadzić obce waluty, więcej sprzedawały towarów za granicę niż kupowały, przez co rosły zapasy obcych walut. A taka sytuacja mogła kończyć się zachwianiem sytuacji w danym kraju, jeśli zapasy te narosły do takich rozmiarów, iż ich wymiana na kruszec mogła prowadzić do utraty płynności (i pozbycia się pokrycia dla swoich banknotów w kruszcu).
W związku z powyższym taka sytuacja dawała tylko, krótkotrwałe korzyści importerom, które mogły stać się poważnymi problemami w momencie rozliczenia transakcji w kruszcach. Nie zmienia to faktu, iż możliwa stała się emisja większej ilości pieniądza w formie długu, a państwa rozwinięte nauczyły się radzić z tym problemem poprzez zmianę parytetu wymiany walut.
Płynny kurs walutowy
Wraz z upadkiem systemu z Bretton Woods banki centralne zaprzestały emisji banknotów na skup kruszców i walut obcych. Obecnie jedynym sposobem zwiększenia bazy monetarnej jest zadłużenie pozostałych podmiotów w Banku Centralnym.
TL;DR
Emisja pieniądza to wprowadzanie do obiegu gotówki lub pieniądza bezgotówkowego przez banki centralne i komercyjne. Banki komercyjne mogą emisję pieniądza poprzez udzielanie kredytów, a instytucje parabankowe mogą emitować pieniądz elektroniczny w stosunku 1:1. Emisja pieniądza w Polsce jest kontrolowana przez Narodowy Bank Polski. Zagrożeniem związanym z emisją pieniądza zadłużającego jest inflacja lub recesja. Istnieją również alternatywne rozwiązania, takie jak system waluty złotej czy emisja pieniądza zależna od podmiotów zobowiązujących się do wykonania czegoś użytecznego.
Emisja pieniądza przez banki komercyjne
Banki komercyjne mają możliwość emisji pieniądza głównie poprzez udzielenie kredytów swoim klientom. Zatem jedyna możliwością zwiększenia nominalnej wartości pieniądza bezgotówkowego w obiegu jest zwiększenie zadłużenia w bankach, spłata rat kapitałowych oznacza wycofanie na trwałe pieniądza. Odsetki traktowane są jako przychód i z powrotem wchodzą do obiegu jako wydatki.
Emisja pieniądza elektronicznego przez instytucje parabankowe
Biorąc pod uwagę określenie pieniądza elektronicznego, które możemy znaleźć w dyrektywach: 209/110/EC jak i w 2000/46/EC możemy wnioskować, iż elektroniczny pieniądz może być emitowany wyłącznie w stosunku 1:1. Wynika z tego, że wkład środków pieniężnych, które oddajemy w zastępstwo elektronicznej wersji pieniądza, musi być taka sama jak ilość wyemitowanego elektronicznego pieniądza. Wprowadzenie tego warunku, było spowodowane przez kilka czynników. Po pierwsze zmniejszenie ryzyka, które mogłoby zostać poniesione przez IPE (instytucje parabankowe), gdyby kreacja pieniądza elektronicznego swoją charakterystyką zmieniła się w akcje kredytową. Jeżeli środki, które zostały powierzone instytucji parabankowej są mniejsze niż wartość elektronicznego pieniądza, wtedy różnica między tymi kwotami, z ekonomicznego punktu widzenia staje się, kredytem. Ta sytuacja wpływa zarówno na ryzyko jakie mogą ponieść instytucje parabankowe, ale też wpływa na ilość pieniądza, jaki znajduje się w gospodarce (obrocie). wprowadzenie zasady emisji elektronicznego pieniądza w stosunku 1:1 oraz zasady generalnego zakazu udzielania kredytów przez instytucje parabankowe ma spowodować, że działalność instytucji parabankowych nie spowoduje zwiększenia ilości pieniądza w globalnym obrocie (dyrektywa 2009/110/EC dopuszcza pod wieloma ograniczeniami udzielanie kredytów prze instytucje parabankowe). (Srokosz W. 2011. s. 539)
Emisja pieniądza w strefie euro
Emisja pieniądza to zasadnicze zadanie banków centralnych. Podstawą prawną, dla strefy euro w tej kwestii jest art. 128 TFUE. Wprowadza on odmienne zasady emisji monet oraz banknotów euro. Emisja monet euro należy do państw członkowskich. Od każdego państwa zależy, jaki organ jest za to odpowiedzialny, wynika to z prawa krajowego (prawo unijne tego nie określa). Wielkość emisji jest jednak kontrolowana prze Europejski Bank Centralny. Emisja banknotów euro należy do krajowych banków centralnych tych państw które należą do strefy euro (Eurosystemu), oraz do EBC. Emisja banknotów może nastąpić tylko i wyłącznie na podstawie decyzji, które wydaje EBC. (Włudyka T. Smaga M. 2012 s. 261-262)
Emisja pieniądza w Polsce
Prawo emisji pieniądza w Polsce posiada Narodowy Bank Polski, co wynika bezpośrednio z Konstytucji.
Bilety emitowane przez NBP produkowane są od 1997 roku (bez monopolu na ich produkcję) w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych S.A. Jest to seria "Władcy Polski" zaprojektowana przez A. Herdlicha.
Bilon i monety kolekcjonerskie produkowane są w Mennicy Polskiej S.A.
W Polsce bank centralny nie może bezpośrednio kredytować wydatków rządowych, ze względu na konstytucyjny zakaz. Pośrednio czyni to jednak poprzez banki komercyjne, wzrasta jednak wtedy koszt takiego długu. W praktyce rząd może omijać to rozwiązanie poprzez na przykład emisję obligacji nominowanych w walutach obcych na rynkach zagranicznych, wtedy jednak musi się liczyć z ryzykiem kursowym.
Możliwe zagrożenia płynące z emisji pieniądza zadłużającego
Ze względu na brak powiązania rzeczywistego zapotrzebowania na pieniądz i całkowitej wartości nominalnej pieniądza znajdującego się w obiegu rodzą się problemy natury inflacyjno-deflacyjnej.
Początkowo wzmożona akcja kredytowa, zwiększa dochody, a w konsekwencji zdolność kredytową, jednak w pewnym momencie gospodarka nie może zwiększyć produkcji, to może spowodować inflację, a jeśli kreacja pieniądza nie zaspokoi potrzeb realnej gospodarki to możemy mieć do czynienia z recesją.
Oczywiście w najgorszej sytuacji są najbardziej zadłużeni, ale zmniejszająca się podaż pieniądza, w wyniku spłacania długów (zmniejszenia zdolności kredytowej systemu), uderza w następne gałęzie gospodarki (w mniejszym lub większym stopniu zadłużone i powiązane ze sobą).
Alternatywne rozwiązania
Bardzo często w literaturze pojawia się zagadnienie optymalnej ilości pieniądza w gospodarce. Jednym z pomysłów jest stwierdzenie, że całkowita wartość nominalna pieniądza w obiegu powinna równać się całkowitej wartości towarów i usług dostępnych na rynku. Opisane powyżej systemy nie gwarantują tego w średnim i długim okresie.
Alternatywne opracowania też tego nie gwarantują, ale na pewno dostarczają pewnych wskazówek.
- Austriacka teoria pieniądza - proponują wprowadzenie systemu waluty złotej albo zniesienie monopolu państwa na produkcję pieniądza,
- Bank czasu - instytucja opierająca się na bezgotówkowej wymianie usług pomiędzy jej członkami,
- Kredyt społeczny - emisja pieniądza zależna od podmiotów (nie tylko banków), zobowiązujących się do wykonania czegoś użytecznego,
- Nominalistyczna teoria pieniądza - podważa zasadność teorii kruszcowej i stwierdza, że tylko metale szlachetne mogą pełnić funkcje pieniądza,
- Pieniądz pracy - uznając pracę jako podstawę wszelkiej wartości próbowanoby ewidencjonować ilość pracy wydatkowanej na wytworzenie danego towaru (bony pracy służyłyby do wymiany na ekwiwalent innych towarów).
| Emisja pieniądza — artykuły polecane |
| Pieniądz fiducjarny — System monetarny — Rezerwy dewizowe — Pieniądz — Repo — Agregaty pieniężne — EURIBOR — Unia walutowa — Denominacja |
Bibliografia
- Borodo A. (2015), Bank centralny a budżet państwa - wybrane aspekty prawne, Prawo budżetowe Państwa i Samorządu, nr 3
- Rutkowski W. (2016), Bank centralny i polityka pieniężna, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
- Srokosz W. (2011), Instytucje parabankowe w Polsce, Wolters Kluwer, Warszawa
- Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Dz.U. 1997 Nr 149 poz. 938
- Włudyka T., Smaga M. (2015), Instytucje gospodarki rynkowej, Wolters Kluwer, Warszawa
Autor: Piotr Gawlewicz, Jakub Musiał
